زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: قفل سردر «پنجاه تومانی» دانشگاه تهران که در ترم تابستان معمولا بسته است، روز گذشته در یکی از گرم‌ترین روزهای شهریورماه باز شد تا رتبه‌های زیر هزار آزمون سراسری امسال بتوانند با حضور در هشتمین دوره برنامه «روزی با دانشگاه تهران»، با فضای محیط دانشگاهی آشنا شده و پای صحبت‌های محمد مقیمی، رئیس قدیمی‌ترین دانشگاه کشور بنشینند. اتفاقی که برخلاف سال‌های گذشته از همان ابتدا تفاوت‌های آشکاری داشت، نه خبری از اهدای گل در زمان ورود داوطلبان بود، نه خبر از شلوغی دوره‌های قبل این برنامه. حتی میزهایی که به تفکیک گروه‌های آزمایشی در خیابان دارالفنون جنوبی و زیرطاقی سبزرنگ دایر شده بودند هم به‌حدی خلوت بود که متصدیان آن بیشتر زمان‌شان را به گپ‌وگفت با همدیگر بگذرانند تا داوطلبان حاضر در مراسم!
برترین‌ها معرفی نشده جشن گرفتند!
وقتی با تاخیر 10 دقیقه‌ای به خیابان انقلاب رسیدم، تصور می‌کردم با سیل جمعیت داوطلبان و خانواده‌هایشان روبه‌رو باشم؛ اما نه‌تنها از آن جمعیت خبری نبود، بلکه بی‌رمقی داوطلبانی که از خیابان ربع‌الرشیدی به‌سمت کتابخانه مرکزی راه افتاده بودند هم جای تعجب داشت. داوطلبانی که از چهره‌هایشان هم معلوم بود برخلاف نسل‌های قبلی، قدم زدن در خیابان‌های این دانشگاه برای آنها حکم قدم زدن در آخر دنیا را ندارد و دیگر حضور در این دانشگاه برایشان اغواکننده نیست. البته در این میان نباید تلاش برای روشن نگه داشتن زوری تب و تاب کنکور از سوی این دانشگاه را هم نادیده گرفت. واقعیت این است که کنکور سال‌هاست مصداق بی‌عدالتی آموزشی محسوب می‌شود، اتفاقی که حتی دو مرحله‌ای شدن آن طی دو سال گذشته نیز نتوانسته تغییری در نگاه بسیاری از منتقدان آموزشی به این فرآیند سنجش ایجاد کند؛ اما به نظر می‌رسد متولیانی که دستی بر آتش آموزش عالی دارند، تلاش می‌کنند به هر طریق بتوانند تب برترین‌های کنکور را همچنان گرم نگه دارند. تا جایی که حتی علی‌رغم اعلام رتبه‌های نهایی کنکور 1403 از سوی سازمان ملی سنجش، این دانشگاه با ملاک قرار دادن تراز اختصاصی داوطلبان سعی کرد همچنان تنور آن را داغ نگه دارد، به‌طوری که مجوز حضور در این مراسم داشتن ترازهای بالای 9 هزار و 500 اعلام شد و داوطلبانی که خارج از این دایره قرار می‌گرفتند، امکان حضور در این مراسم را نداشتند. بالاخره بعد از معطلی چند دقیقه‌ای مقابل سردر اصلی دانشگاه، به ناچار با پنج شش نفری از داوطلبان که طول خیابان ربع‌الرشیدی را پی گرفته بودند، راه افتادم تا شاید چشمم به جمعیت نسبتا زیاد بخورد اما زهی خیال باطل! خبری از گعده‌های پرجنب‌و‌جوش نبود.
بوفه‌های تغذیه؛ شلوغ‌تر از سردر
این پا و آن پا کردنم دیگر فایده نداشت و ترجیح دادم به حرف خانمی که از سن و سالش مشخص بود برای راهنمایی داوطلبان در کنار آب‌نمای روبه‌روی کتابخانه مرکزی ایستاده، گوش داده و پله‌ها را به‌سمت پایین دنبال کنم. مسیری که هرچه به آن نزدیک می‌شدم، از همهمه‌ها می‌شد فهمید بالاخره می‌توان گعده‌های داوطلبان را در آنجا پیدا کرد، گروه‌هایی که البته برای خوردن ساندویچ و نوشابه‌های انرژی‌زا جمع شده بودند! دو سه پله‌ای مانده بود تا دقیقا در کنار جمعیت قرار بگیرم که صدای داوطلب دختری که با لحن طنزآلود می‌گفت بالاخره به خشکی رسیدیم! توجه‌ها را جلب کرد. دختر گندم‌گونی که حالا دیگر نگاه‌های خیلی‌ها به‌سمتش برگشته بود و یکراست هم به سراغ بوفه‌ای رفت که ساندویچ‌هایی کمتر از کف‌دست، توزیع می‌کرد. انگار محوطه کوچک ورودی به تالار علامه امینی، تازه حال و هوای برنامه «روز دانشگاه تهران» شکل و شمایل خودش رو پیدا کرده بود؛ توقفگاه پایین پله محل خوبی بود تا بتوانم به سراغ داوطلبانی بروم که از آنها در نامه رسمی دانشگاه تهران به اهالی رسانه، به‌عنوان برترین‌های زیر هزار نام برده می‌شود.
ورود به بازار کار دیگر تنها از دانشگاه نمی‌گذرد
«پول خرج کن تا بهترین صندلی‌های دانشگاه‌ها نصیبت شود» همان موضوعی است که باعث شده تا سال‌ها رسیدن به رشته‌های تاپ در دانشگاه‌های مطرح کشور بیشتر در انحصار دهک‌هایی با درآمدهای بالا باشد، اتفاقی که دیگر هزینه‌کرد برای خرید جزوه، شرکت در کلاس‌های تست‌زنی و... را پیش‌شرطی برای شرکت در کنکور تبدیل کرده است. آیدا کیوانی که دیپلم علوم تجربی دارد و بعد از دو بار شرکت در کنکور توانست در زمره برترین‌ها قرار بگیرد، درباره میزان هزینه‌کرد در کنکور امسال به «فرهیختگان» می‌گوید: «امسال دومین‌بارم بود که در کنکور شرکت می‌کردم و در مجموع هزینه‌هایی که برای حضور در کلاس‌های کنکور، خرید کتاب‌های تستی و... انجام دادم، نزدیک به 50 میلیون تومان می‌شد.» یکی از موضوعاتی که باز هم جزء چالش‌های اصلی فضای آموزش عالی کشور به شمار می‌رود، عدم ارائه مهارت‌هایی به دانشجویان است؛ موضوعی که به‌نظر می‌رسد در ذهن داوطلبان هم جا خودش کرده و آنها از همان ابتدا دلخوش به یادگیری مهارت‌های خاص در فضای آکادمیک نیستند؛ چراکه کیوانی درباره پاسخ به این سوال که در دانشگاه به‌دنبال چه مهارتی می‌گردید، می‌گوید: «در این فضا می‌توان مهارت‌های لازم برای فعالیت‌های تیمی و ارتباط با افراد را یاد گرفت. دلیلش هم آن است که افراد فارغ از جنسیت و سن‌شان دور هم جمع شده و براساس برنامه مشخصی، اقدام به مطالعه و انجام فعالیت‌های علمی می‌کنند؛ همین مساله باعث می‌شود افراد با مدل‌های برنامه‌ریزی هم آشنا شوند که قطعا در آینده به کارشان خواهد آمد.» این داوطلب معتقد است: «برای ورود به بازار کار، از راه‌های غیردانشگاه هم می‌توان اقدام کرد و این‌طور نیست که بگوییم حتما در شرایط امروز باید به دانشگاه رفت؛ اما طبیعتا برای کار پزشکی و رشته‌های تاپ، برای داشتن شغل ایده‌آل، باید از مسیر دانشگاه پیش رفت؛ با این حال شرایط برای رشته‌های دیگر غیر از پزشکی متفاوت است و می‌توان از طریق دوره‌هایی که در خارج از دانشگاه وجود دارد هم مهارت لازم برای ورود به بازار کار را به دست آورد.» داشتن درآمد اما تقریبا دغدغه همه رتبه‌های برتری است که دیروز پایشان به دانشگاه رسید. این داوطلب در‌این‌باره می‌گوید: «درست است که امروز از هر سه نفر، دو نفر مشغول ترید کردن هستند اما شخصا علاقه‌ای به این کار ندارم؛ البته این باعث نشده تا فعالیت اقتصادی نداشته باشم؛ چراکه توانسته‌ام با نوشتن و فروش کتاب که شامل داستان‌های کوتاه می‌شود؛ برای خود منبع درآمدی داشته باشم.» نگاه داوطلبان به دو مرحله‌ای شدن هم یکی دیگر از سوژه‌هایی بود که برایش به دانشگاه تهران آمده بودم. کیوانی این اتفاق را دارای جنبه‌های مثبت و منفی می‌داند و می‌گوید: «جنبه مثبت آن را می‌توان کمتر شدن استرس داوطلبان دانست. مولفه مهم دیگر اینکه زمان برگزاری دور دوم کنکور را از دی‌ماه به اردیبهشت‌ماه منتقل کرده‌اند که قطعا اتفاقات خوبی خواهد بود. این کار باعث می‌شود داوطلبان سال دوازدهم بتوانند تا قبل از تعطیلات نوروز یک جمع‌بندی خوبی را برای خود داشته و همزمان با پشت کنکوری‌ها بتوانند خود را تا حدی برای حضور در کنکور آماده کنند.» کیوانی جدا شدن دفترچه‌های کنکور را افت شیوه جدید کنکور معرفی می‌کند و می‌گوید: «این کار باعث می‌شود اگر داوطلبی نقطه قوتش در یک درس خاص است، دیگر نتواند از آن بهره‌مند شود، البته یکی دیگر از چالش‌ها بعد تاثیر قطعی معدل است؛ در‌حالی‌که برخی از مصححان به‌صورت سلیقه‌ای اقدام به تصحیح اوراق امتحانی می‌کنند و همین مساله با توجه به اینکه معدل به‌صورت قطعی لحاظ می‌شود، گاهی باعث اتفاق خوب و گاهی هم باعث اتفاق بد برای داوطلب خواهد شد.»
قرارگیری در جمع برترین‌ها با هزینه‌کرد 100 میلیون تومانی!
از اینکه بخش عمده‌ای از داوطلبان امسال دیپلم علوم تجربی داشتند تا جایی که پیدا کردن داوطلبان گروه ریاضی و علوم انسانی در تالار علامه امینی به مثابه پیدا کردن سوزن در انبار کاه شده بود بگذریم، نمی‌توان از هزینه‌کرد 100 میلیون تومانی برای قرارگیری در جمع برترین‌های گروه آزمایشی علوم ریاضی گذشت. مهرسا رشتچیان که در مدرسه فرزانگان یک درس خوانده و جزء تیزهوشان به شمار می‌رود، همان فردی است که به همراه دو تن از دوستانش در ردیف‌های انتهایی این تالار نشستند و از رقم 100 میلیون تومانی می‌گوید که امسال برای کنکور هزینه کرده است. او ادامه می‌دهد: «نزدیک به 40 میلیون تومان هزینه شهریه مدرسه‌مان شده و درمجموع برای کنکور نزدیک به 100 میلیون تومان هزینه کرده‌ام تا بتوانم امسال قبول شوم.» کمی طول می‌کشد تا فکرش را منسجم کرده و به سوالم درباره اینکه چه مهارتی را می‌توان از فضای دانشگاهی یاد گرفت، پاسخ دهد. او هم همانند داوطلب اولی معتقد است: «ارتباطات اجتماعی مهم‌ترین مهارتی خواهد بود که با حضور در محیط دانشگاهی می‌توان آن را پیدا کرد؛ چراکه اگر کسی بخواهد وارد بازار کار شود طبیعتا به راحتی می‌تواند با گذراندن دوره‌هایی که در خارج از فضای دانشگاه‌ها وجود دارد آن را فرا بگیرد.» به گفته او، در رشته ریاضی پیدا کردن مهارت‌های برنامه‌نویسی آن هم در شرایط فعلی، نیاز به آموزش دانشگاهی ندارد و در زمان کمتر هم فرد را به عرصه بازار کار می‌رساند. اما چالشی که رشتچیان درباره این مدل آموزش‌ها معرفی می‌کند، نداشتن مدرک دانشگاهی است. او صحبت‌هایش را این‌طور کامل می‌کند: «در شرایط امروز مدرک تحصیلی هم از اهمیت بالایی برخوردار است و به همین دلیل برای اینکه بتوان به شغل مناسب رسید باید چنین مدارکی را داشته باشیم.» حضورش در بورس باعث شده تا بتواند برای خود منبع درآمدی داشته باشد، موضوعی که انگار تنها مختص او نیست و دوستان دیگرش هم تلاش کرده‌اند تا هرکدام به نوعی بتوانند درآمدی را برای خود دست و پا کنند. جالب اینجاست که او دومرحله‌ای شدن کنکور را فرصت خوبی برای محک زدن داوطلبان می‌داند و می‌گوید: «در کنکور اول می‌توان نقاط‌ضعفی‌هایی را که داریم، بشناسیم و آن را برای کنکور دوم برطرف کنیم؛ چراکه فضای کنکور با کنکورهای آزمایشی به‌شدت متفاوت است و چون داوطلب در فضای واقعی کنکور قرار می‌گیرد، تا حد زیادی می‌داند که برای دور دوم کنکور چه کارهایی را باید انجام داده و چه کارهایی را هم انجام ندهد.»
انتظار از داوطلبان تنها یادگیری مهارت‌های ارتباطی از دانشگاه!
انگیزه برخی از داوطلبان برای ورود به دانشگاه هم جالب است. آتاناز رضایی که با دیپلم علوم انسانی به‌عنوان برترین‌ها به دانشگاه تهران آمده، یکی از مزیت‌های اصلی قرارگیری در فضای آکادمیک را ارتباط گرفتن با هم‌سن و سال‌ها و به اصطلاح کسانی که زبان همدیگر را می‌فهمند، می‌داند و می‌گوید: «این اتفاق باعث می‌شود تا به‌تدریج بتوانیم با جامعه ارتباط بهتری پیدا کنیم و چون در این محیط با افرادی که از شهرهای مختلف هستند، آشنا می‌شویم، حتما می‌تواند به فرد کمک کند تا نحوه تعامل بهتر را در روند تحصیل آموزش ببیند. درحقیقت مهارت ارتباطی را باید تنها اتفاق مثبت قرارگیری در فضای دانشگاهی دانست.» او که دانشگاه را سکویی برای ورود راحت‌تر و مطمئن‌تر به بازار کار می‌داند، صحبت‌هایش را این‌طور ادامه می‌دهد: «اگر کسی به هر دلیلی نتواند وارد دانشگاه شود، این‌طور نیست که بگوییم دیگر راهش برای ورود به بازار کار بسته شد، بلکه می‌تواند با شرکت در دوره‌های آموزشی که در خارج از محیط دانشگاه برگزار می‌شود، به خواسته‌اش برسد. از صحبت‌های این داوطلبان به نظر می‌رسد که دیگر هیچ‌کدام به دنبال رسیدن به بازار کار از طریق مدرک دانشگاهی نیستند و بیشتر ترجیح می‌دهند تا مهارت‌های ارتباطی خود را در این فضا تقویت کنند.» دومرحله‌ای شدن کنکور اما به مذاق این داوطلب خوش نیامده است. رضایی می‌گوید: «این اتفاق واقعا اذیت‌کننده بود؛ چراکه یک مرحله در کنکور شرکت کردیم و بعد نتایج آن دقیقا در ایام امتحانات نهایی اعلام شد و بعد از آن دوباره برای دور دوم آماده شدیم و اگر بخواهیم با نتایج امتحانات حساب کنیم تا امروز 5 مرحله اعلام نتایج و تراز داشتیم اما جالب اینجاست که هنوز رتبه نهایی‌مان مشخص نشده است!» هزینه‌کرد 10 تا 15 میلیون تومانی این داوطلب برای شرکت در کنکور به نسبت دو داوطلب قبلی به قدری اندک است که اصلا به چشم نمی‌آید.
معدل قطعی در کنکور تنها استرس را بیشتر می‌کند
ارسا سپروند، یکی دیگر از داوطلبانی است که با وجود دیپلم ریاضی، اما تنها در کنکور زبان شرکت کرده است. داوطلبی که به دلیل پربودن تالار علامه امینی، صحبت‌های محمد مقیمی را از طریق ویدئوکنفرانس و در محوطه بیرونی تالار دنبال می‌کند، می‌گوید: «حضور در دانشگاه طبیعتا از بعد مهارت‌های ارتباطی می‌تواند کمک‌کننده باشد. از طرف دیگر وقتی آموزش در بالاترین حد ممکن باشد، طبیعتا در بحث ورود به بازار کار هم اثرگذار خواهد بود. یعنی حضور در دانشگاه‌های برتر کشور می‌تواند از لحاظ اجتماعی و بازار کار اثرات قابل توجهی را داشته باشد.» او که تنها 6 میلیون تومان برای کنکور امسال هزینه کرده بود، می‌گوید: «اینکه بخواهیم معدل دیپلم را به صورت قطعی در رتبه نهایی لحاظ کنیم، قطعا باعث وارد کردن استرس مضاعف به داوطلب می‌شود. از طرف دیگر هیچ‌گونه تناسب‌سازی بین داوطلبان پشت کنکوری با داوطلبانی که پایه دوازدهم هستند، در 3 گروه آزمایشی اصلی ایجاد نشده است و همین باعث می‌شود تا برای داوطلبان پشت کنکوری شرایط سخت‌تر شود.» جالب اینجاست که دو داوطلب پسر دیگر به نام‌های محمدهادی ستایی و محمدرضا رضایت نیز معتقدند در فضای دانشگاهی به دلیل اینکه می‌توان در تیم‌های مختلف علمی حضور پیدا کرد و با دانشجویان با فرهنگ‌های مختلف ارتباط گرفت، اصلی‌ترین مهارتی که می‌توان پیدا کرد، نحوه ارتباط‌گیری خواهد بود. جالب اینجاست که هر دوی آنها نیز برای خود منبع درآمدی را دست‌وپا کرده بودند تا به قول خودشان بتوانند تا حدی هزینه‌های مورد نیازشان را تامین کنند؛ اتفاقی که نشان می‌دهد نسل جدید نگاهی متفاوت به بازار کار و تحصیلات دانشگاهی دارد و حتی در فضای آکادمیک به دنبال کسب مهارت‌های اقتصادی هم نمی‌گردند.
با اعلام مجری برنامه مبنی‌بر اینکه برنامه «روز با دانشگاه تهران» تا ساعت 16 طول خواهد کشید و تازه در پایان مراسم قرار است عکس یادگاری گرفته شود، باعث شد تا بعد از پایان گفت‌وگویم با آخرین داوطلب، از مسیر آمده برگردم؛ مسیری که درنهایت به در بسته سردر «پنجاه تومانی» رسید تا نشان دهد دانشگاه نمی‌تواند مانند گذشته تنها مسیر تحقق آرزوها باشد. به ناچار مسیر آمده را برگشتم و از درب خیابان 16 آذر خارج شدم.
