فرهیختگان:  پس از پایان دولت سیزدهم و متعاقبا پایان دوران مسئولیت علی باقری به‌عنوان سرپرست وزارت خارجه روز گذشته او با حکم رهبر انقلاب به عضویت شورای راهبردی روابط خارجی درآمد. عضویت علی باقری بهانه خوبی است برای بررسی نقشی که این نهاد در تعیین سیاست‌های کلی نظام در حوزه سیاست خارجی ایفا می‌کند. علی باقری به واسطه سال‌ها تجربه در تیم مذاکره‌کننده ایران و نیز جایگاهی که به‌عنوان معاون سیاسی و سرپرستی وزارت خارجه داشته، می‌تواند در جهت‌دهی به مسائل این شورا موثر واقع شود. 

   تاریخچه و ساختار شورای راهبردی 

شورای راهبردی روابط خارجی در‌باره اتاق فکر و نهاد مشورتی رهبری با رویکردی راهبردی در حوزه روابط خارجی است که در خرداد سال 1385، با حکم مقام‌معظم‌رهبری و با هدف نقش‌آفرینی در تصمیم‌گیری‌های کلان، نشان دادن افق‌های نو در روابط خارجی، بهره‌مندی از نظرات نخبگان و تدوین شاخص‌ها در جهت نیل به اهداف سند چشم‌انداز کشور به ریاست سیدکمال خرازی و عضویت علی‌اکبر ولایتی، علی شمخانی، محمد شریعتمداری و محمد‌حسین طارمی تشکیل شد. دور دوم فعالیت‌های این شورا از بیست‌و‌هفتم خرداد‌ماه سال 1393، با تاکید مقام‌معظم‌رهبری بر حضور موثرتر شورا در عرصه روابط خارجی با انتصاب اعضای جدید آغاز شد. در دور دوم ریاست کمال خرازی و عضویت محمد‌حسین طارمی، سفیر پیشین ایران در چین و عربستان تداوم یافت و سعید جلیلی، ابراهیم شیبانی و سیدمهدی مصطفوی به‌عنوان اعضای جدید جای سه عضو دیگر این شورا را گرفتند. همچنین احمد وحیدی که سابقه تصدی وزارت دفاع در دولت دهم را در کارنامه داشت تا دی‌ماه سال 1400 عضو این شورا بود. پس از این تاریخ وحیدی که مسئولیت وزارت کشور دولت سیزدهم را برعهده گرفته بود جای خود را به حسین دهقان وزیر دفاع دولت یازدهم داد که او نیز پس از دو سال در دی‌ماه سال 1402 جای خود را به سید‌یحیی رحیم‌صفوی، مشاور و دستیار عالی فرمانده‌کل قوا داد. از آبان‌ماه سال 1401 نیز سورنا ستاری به‌عنوان معاون علم و فناوری وقت رئیس‌جمهور مسئولیت کمیسیون جدید‌التاسیس علم و فناوری شورا را برعهده گرفت. با اضافه شدن علی باقری به این ترکیب اکنون شورای راهبردی روابط خارجی 8 عضو دارد. این نهاد مجموعا 5 کمیسیون سیاسی، اقتصادی، دفاعی، فرهنگی و علم‌وفناوری دارد که به ترتیب ریاست آنها به سعید جلیلی، ابراهیم شیبانی، سید‌یحیی رحیم‌صفوی، مهدی مصطفوی و سورنا ستاری واگذار شده است. علاوه‌بر این 5 کمیسیون، دبیرخانه شورا نیز که مسئولیت آن به عباس عراقچی سپرده شده نیز ذیل شورا فعالیت می‌کند. دبیرخانه شورا عهده‌دار تکمیل چرخه کارشناسی، تهیه پیش‌نویس مصوبات شورا و نیز پشتیبانی علمی، پژوهشی و خدماتی مناسب از شورا و کمیسیون‌های آن است. برقراری ارتباط با اشخاص حقیقی و حقوقی، دستگاه‌های دولتی، نهادها، موسسات عمومی غیر‌دولتی، صاحب‌نظران، کارشناسان، خبرگان دانشگاهی، حوزوی و نیز بهره‌برداری کامل از محصولات و فرآورده‌های کارشناسی، اطلاعات و تحقیقات انجام شده در ایران و سایر کشورهای جهان از وظایف دبیرخانه است. دبیرخانه مسئول اداره خزانه اطلاعاتی کارآمد و روزآمد شورا مرکب از پژوهش‌ها و گزارش‌های مهم کارشناسی در ایران و جهان است. 

   شورای راهبردی پشتوانه‌ای علمی برای سیاست خارجی است

ویژگی‌های شورای راهبردی روابط خارجی باعث می‌شود این شورا چند ارمغان مهم برای دستگاه‌های اجرایی کشور به‌ویژه وزارت خارجه در حوزه مسائل بین‌المللی داشته باشد. ترکیب غیرجناحی این شورا باعث می‌شود تمام دیدگاه‌ها در جهت‌دهی به سیاست خارجی کشور ایفای نقش کرده و دستگاه‌های اجرایی گنجینه‌ای جامع از نظرات کارشناسان طیف‌های مختلف داشته باشند. تنوع سیاسی حاکم بر شورا باعث می‌شود راهبردهای تامین‌کننده منافع ملی با برچسب‌های جناحی کنار گذاشته نشده و مورد توجه قرار گیرد. حضور شخصیت‌های با سابقه در حوزه سیاست خارجی و مدیریت کمیسیون‌های تخصصی توسط آنها باعث می‌شود یک اتاق فکر کارآمد به یاری سیاست خارجی آمده و نیازهای کارشناسی سیاست خارجی با رویکردی واقع‌گرایانه از دل مطالعات علمی استخراج شود. فعال بودن شورای راهبردی روابط خارجی باعث می‌شود ظرفیت نیروی انسانی کشور با تغییر دولت‌ها دچار انفعال نشده و بستری برای مشارکت آن دیده شود. این مساله به‌لحاظ نیروی انسانی ذخیره خوبی برای دستگاه‌های مختلف به‌ویژه وزارت خارجه به‌وجود می‌آورد تا جایی که عباس عراقچی پس از پایان دوران معاونت سیاسی این وزارتخانه در دولت دوازدهم در قامت دبیر شورای راهبردی رویکرد فعالانه خود را تداوم داده و در ادامه نیز به‌عنوان وزیر خارجه دولت چهاردهم انتخاب شد. مسئولان اجرایی وزارت خارجه به دلیل مراودات مستقیم با چهره‌های سیاسی کشورهای مختلف ممکن است برخی مواقع برای تامین مصالح ملی در بیان صریح برخی راهبردها، دست‌بسته‌تری داشته باشند. در چنین مواقعی می‌توان با استفاده از برخی ابزارها برای نیروهای اجرایی پشتوانه‌سازی کرد. در کنار قوانینی همچون اقدام راهبردی، اظهارات چهره‌های اثر‌گذار در راهبردهای سیاست خارجی می‌تواند رویکردهای زیاده‌خواهانه دولت‌های مختلف را در تعامل‌های دیپلماتیک خنثی کند. برای درک این اثر می‌توان اظهاراتی را که کمال خرازی در ایام مذاکرات با طرف‌های غربی در مورد امکان تغییر در دکترین هسته‌ای مطرح می‌کرد، مورد توجه قرار داد. چنین اظهاراتی باعث می‌شود طرف‌های مقابل با پیش‌فرض‌های قطعی در میز مذاکره حاضر نشده و باب چانه‌زنی برای تامین منافع ملی ایران باز بماند. 

   اثر شورای راهبردی در باثبات‌تر کردن سیاست خارجی 

شورای راهبردی روابط خارجی با فراهم کردن تحلیل‌های دقیق، مشاوره‌های راهبردی و پیشنهادات سیاستی به باثبات کردن رویکردهای ایران در سیاست خارجی کمک می‌کنند. این نهاد با ایجاد هماهنگی میان نهادهای مختلف، مدیریت بحران‌ها و تقویت روابط بین‌المللی، نقش مهمی در حفظ و ارتقای منافع ملی کشور ایفا می‌کند. این شورا به تدوین و پیشنهاد استراتژی‌های کلان سیاست خارجی پرداخته و به هماهنگی و هم‌راستایی در سیاست‌های مختلف کمک می‌کند. این استراتژی‌ها معمولا با توجه به منافع ملی و اهداف کلان کشور طراحی می‌شوند. در این شورا به تحلیل و پیش‌بینی تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای پرداخته شده و براساس این تحلیل‌ها، رویکردهای سیاست خارجی تنظیم می‌شود تا از نوسانات و تغییرات ناگهانی جلوگیری شود. شورای راهبردی روابط خارجی به هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف دولتی و غیر‌دولتی می‌پردازد و از هم‌افزایی در اجرای سیاست‌های خارجی اطمینان حاصل می‌کند. این هماهنگی به جلوگیری از تضاد منافع و ناهماهنگی در سیاست‌ها کمک می‌کند. این نهاد با ارائه مشاوره‌های راهبردی به مقام‌های عالی‌رتبه، از جمله مقام‌معظم‌رهبری و رئیس‌جمهور، کمک می‌کند تا تصمیمات سیاست خارجی براساس اطلاعات دقیق و تحلیل‌های جامع اتخاذ شود. ثبات در سیاست خارجی باعث می‌شود با تغییر مجریان، کشور از تغییر جهت‌های شدید راهبردی متضرر نشود. در همین راستا نیز با تغییر وزیرخارجه و حضور عباس عراقچی در این وزارتخانه درحالی‌که برخی رسانه‌‌ها سعی در دوگانه‌سازی‌های جعلی در سیاست خارجی داشتند، عباس عراقچی بر پای‌بندی بر سیاست‌های کلی و قوانین رسمی کشور تاکید کرد. این اظهارات از زبان کسی که مسئولیت دبیرخانه شورای راهبردی سیاست خارجی را برعهده داشته، نشان‌دهنده ثبات رویه در حوزه سیاست خارجه با تکیه بر نهادهایی است که با رویکردهای علمی و غیرجناحی به ارائه راهبردهای ملی می‌پردازند. 

   سابقه علی باقری راهبردهای شورا را پخته‌تر می‌کند

حضور علی باقری در شورای راهبردی روابط خارجی می‌تواند از جهات مختلفی برای شورای راهبردی مثبت ارزیابی شود. علی باقری‌کنی از دیپلمات‌ها و کارشناسان ارشد سیاست خارجی ایران است که تجربه زیادی در حوزه‌های مختلف دیپلماسی و سیاستگذاری خارجی دارد. او در دوره‌هایی به‌عنوان معاون سعید جلیلی، دبیر اسبق شورای عالی امنیت ملی و مسئول مذاکرات هسته‌ای فعالیت داشته و در جریان مذاکرات با کشورهای غربی درباره برنامه هسته‌ای ایران نقش مهمی ایفا کرده است. تصدی معاونت سیاسی وزارت خارجه و نقش فعال او در اجرای رویکردهای سیاست خارجه اندوخته تجربی او را سنگین‌تر و ارزشمندتر می‌کند. با توجه به تجربه و سابقه علی باقری در مذاکرات پیچیده بین‌المللی، حضور او می‌تواند به تقویت توان مشورتی و راهبردی شورا کمک کند، به‌ویژه در شرایطی که ایران برای مهار رویکردهای تقابلی غربی نیازمند استراتژی‌های دقیق و هماهنگ برای تعامل با جهان است. باقری با توجه به سابقه‌اش در تحلیل و تدوین سیاست‌های امنیتی و راهبردی می‌تواند به ارائه تحلیل‌های دقیق و پیشنهادهای کارآمد برای مواجهه با چالش‌های بین‌المللی و منطقه‌ای کمک کند. تجربه فعالیت علی باقری در نهادهای مختلف سیاستگذاری توان شورای راهبردی را برای چانه‌زنی و ایجاد هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف در سیاست خارجی افزایش می‌دهد.