محمدحسین سلطانی، خبرنگار: «ایران‌نوشت» از سال 92 روی صحنه رفته و توانسته توجه مصرف‌کنندگان را به آثار ایرانی جلب کند. آثاری که در گرفتن اقبال این افراد چندان مسیر همواری نداشته و ندارند. بعد از گذشت 10 سال از برگزاری ایران‌نوشت، این نمایشگاه توانسته بازتاب خوبی از شرایط فعلی نوشت‌افزار به دست بدهد. با دقت در محصولات و استقبال نسبت به ایران‌نوشت می‌توان به موضوعات مهمی در این صنعت همچون طراحی، مشکلات کاغذ و تنوع محصولات پی برد، نکاتی که حتی در مواجهه میان ذائقه کودکان و برخی از غرفه‌ها هم مشهود است.
علی هفت‌ساله است و به همراه والدینش به ایران‌نوشت آمده. او امسال می‌خواهد به‌عنوان اولین فرزند خانواده به مدرسه برود. روی کوله‌پشتی علی، تصویر لوگوی یکی از باشگاه‌های خارجی نقش بسته. از این تصویر معلوم است که کوله‌پشتی او از ایران‌نوشت خریداری نشده. او جلوی اولین غرفه ایران‌نوشت می‌ایستد و می‌پرسد: «عمو دفتر (با طرح) فوتبالی داری؟»
پاسخ منفی غرفه‌دار او را ناامید می‌کند. اگر علی از تمام غرفه‌ها هم همین سوال را بپرسد، چندان پاسخ متفاوتی نخواهد گرفت. ایران‌نوشت با آنکه نسبت به سال‌های گذشته رنگ و لعاب بیشتری گرفته است اما باز هم نمی‌تواند تمام سلیقه‌ها را پوشش دهد، مثالش هم همین عدم حضور قهرمانان و تیم‌های ورزشی یا شخصیت‌های غیر‌انیمیشنی برای برقراری ارتباط با مخاطب نوجوان است. این تنوع کم در طراحی محصولات را تا حدودی حضور انیمیشن‌های جدید اوج و سوره پوشانده‌اند. انیمیشن‌های اوج (مانند ببعی و بچه‌زرنگ) در پنج یا شش غرفه و انیمیشن‌های سوره در یک یا دو غرفه ایران‌نوشت امسال دیده می‌شوند.
هوش مصنوعی و انیمیشن؛ راحت‌الحقوم طراحی نوشت‌افزار
اما پدیده جالب ایران‌نوشت امسال، حضور تصاویر ساخته‌شده با هوش مصنوعی است. از تصویر ریحانه سلطانی‌نژاد (دختر کاپشن‌صورتی) گرفته تا تصاویر کارتونی روی جلد بسیاری از دفترها و کیف‌ها، نشان می‌دهد که تولیدکنندگان نوشت‌افزار به راهکار ساده‌تری برای طراحی رسیده‌اند. این راهکار ساده و کم‌هزینه یعنی استفاده از هوش مصنوعی‌های تصویرساز، طبیعتا توسط برندهای اصلی نمایشگاه استفاده نشده و مورد اقبال برندهای کوچک‌تر است؛ برندهایی که با کاهش هزینه طراحی، تولیدات خود را با قیمت تمام‌شده کمتری راهی بازار کرده‌اند.
در این میان، تولیدکنندگانی هم در ایران‌نوشت حاضر هستند که از آثار انیمیشنی اوج و سوره استفاده کرده‌اند اما کیفیت و تنوع تولیدات آنها چندان چنگی به دل نمی‌زند و محصولات‌شان اغلب به دفتر، کیف و جامدادی خلاصه می‌شود. دلیل کیفیت پایین این محصولات می‌تواند از دو جهت بررسی شود. اول، پایین آوردن کیفیت برای مقرون‌به‌صرفه کردن است و دلیل دوم هم در خروجی‌هایی است که تولیدکنندگان نوشت‌افزارها از آثار شرکت‌های طراح کاراکتر می‌گیرند. داستان از این قرار است که وقتی صرفا محتوای تصویری (پوستر یا تصویر کاراکترها) -هر میزان هم که باکیفیت باشد- به تولیدکننده خرد نوشت‌افزار داده شود، نهایتا آن تولیدکننده می‌تواند همان تصویر را کپی کرده و روی محصول خود -بدون هیچ تغییری- پیاده کند. نتیجه این وضعیت محصولاتی شده که تنها پوستر اصلی این انیمیشن‌ها روی دفترها و کیف‌هایشان خورده است. این وضعیت در حالی است که در کشورهای صاحب انیمیشن تولیدات محصولات از یک محصول را شرکت سازنده آن برعهده می‌گیرد. به‌عنوان‌مثال یکی از همین تولیدکنندگان خارجی تنها از یک اثر، بیش از 10 محصول نوشت‌افزار را روانه بازار کرده است. از دلایل تفاوت کیفیت محصول تولید‌شده در شرکت سازنده انیمیشن با برون‌سپاری گستره آن به چند تولیدکننده، می‌توان به دسترسی‌های بیشتر شرکت سازنده به جزئیات و خروجی‌های گرافیکی کاراکترها اشاره کرد. خروجی‌هایی که می‌توانند در ساخت و طراحی محصولات سه‌بعدی و خلاقانه اثرگذار باشند.
محمد یقینی، مدیرعامل مجمع ایران‌نوشت، به وجه دیگری از دلایل این کاهش کیفیت اشاره می‌کند: «تولیدکننده کاراکتر باید با تولیدکننده نوشت‌افزار در زمان مناسب ارتباط بگیرد. زمان مناسب برای نوشت‌افزار شش ماه زودتر از آغاز سال تحصیلی و نمایشگاه است؛ یعنی باید در زمستان با هم ارتباط می‌گرفتند تا تولید انجام شود. وقتی تولیدکننده کاراکتر محصول را در برج سه یا چهار به دست تولیدکننده نوشت‌افزار برساند طبیعتا تولید هم محدود می‌شود.» با آنکه حضور قابل‌توجه تولیدکنندگان خرد نوشت‌افزار می‌تواند دلیلی بر نوسان کیفیت در نمایشگاه ایران‌نوشت امسال باشد اما قیمت‌های پایین‌شان هم می‌تواند یکی از دلایل استقبال از این نمایشگاه باشد.
کاغذ غیرسفید و سودای محبوبیت
ایران‌نوشت که در سال 92 با حدود 15 تولیدکننده کار خود را آغاز کرد اکنون بیش از 100 تولیدکننده را در خود جای داده است. تولیدکنندگانی که با متنوع کردن محصولات از نظر کیفیت و قیمت توانسته‌اند مخاطب گسترده‌ای جذب کنند. شاهد مثال این موضوع سارا است. سارا امسال می‌خواهد به کلاس دهم برود، پدر و مادرش به غرفه‌ها نگاهی می‌اندازند و در هر غرفه قیمت دفترها را به‌تناسب کیفیت و مواد استفاده شده در آن متفاوت می‌بینند. از دفتر ته‌چسب گرفته تا دفترهای زرکوب، قیمت هم به‌تناسب نیاز مخاطب تغییر می‌کند. به‌طور مثال دفتر سیمی صدبرگ از حدود 40 هزار تومان آغاز می‌شود تا 160 هزار تومان با طراحی خاص. هم از نظر طراحی و هم از نظر قیمت، ایران‌نوشت وضعیت بهتری نسبت به نوشت‌افزار‌های وارداتی کشور دارد. غرفه‌داری که دارد قیمت‌ها را به خانواده سارا نشان می‌دهد به این موضوع اشاره می‌کند که قیمت‌هایمان 10 تا 20 درصد کمتر از جنس‌های مرغوب چینی بازار است.
فروشنده در پاسخ به این سوال که دفترها کاملا ایرانی هستند یا خیر، با قاطعیت می‌گوید: «بله، ایرانی است.» با کمی گشتن و پرسیدن این سوال از باقی فروشندگان، قطعیت جواب‌ها کمتر می‌شود. اما یقینی، دبیر ایران‌نوشت، تنها 10 درصد از کاغذ ایران‌نوشت را کاغذ ایرانی اعلام می‌کند و با اشاره به این موضوع می‌گوید: «در ایران تولید کاغذ سفیدمان بسیار کم است. متاسفانه ذائقه مخاطب بیشتر به سمت استفاده از کاغذ سفید است و برای همین هم تولیدکنندگان به سمت این کاغذ می‌روند. البته ما کاغذ مازندران را داریم که کاغذ سفید تولید می‌کند، جدای اینها کاغذ کرافت و کاغذ سنگ را هم داریم که می‌توانند بخشی از نیاز بازار را پوشش بدهند. امسال سعی کردیم کم‌کم به حوزه کاغذ غیر سفید کمک کنیم؛ چون از نظر پزشکی هم کاغذ غیرسفید برای سلامت چشم مفیدتر است. الان در بازار حدود کمتر از دو درصد از کاغذ ایرانی استفاده می‌شود، اما در نمایشگاه این عدد حدود 10 درصد است. به نظر کاغذ غیر سفید می‌تواند بیشتر از چهار یا پنج برابر، بازار فعلی خودش را گسترش بدهد.»
جای ایران‌نوشت مناسب نیست
بعد از گذشت ساعت از 5 بعداز‌ظهر، با آنکه اواسط هفته است، کم‌کم استقبال از نمایشگاه بیشتر می‌شود. با افزایش جمعیت در نمایشگاه، تنه‌ها به همدیگر می‌خورند و کوچک بودن محل برگزاری نمایشگاه نمایان می‌شود. در کنار ایران‌نوشت نمایشگاه رصتا است که صدا‌و‌سیما آن را برگزار می‌کند. با آنکه زمان نمایشگاه رصتا کوتاه‌تر از ایران‌نوشت است و میزان استقبال ایران‌نوشت از آن بیشتر اما سالن شبستان به رصتا رسیده و ایران‌نوشت در محل کوچک‌تری برگزار می‌شود. یقینی دلیل این اتفاق را طولانی بودن زمان برگزاری ایران‌نوشت و تداخلش با نمازجمعه تهران می‌داند: «آخرین نمازجمعه -که درواقع در شبستان برگزار شد- شانزدهم شهریور بود؛ ولی ما یک روز قبل‌تر یعنی پانزدهم کار را شروع کردیم و عملا نمی‌توانستیم منتظر باشیم که نمازجمعه تمام شود. امیدواریم سال آینده شرایط طوری رقم بخورد که ایران‌نوشت را در شبستان برگزار کنیم.»
ایران‌نوشت امسال نقاط قابل‌توجه بسیاری نیز دارد. حضور تولیدکنندگان جدید با آنکه نقاط ضعف‌هایی را در حوزه طراحی نوشت‌افزار عیان کرده، اما در بین برخی از شرکت‌های صاحب ایده، نکات مثبتی نیز وجود داشت. استفاده از تکنولوژی‌های واقعیت افزوده و حضور تولیدکنندگان دانش‌بنیان نوشت‌افزار هم از نکات مثبت این نمایشگاه بود؛ نکته‌ای که یقینی هم به آن اشاره کرد: «نکته اساسی که در ایران‌نوشت امسال اتفاق افتاده افزایش سبد تنوعی است که نسبت به سال‌های گذشته ارائه شده است. محصولاتی که سعی شده به‌گونه‌ای ارائه شوند تا تمام مردم از آن استفاده کنند. البته تفاوت قیمت این محصولات با باقی محصولات نمایشگاه باعث می‌شد استقبال از این غرفه‌ها چندان چشمگیر نباشد.»
با تمام این تفاسیر، نمایشگاه نوشت‌افزار در تهران، قم، تبریز، مشهد و یزد برگزار می‌شود و تا 31 شهریورماه ادامه خواهد داشت. نمایشگاهی که توانسته به دلیل قیمت و کیفیت مناسب نیازهای طبقات مردم را تا حدی برطرف کند. تولیدکنندگانی که روزبه‌روز به بخش‌های جدیدی از این صنعت وارد می‌شوند و این صنعت را گسترش می‌دهند. شاید یک نمایشگاه، به صورت مقطعی بتواند شرایط را بهبود ببخشد اما گسترش یک صنعت به چیزی بیشتر از یک نمایشگاه نیاز دارد؛ صنعتی که به نظر می‌رسد از لحاظ بین‌المللی به چند شرکت محدود می‌شود و برای حضور تولیدکنندگان خرد در بازارهای بزرگ‌تر نیاز به زمان و تلاش‌های بیشتری است.
