کیانا تصدیق‌مقدم، خبرنگار گروه فرهنگ: «برای کودکان چه کردید؟» شاید این یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی است که مدیران صداوسیما باید به آن پاسخ دهند. دلیلش به اتفاقات سال‌های اخیر برمی‌گردد. به نظر می‌رسد مدیران فعلی علاقه چندانی به تولید آثار کودک‌ونوجوان نداشته و ندارند. در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ برنامه‌های کودک از اولویت‌های اصلی تلویزیون بود و برنامه‌سازان متوجه این امر شده بودند که این گروه سنی مهم هستند و باید برایشان تولیدات مناسبی داشته باشند. در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ بخش قابل‌توجهی از برنامه‌های روی آنتن به کودکان اختصاص داشتند؛ برنامه‌هایی مانند «فیتیله جمعه تعطیله»، «بستنی‌ها»، «عمو پورنگ»، «رنگین‌کمان»، «نیم‌رخ»، «خاله شادونه»، «آقای حکایتی»، «کلاه قرمزی» و... این برنامه‌ها تاثیر بسزایی بر جذب مخاطب تلویزیون داشتند و شاید یکی از دلایل آن موضوعات و محتواهایی بود که به آن پرداخته می‌شد. گویا برنامه‌سازان در آن زمان دغدغه کودکان را داشتند و می‌دانستند باید چه محتوایی برای این سن تولید کنند. توجه مدیران صداوسیما و برنامه‌سازان به کودکان در آن سال‌ها، زمینه‌ساز ساخت آثاری کم‌نظیر شده بود که امروز دیگر خبری از آن نیست. در دودهه اخیر اما این نوع نگاه مدیریتی وجود نداشت و باعث شد برنامه‌های کودک‌ونوجوان به‌مرور به حاشیه بروند و تمرکز روی ساخت آثار دیگر باشد. خروجی این روش یا نگاه، همین سبد خالی تولیدات جذاب و پرمخاطب آثار کودک‌ونوجوان است که می‌بینیم. همین نگاه مدیران صداوسیما باعث شد به‌مرور دغدغه‌مندان حوزه کودک از تلویزیون فاصله بگیرند و به نمایش خانگی کوچ کنند و در آنجا برای کودکان تولید محتوا کنند. محمود سلامیان، تهیه‌کننده یکی از برنامه‌های کودک در گفت‌وگویی که با خبرآنلاین داشته با بیان این مطلب که هیچ‌کس حاضر نیست برای ساخت برنامه کودک در تلویزیون همکاری کند، گفته بود: «بسیاری از نویسندگان حاضر نیستند برای تلویزیون بنویسند و کسانی که هم برای تلویزیون می‌نویسند علاقه ندارند برای کودک بنویسند.» شواهد امر اما نشان می‌دهد هنوز هستند دغدغه‌مندانی که دوست دارند در تلویزیون برای طیف گسترده‌ای از مخاطب کودک‌ونوجوان برنامه بسازند. وقتی با این برنامه‌سازان که به نمایش خانگی رفتند درباره ساخت برنامه در تلویزیون صحبت می‌کنید یک پاسخ مشترک از همه آنها می‌گیرید آن هم اینکه «تلویزیون خانه ماست و دوست داریم در خانه خودمان محتوا تولید کنیم.» با این نوع نگاه باید دید برخورد مدیران صداوسیما در آینده چطور خواهد بود. در ادامه درباره تعدادی از برنامه‌سازان کودک نوشتیم که بعد از سال‌ها همکاری با تلویزیون به نمایش خانگی کوچ کردند.
ایرج طهماسبش را زیاد کنید
یکی از نمونه‌های این جریان ایرج طهماسب است که سال‌ها برای کودکان برنامه ساخته و به‌خوبی با جنس برنامه‌سازی برای این رده سنی آشناست. او از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۷ برنامه پرمخاطب «کلاه قرمزی» را روی آنتن تلویزیون برده و علاوه‌بر مخاطبان کودک، بزرگسالان را هم با خود همراه کرده بود؛ بعد از سال ۱۳۹۷ دیگر خبری مبنی‌بر پخش این برنامه در تلویزیون نبود تا جایی که خبر رسید طهماسب با برنامه‌ای تحت‌عنوان «مهمونی» به نمایش خانگی بیاید. البته این مجری بعد از سال‌ها دوری از تلویزیون سال ۱۴۰۳ با برنامه «مهمانی» به تلویزیون بازگشت و اتفاق خوبی را رقم زد. براساس آماری که مدیر سایت تلوبیون منتشر کرده بود در حوزه سرگرمی، برنامه «مهمانی» با بیش از ۶۰۰ هزار پربازدیدترین برنامه در تلوبیون شد. این آمار نشان می‌دهد مدیران صداوسیما در رابطه با ایرج طهماسب مسیر درستی را پیش‌گرفتند و این عملکرد باعث شد مخاطبان دوباره پای تلویزیون بنشینند و از حضور این مجری خاطره‌ساز استقبال کنند. ایرج طهماسب را باید به‌عنوان یکی از سرمایه‌های اصلی تلویزیون دانست که به شناخت کافی از کودکان رسیده و می‌تواند درکنار سرگرمی آموزش‌هایی برای آنها داشته باشد و اگر صداوسیما او را از دست بدهد جای خالی‌اش به‌وضوح مشخص می‌شود. این مجری البته گلایه‌هایی هم درباره کمبود آثار کودک‌ونوجوان داشته و در هفته‌های اخیر با حضور در برنامه «هفت» گفته بود: «گاهی برای کودکان گریه‌ام می‌گیرد. ما در حق آنها کم‌کاری می‌کنیم، چون هیچ اثری برای دیدن ندارند و این درحالی است که دیگران مدام درحال کار کردن برای این نسل هستند.»
عموهای فیتیله‌ای به تلویزیون برمی‌گردند؟
عموهای فیتیله‌ای یکی دیگر از افرادی هستند که دغدغه تولید آثار برای کودک‌ونوجوان را دارند. محمد مسلمی، حمید گلی و علی فروتن اعضای این گروه هستند که از سال ۱۳۸۱ فعالیت‌شان را در تلویزیون شروع کردند. عموهای فیتیله‌ای به مدت ۱۳ سال برای تلویزیون برنامه تولید کردند و سرانجام در آبان سال ۱۳۹۴ به‌خاطر نمایشی با عنوان «هتل فیتیله‌ای» متوقف شد. این نمایش با اعتراض گروهی از ترک‌زبانان روبه‌رو شده بود. درنهایت عموهای فیتیله‌ای فروردین سال ۱۴۰۳ تصمیم گرفتند برنامه‌سازی برای کودکان را در بستر جدید نمایش خانگی ادامه دهند. این برنامه به کارگردانی علی فروتن و با همراهی حمید گلی با فضایی کاملا متفاوت نسبت به برنامه «فیتیله جمعه تعطیله» از پلتفرم دیجیتون پخش می‌شود. این پلتفرم وی‌اودی اختصاصی کودکان است و محصولات‌شان به‌صورت رایگان در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد. حالا باید دید که عموهای فیتیله‌ای در نمایش خانگی ماندگار خواهند شد یا مدیران صداوسیما شرایطی را فراهم می‌کنند که این افراد بتوانند در تلویزیون هم برنامه تولید کنند. در مصاحبه‌ای که ماه‌های اخیر با علی فروتن یکی از عموهای فیتیله‌ای داشتیم او هم از وضعیت تولید آثار کودک‌ونوجوان گله کرده و گفته بود: «چهاردهه است برای کودکان فعالیت می‌کنم و همیشه این را گفته‌ام که ما بهترین لباس و غذا را برای فرزندان‌مان تهیه می‌کنیم ولی هیچ‌وقت به این فکر نمی‌کنیم محصول فرهنگی که قرار است برای فرزندمان بگیریم چه چیزی باشد و این قضیه را اصلا جدی نمی‌گیریم. این سال‌ها اتفاقی افتاده که هنرمند باید کاسه گدایی دست بگیرد و برود فلان کارخانه و پیش فلان سرمایه‌دار و از آنها خواهش کند بیایند سرمایه‌گذاری کنند تا برای کودک‌ونوجوان محصول فرهنگی تولید کنیم. در این شرایط مدیر مربوطه باید بیاید و مثل گذشته خیلی دور، بگوید تو دغدغه بودجه نداشته باش و محصول را تولید کن. وقتی بودجه باشد شما سراغ بهترین نویسنده، آهنگساز و... می‌روی تا محصول خوبی برای بچه‌های این مملکت تهیه کنی. بچه‌ها ارزشمند هستند و باید برایشان کار بزرگ کرد. بچه‌ها قرار است در آینده کارهای بزرگ انجام دهند و ما اگر آدم‌های بزرگ می‌خواهیم باید بودجه بزرگ برایشان در نظر بگیریم.»
سرنوشت عموپورنگ چه می‌شود؟
از سال ۱۳۷۶ تا ۱۴۰۰ عموپورنگ در تلویزیون بدون وقفه فعالیت داشته و برای کودکان برنامه تولید کرده است. بااین‌حال ۱۸ آذر ۱۴۰۰ شایعاتی مبنی‌بر اخراج عموپورنگ از صداوسیما منتشر شد که حواشی زیادی به‌دنبال داشت. درپی این حواشی فرید علیمردانی، مدیرگروه کودک شبکه دو اعلام کرد: «متاسفانه شاهدیم که برنامه کلبه عمو پورنگ مورد هجمه‌های بسیاری قرار گرفته است. برخی معتقدند این مجموعه فاقد محتواست و احتیاج به بازبینی دارد. ما در شبکه دو کارگروهی داریم که آثار را تحلیل محتوا می‌کنند و درباره احتیاج به ساخت و ادامه یک مجموعه نظر می‌دهند. اگر ما به این نتیجه برسیم که این برنامه می‌تواند با این فرمت ادامه پیدا کند یک فصل دیگر نیز خدمت عوامل کلبه عموپورنگ خواهیم بود. عمو پورنگ از تلویزیون حذف‌شدنی نیست.» عموپورنگ در ادامه این حواشی در شبکه اجتماعی خود نوشت: «من همه تلاشم رو برای شادی بچه‌ها و خانواده‌های محترم به کار گرفتم، چون می‌دونم تو این شرایط سخت فقط باید روحیه و امید و انگیزه به هم ببخشیم، اما چه کنم که عزیزان عرصه رو روزبه‌روز بر ما تنگ‌تر می‌کنند. ان‌شاءالله که درست میشه.» بعد از واکنش عموپورنگ به این موضوع، شایعه حذف او از صداوسیما زمانی قوت گرفت که خبر رسید عموپورنگ و امیرمحمد قرار است در یک سریال نمایش خانگی برای کودکان حضور پیدا کنند. در این مجموعه تعدادی از بازیگرانی که در این سال‌ها با عموپورنگ در آثار نمایشی کودک کار کرده‌اند، حضور دارند. با بررسی نمونه‌های موردی که از آنها یاد شد، اگر صداوسیما بخواهد همین رویه را پیش بگیرد در آینده نه‌چندان تلویزیون از هرگونه آثار کودک‌ونوجوان تهی می‌شود و بازگشت به دهه‌های ۷۰ و ۸۰ برای برنامه‌سازان چیزی شبیه به یک آرزوی دست‌نیافتنی خواهد شد. در چنین شرایطی باید دید راهکار صداوسیما برای خروج از این بن‌بست چیست و چطور می‌تواند برنامه‌سازان کوچ کرده را به خانه اصلی‌شان یعنی تلویزیون بازگرداند.
