۳۴ سال است فعالیت هنری‌اش را شروع کرده، ابتدا به‌عنوان بازیگر وارد سینما شد و بعد از آن نویسندگی را تجربه کرد. مدت زیادی نگذشت که به‌عنوان دستیار اول کارگردان در سینما مشغول به کار شد اما از سال ۱۳۷۱ ساخت سریال برای تلویزیون را آغاز کرد. سعید سلطانی با سریال «پس از باران» که در سال ۱۳۷۹ از تلویزیون پخش شد شهرت پیدا کرد. او که در این‌سال‌ها سریال‌های زیادی برای تلویزیون ساخته و هر سال نامش در تیتراژها دیده می‌شد، بار دیگر با سریال «ستایش» سر زبان‌ها افتاد. یکی از موضوعاتی که سلطانی در ساخت آثارش در این سالها به آن توجه کرده، بحث خانواده است. این کارگردان خانواده را رکن اصلی یک جامعه می‌داند و معتقد است باید به آن پرداخت. او به ساخت آثار تاریخی علاقه دارد اما به دلایلی سالها از این فضا فاصله گرفته بود و حالا بعد از ۲۴ سال سریال تاریخی «طوبی» را روی آنتن تلویزیون برده است. در ادامه با این کارگردان گفت‌وگو کردیم و از او درباره روند تولید این سریال و نوع نگاهش به سریال‌سازی پرسیدیم. متن این گفت‌وگو را در ادامه از نظر می‌گذرانید.
از سریال طوبی شروع کنیم. چرا تصمیم گرفتید اثری اقتباسی بسازید؟
ببینید، این دو بعد دارد. یکی اینکه معمولا وقتی به ادبیات رجوع می‌کنیم و از آن الهام می‌گیریم، چه اقتباس مستقیم از یک رمان باشد و چه استفاده از داستان‌های ادبی، مطمئنا اثر درگیرکننده‌تر و عمیق‌تر می‌شود. این یکی از وجه‌های مهم است. وجه دیگر این است که در تلویزیون انتخاب‌های زیادی ندارید. وقتی یک قصه خوب دارید و عوامل مناسب برای تولید آن موجودند، تهیه‌کننده‌ای که می‌داند چه می‌خواهد، این فرصت را به شما می‌دهد تا کار را انجام دهید. در مورد طوبی هم شرایط مهیا بود و حامد حسینی به‌عنوان تهیه‌کننده به ما این نوید را داد که می‌توانیم با حوصله کار را انجام دهیم. خود رمان «اربعین طوبی» که سریال از آن اقتباس شده، این شرایط اولیه را داشت.
یکی از موضوعاتی که در همه سریال‌های شما مثل «پس از باران»، «ستایش»، «رسم عاشقی» و... دیده می‌شود، تاکید بر «خانواده» است. چرا این موضوع برای سعید سلطانی مهم است؟
شما کدام اثر را می‌توانید مثال بزنید که خانواده در آن مطرح نباشد؟ خانواده رکن اساسی جامعه است. وقتی به خانواده می‌پردازید، می‌توانید به جامعه، تاریخ، فرهنگ و باورهای رایج یک جامعه نیز بپردازید. واحد خانواده یک عنصر حیاتی برای درام است. من هم به‌عنوان کارگردان وقتی به نقش مادر، دختر، خواهر یا هر کاراکتری که از جنس خانم باشد می‌پردازم، روایت محکمی از آن ارائه می‌دهم. شاید به همین دلیل است که این موضوع در آثار من برجسته است و زن‌ها را پررنگ در داستان‌هایم می‌بینم.
شما از دهه 70 وارد عرصه تلویزیون شدید و سریال‌هایی مانند پس از باران و ستایش را ساختید. بعد از سریال پس از باران شاهد بودیم، تعدادی سریال به تبعیت از آن به تاریخ روی آوردند. چرا همیشه به روایت‌های تاریخی علاقه‌مند بودید و سعی کردید تا گوشه‌ای از تاریخ را برای مخاطب تلویزیون بیاورید.
تاریخ جذابیت خاصی دارد و کاوش در آن به‌گونه‌ای است که بیننده دوست دارد با آن روابط تاریخی آشنا شود و آنها را با مقتضیات امروزی تطبیق دهد. درام تاریخی نه‌تنها به گذشته بلکه به حال و روابط انسانی امروز نیز می‌پردازد. قصه‌هایی که مولفه‌های انسانی مثل عشق، خیانت و برادری داشته باشند، بیننده با آنها همذات‌پنداری می‌کند.
به‌عبارت دیگر، با رفتن در دل تاریخ، از امروزِ انسان معاصر در اثرتان سخن می‌گویید. در طوبی چگونه این هدف را به مخاطب رساندید؟
از طریق همین مساله خانواده که پیش‌تر به آن اشاره کردید. خانواده همیشه در طول تاریخ دارای اهمیت بوده؛ چراکه تشکیل‌دهنده اصلی یک جامعه و واحد کوچکی از آن است که در هر گذر تاریخی درحال زیست بوده؛ چه حالا، چه 100 سال پیش، چه گذشته‌های دورتر. با نگاه به خانواده می‌توان به تعریف روابط و جامعه پرداخت و این هم از الزامات پردازش یک درام است.
با وجود علاقه‌ای که به تاریخ دارید، به‌گمانم از سریال «خانه‌ای در تاریکی» که در سال ۱۳۸۲ ساختید تا اکنون که طوبی درحال تولید است، اثر تاریخی نساختید. دلیل این موضوع چه بود؟
چون در این بازه زمانی که گذشت، این فرصت برایم پیش نیامد تا مثل خانه‌ای در تاریکی یا پس از باران، خودم متن سناریو را بنویسم. در حوزه کاری ما، باید یک‌سال صرف نوشتن متن و یک‌سال صرف تولید و ساخت شود و یک‌سال هم پخش شود. در سریال بوم و بانو هم البته می‌توان این روایت تاریخی را جست‌وجو کرد؛ ممنوعیت‌های عزاداری برای حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) و نکات دیگری که وجود داشته است. اما همین زمان‌بندی برای کار تاریخی، کمی ساخت اثر را سخت می‌کند.
در مورد زمان‌بندی نوشتن فیلمنامه طوبی بگویید. چقدر این کار زمان برد؟
ما به‌همراه سیدحسین امیرجهانی (فیلمنامه‌نویس) و آقای حسینی (تهیه‌کننده)، از اسفندماه تا روزهای قبل از فیلمبرداری، مشغول نوشتن و مرتب‌کردن فیلمنامه بودیم. ما روی فیلمنامه شش الی هفت‌ماه وقت گذاشتیم و جمع‌بندی نهایی باعث شد فیلمنامه آماده پخش شود. فیلمنامه‌نویس از چندسال پیش طرح و فیلمنامه اولیه را نوشته بود و روی آن کار می‌کرد؛ اینها روی هم نشان می‌دهد برای نوشتن فیلمنامه این سریال زمان زیادی صرف شده است.
همزمان با پخش سریال، ادامه قسمت‌های آن درحال ساخت و ضبط است. این کار را سخت نمی‌کند؟
شاید آن زمان که داشتیم کار را آغاز می‌کردیم، فکر نمی‌کردیم دچار چنین وضعیتی خواهیم شد. زمانی که تلویزیون برای پخش سریال مشخص کرده بود، پس از دهه اول محرم بود اما با نظر خود تلویزیون یک هفته الی 10 روز پس از زمان تعیین‌شده آن را پخش کردند. ما به‌واسطه زمانی که صرف آماده‌کردن فیلمنامه، لوکیشن‌ها و پیش‌تولید و دیگر مسائل گذاشته بودیم، فرصتی طولانی صرف کردیم و الان مجبوریم قسمت‌های پایانی سریال را ضبط و تکمیل کنیم.
یکی از نقدهایی که به سریال طوبی وارد است، سن بازیگران آن است. بازیگران اصلی به نقشی که بازی می‌کنند، نمی‌خورند. این الزام برای استفاده از این بازیگران انتخاب خودتان بود؟
روایت طوبی از دهه 50 شروع می‌شود تا سال ۱۳۸۲، که باید سنین مختلف را در نظر بگیریم. ما دو گزینه برای این کار پیش‌رویمان داشتیم: ۱) باید به‌گونه‌ای بازیگران را انتخاب می‌کردیم که بتوانند این طول زمان را به‌خوبی ایفا کنند. ۲) باید در زمان‌های گوناگون، بازیگرهای مختلفی را به‌فراخور سن کاراکتر درنظر می‌گرفتیم. به‌گمانم مورد دوم، به‌دلیل دیر ارتباط‌گرفتن مخاطبان با بازیگران فصل‌های بعد، موجب دورشدن حس‌شان از سریال می‌شد.
همان نقدی که به سریال ستایش هم می‌شد و شما اعتقاد داشتید باید همان بازیگر، نقش سنین میانسالی را بازی کند.
بله. به همین دلیل ما گزینه نخست را انتخاب کردیم. بازیگران اصلی بسیار خوب بودند و علی‌رغم فشار و سرعت کار خوب عمل کردند. امیدوارم که این انتخاب مورد رضایت بیننده‌ها قرار بگیرد.
یک سوال برای کسانی که سریال‌های شما را دیده‌اند، ممکن است پیش بیاید. اینکه امکان همکاری دوباره شما با سعید مطلبی بعد از سریال ستایش وجود دارد؟
آروزی همکاری با ایشان را دارم. آقای مطلبی یکی از پدیده‌های سینما، نویسنده بسیار توانا و انسان بسیار قابل احترامی است. احاطه کامل ایشان به ادبیات، تاریخ و درام بسیار مثال‌زدنی است. طی 10 سال همراهی و همکاری ذی‌قیمت و ارزشمند با او در سه فصل سریال ستایش، نگاه من به درام و قصه‌گویی تغییر کرد.
همیشه در این سالها با صداوسیما کار کرده‌اید. با وجود شبکه نمایش خانگی پیشنهادی برای ساخت سریال در این پلتفرم‌ها داشته‌اید؟
بله، با یکی از پلتفرم‌ها قرار بود کاری شروع کنیم اما به دلایلی که مربوط به خود آن پلتفرم بود و احتیاط‌های خاص خود من، این اتفاق نیفتاد. تلویزیون وزن و گستره‌ای دارد که پلتفرم‌های خانگی ندارند. البته پلتفرم‌ها هم فرصت‌های خوبی برای نمایش سریال‌ها دارند اما تلویزیون هم جایگاه خود را در این زمینه دارد. امیدوارم این تجربه بین تلویزیون و پلتفرم‌ها، منتقل و منجر به ساخته‌شدن کارهای بهتر شود.
شنیده‌ایم سریال بعدی شما درباره زندگی شیرعلی‌مردان‌خان بختیاری است. در این مورد بگویید.
بله، صحبت‌هایی در مورد ساخت سریالی درباره زندگی علی‌مردان‌خان بختیاری شده است. او یک مرد بزرگ در تاریخ بختیاری‌هاست و مبارزات زیادی داشته. نزدیک 10 سال است که درگیر نوشتن متن این سریال هستیم. هم به‌دلیل اینکه بختیاری‌های عزیزمان از ما خواستند و همچنین سهمی که تلویزیون باید با پرداختن به شخصیت‌های بزرگی چون علی‌مردان‌خان، میرزاکوچک‌خان و انسان‌های مبارز و صاحب اندیشه‌ای از این دست بپردازد. اما چون این پروژه در حالت پیش‌تولید قرار دارد و هنوز ساخت آن به قطعیت نرسیده، بگذارید فعلا درباره‌اش صحبتی نکنم اما امیدوارم که این پروژه به سرانجام برسد.
کار کردن در طی این سالها در تلویزیون چه دستاوردی برای شما داشت؟
هر کاری خاصیت و وزن خودش را دارد. شاید اشتیاقم برای کارکردن نسبت به قبل بیشتر شده باشد، به همین دلیل امیدوارم اتفاق‌های بهتری در این سال‌های پیش‌رو بیفتد.
بازخوردهایی که از طوبی گرفتید، شبیه بازخوردهایی که از ستایش یا پس از باران گرفتید، بوده است یا خیر؟
البته دوره‌هایی که هرکدام این سریال‌ها ساخته شدند، با یکدیگر تفاوت دارند. اگر به‌یاد داشته باشید، زمانی که پس از باران پخش می‌شد، برخی از کانال‌های تلویزیون هفته‌ای یک سریال پخش می‌کردند. مثل امروز، رسانه تا این حد در اختیار مردم نبود و همچنین قدرت انتخاب مردم بالا نبود. اما به‌گمانم با تمام سختی‌هایی که در طی مسیرمان بود، مردم سریال را دوست داشتند. یکی از اتفاق‌های خوب سریال طوبی حضور فیلمبردار خوب سینمای ایران، علیرضا زرین‌دست بود. این سریال اولین اثر تلویزیونی پس از انقلاب است که ایشان در آن به‌عنوان مدیر فیلمبرداری حضور دارند. زرین‌دست هم مثل مطلبی صاحب همان نگاه تازه و آموزنده است.
۳۴ سال است به‌عنوان کارگردان در عرصه سریال‌سازی فعالیت داشته‌اید. اگر نگاهی به این سال‌هایی که گذراندید بکنید از کارنامه کاری‌تان راضی هستید؟
اگر به ۳۴ سال قبل برمی‌گشتم، همین راه را ادامه می‌دادم ولی خیلی از کارها را نمی‌کردم. ما نمی‌توانیم درباره آینده قضاوت داشته باشیم اما فکر می‌کنم در موقعیتی که قرار داشتم بهترین کارها را انجام دادم. البته الان قضاوتم نسبت به گذشته فرق کرده اما امیدوارم به لطف خدا در آینده هم همه‌چیز درست پیش برود.
