فاطمه سادات مرتضوی- غزل غفاریان: در روزهای اخیر، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی اعلام کرد که پیش‌نویس سند تنظیم‌گری حوزه رمزپول‌ها به زودی با نظر کارشناسان تدوین شده و منتشر می‌شود. باتوجه به پیچیدگی‌های متعدد حوزه ارزهای دیجیتال و ساماندهی این حوزه، بیش از پیش لزوم تدوین سیاست‌های نظارتی احساس می‌شود. گزارش‌های چندین نهاد بخش خصوصی فعال در ارز دیجیتال نشان می‌دهد گردش مالی روزانه معاملات ارزهای دیجیتال طی سال 1402 در کشورمان به بیش از 1800 میلیارد تومان می‌رسد. برای فهم بزرگی این عدد کافی است بدانیم طبق گزارش مرکز آمار ایران مجموع ارزش سالانه سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی در حوزه استخراج معادن طی سال 1401 فقط 13 هزار و چهارصد میلیارد تومان بوده است، به این معنی که کل سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در استخراج معادن طی سال 1401 به اندازه هشت روز معاملات ارزهای دیجیتال بوده است؛ منابعی که (معاملات ارزهای دیجیتال) نه تنها هیچ عایدی مولدی برای کشور ندارد، بلکه با مخاطرات گسترده‌ای که در پی دارد، لزوم سیاستگذاری در این حوزه را دوچندان کرده است.
ارز دیجیتال در ایران؛ هر روز داغ‌تر از دیروز
وقتی ساتوشی ناکاتامو، خالق بیت‌کوین، برای اولین‌بار ۱۰ بیت‌کوین را برای یکی از برنامه‌نویسان فرستاد تا آنها را استخراج کند، شاید تصور چنین روزی را نمی‌کرد که سال‌ها بعد، خریدوفروش ارزهای دیجیتال به اولین گزینه سرمایه‌گذاران خرد و کلان برای حفظ ارزش دارایی و حتی سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت تبدیل شود و رمزارزها بتوانند انقلابی در اقتصاد پولی سنتی کشورها، ازجمله ایران به‌پا کنند. «ارز دیجیتال» دیگر واژه‌ای غریب بین عموم مردم ایران محسوب نمی‌شود و حالا جامعه‌ای چندین میلیون نفری از افراد درگیر با این فضا شکل گرفته است. نقطه اوج فراگیری ارزهای دیجیتال بین ایرانی‌ها را می‌توان سال 2020 دانست از آنجایی که سرچشمه این اشتیاق به سرمایه‌گذاری در سال 2017 با رشد ناگهانی ارزش بیت‌کوین بود اما همه‌گیری کرونا کار را یک سره کرد و باعث شدی مردم با شیب تند‌تری به سرمایه‌گذاری در بازار‌های خارجی روی آورند؛ تا جایی که تا به امروز نزدیک به حداقل 23 میلیون نفر از مردم کشورمان، در پلتفرم ارزهای دیجیتال سرمایه گذاری کرده‌اند و ایران پس از امارات در رده دوم نرخ مالکیت ارزهای دیجیتال قرار گرفته است.
محبوب ایرانیان قاتل تولید است
آمارهای حاصل از منابع مختلف مانند انجمن بلاک‌چین ایران نشان‌دهنده فعالیت بیش از 200 کسب‌وکار در حال حاضر در بستر ارزهای دیجیتال است. طبق آمارهای مجموعه Triple-A ایران به همراه امارات متحده عربی، ویتنام، عربستان و سنگاپور 5 کشور برتر از نظر سهم جمعیت مالک ارزهای دیجیتال در جهان هستند؛ به این معنا که درصد بیشتری از جمعیت مردم این 5 کشور در مقایسه با سایر کشورها، ارز دیجیتال در اختیار دارند. همچنین منابع دیگر اینچنین از روند فراگیری ارزدیجتال در ایران می‌گویند که ایرانیان، پس از کاربران آمریکایی، چینی، هندی، ژاپنی و کره‌ای در رده ششم علاقه‌مندان به این حوزه به شمار می‌آیند که این آمار نسبت به توسعه کشورهای نام‌برده، یک آمار چشمگیر برای ایران است.
آمارهای داخلی و بین‌المللی نشان می‌دهد بازار سرمایه ایران در سال‌های اخیر یک رقیب سرسخت پیدا کرده، به طوری که خصوصا در سه سال اخیر معاملات ارز دیجیتال در داخل کشور، در حال پیشی گرفتن از بازار بورس ایران است. محبوبیت رمزارزها در ایران آن هم با شرایط اقتصادی که بر هیچ‌کس پوشیده نیست هر روز این سوال را در ذهن مردم پررنگ‌تر می‌کند که آیا رمزارزها جایگزین بورس ایران می‌شوند؟
البته که باید گفت محبوبیت ارزهای دیجیتال به مفهوم از‌دست‌رفتن جایگاه بازار سرمایه در اقتصاد ایران نیست؛ اما نا‌گفته پیداست که در سال‌های گذشته به‌دلایل متعدد ناشی از عوامل اقتصادی، این بازار پر‌تقاضا نتوانسته همه سهامدارانش را راضی نگه دارد. ازجمله دلایلی که صاحبنظران اقتصادی نیز بارها بر آن تاکید کرده‌اند، وجود محدودیت‌ها در بازار بورس است؛ البته دلایل دیگری نیز وجود دارند که قبلا به آن اشاره شد.
بررسی‌های حاصل از مقایسه حجم معاملات صرافی‌های داخلی ارز دیجیتال با بورس تهران نشان می‌دهد میانگین ارزش معاملات روزانه در بورس اوراق بهادار تهران در شش‌ماهه ابتدایی سال 1402 حوالی ۹همت تومان بوده است. این درحالی است که بررسی معاملات روزانه ۱۰ صرافی ارز دیجیتال برتر کشور (از نظر حجم معاملات) نیز نشان می‌دهد ارزش معاملات آنها در نیمه نخست سال ۱۴۰۲ به‌طور متوسط روزانه بین 1.4 تا 1.8 همت بوده است.
1.8 همت گردش روزانه پول در صرافی‌های ارز دیجیتال
تحلیل نمودارهای بازدهی سرمایه‌گذاری در رمزارزها در سال 1402 حاکی از آن است که حجم معاملات روزانه 8 صرافی برتر کشور مجموعا 1814 میلیارد تومان بوده است. والکس با 692 میلیارد تومان، به عنوان صرافی‌ای شناخته می‌شود که بیشترین حجم روزانه معاملات را در سال گذشته داشته است. پس از آن به ترتیب صرافی‌های نوبیتکس، بیت‌پین، او‌ام‌پی فینیکس به ترتیب با حجم معاملاتی 264،404 و 206 میلیارد تومان صرافی های برتر سال گذشته شناخته شدند.
از خطرات رمزارزها غافل نشوید!
بازار داغ رمزارزها و اعداد بسیار بالای حاکم بر گردش مالی آنها و منابع نامعلوم آن در دنیای واقعی آسیب‌های سنگینی را در پی دارد که نمی‌توان به سادگی از آن گذر کرد. از جمله اثرات واضح و آسیب‌زننده آن بر انتظارات تورمی است. نرخ تتر چند سالی است که از نرخ ارز بازار غیررسمی خط می‌گیرد و بعضا به آن خط می‌دهد. یکی دیگر از نگرانی‌های سرمایه‌گذاری در این حوزه، ریسک بالای ورشکستگی صرافی‌های بزرگ است که قطعا می‌تواند مخاطرات قضایی-امنیتی بر جای گذارد. تجمع مالباختگان کینگ‌مانی شرکت بادران تنها یکی از آنهاست. به گفته رئیس کل دادگستری استان تهران (27 تیرماه 1403) برخی پرونده‌های ارز دیجیتال در کشور ۵۰ هزار مالباخته دارد.
مطابق با آمارهای منتشر‌شده از منابع قضایی کشور، در سال 1402 کریپتولند با 28هزار شاکی رکورددار بیشترین شکایت (2100 میلیارد تومان) و کینگ‌مانی با 5350 میلیارد تومان، رکورددار بیشترین مبلغ ادعایی در ایران بوده‌اند.
این بازار پرسود به ابزاری برای فرار مالیاتی، پولشویی و قاچاق سازمان‌یافته و حتی ابزاری برای تامین مالی گروه‌های تروریستی و معاند تبدیل می‌شود. تسهیل خروج سرمایه از دیگر آسیب‌های این حوزه است. براین اساس، نیاز به سیاستگذاری مدون بیش از همیشه بر آن احساس می‌شود.
وقت سر و سامان دادن ارزهای دیجیتال رسیده
کارشناسان می‌گویند اصلی‌ترین دلیل گرایش مردم ایران به ارزهای دیجیتال را می‌توان در بازار سرمایه متزلزل و ناپایدار، شرایط اقتصاد کلان و پایداری تورم بالا دانست. از طرف دیگر ارز دیجیتال به دلیل آنکه عمق کمی دارد، تلاطم بالایی دارد، به همین دلیل امنیت سرمایه را بسیار کم می‌کند و می‌تواند منابع زیادی را مورد تهدید قرار دهد و حتی به عنوان ابزاری برای خروج سرمایه به کار برده شود.
بر همین اساس در روزهای اخیر، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی، خبر از تدوین پیش‌نویس قانون تنظیم‌گری حوزه ارزهای دیجیتال را داد. مهران محرمیان با تاکید بر اثرات حوزه رمزارزها بر بازار پول و ارز اظهار داشت: «قانون بانک مرکزی در همین رابطه اختیاراتی را برای تنظیم‌گری حوزه رمزپول‌ها در حیطه اختیارات قانونی به بانک مرکزی داده است. همچنین پس از سه سال، پیش‌نویس سندی مشتمل بر دامنه ورود بانک مرکزی و نقش سایر دستگاه‌ها جهت تنظیم‌گری حوزه رمزپول‌ها تدوین شده و مقرر است در ادامه، نظرات فعالان، دستگاه‌های اجرایی و خبرگان این عرصه جهت استفاده به نحو مناسب اخذ شود.»
