سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: روزهای پایانی خردادماه امسال بود که شیوه‌نامه راه‌اندازی و فعالسازی «مهارت‌سرای طبیعت» از سوی معاون علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد به روسای استان‌ها و واحدهای ویژه این دانشگاه ابلاغ شد. شاید در ابتدا این سوال در اذهان ایجاد شود که مهارت‌سرای طبیعت چیست و قرار است مشخصا در دانشگاه آزاد چه اتفاقی را رقم بزند؟
در دانشگاه آزاد رشته‌های کشاورزی زیادی مثل مهندسی کشاورزی، منابع طبیعی، دامداری، دام و طیور و... فعال و بسیاری از واحدهای این دانشگاه نیز دارای مزرعه هستند که مغفول مانده است. این در حالی است که دانشگاه‌ها در رشته کشاورزی نمره قبولی را از مردم نگرفته‌‌اند؛ زیرا مردم معتقدند رشته کشاورزی نمی‌‌تواند آینده مالی فرزندان آنها را تامین کند. به همین دلیل است که دانشجویان رشته‌های کشاورزی چه در دانشگاه آزاد چه سایر دانشگاه‌ها با کاهش مواجه بوده است. مسئولان دانشگاه آزاد برای برون‌رفت از این مشکل روزهای ابتدای سال 97 حرف از تحول در حوزه کشاورزی را مطرح کرده و با شناخت مشکلات این حوزه طرح تحول کشاورزی را کلید زده و تلاش کردند تا پرچمدار تحول در حوزه کشاورزی باشند؛ تحولی که تمام ابعاد کشاورزی را دربرمی‌گرفت؛ راه‌اندازی مهارت‌سرای طبیعت نیز در همین چهارچوب تعریف می‌شود. به عبارت بهتر مسئولان دانشگاه با نگاهی به کاهش دانشجویان این رشته از یک سو و توجه به ظرفیت‌ها و پتاسیل‌های دانشگاه آزاد در رشته‌های کشاورزی و وجود مزارع کشاورزی در واحدهای این دانشگاه به فکر افتادند تا مرکزی را ایجاد و به اصطلاح با یک تیر چند نشان بزنند. یعنی هم بتوانند رشته‌های کشاورزی را رونق ببخشند، هم دانش‌آموزان و دانشجویان را ترغیب کنند تا از این مهارت‌سرا بازدید کرده و فنون کشاورزی را بیاموزند و به این رشته‌ها تمایل بیشتری پیدا کرده و درنهایت برای دانشگاه به نوعی درآمدزایی هم کنند.
اگر بخواهیم مهارت‌سرای طبیعت را به شکل ساده تعریف کنیم باید بگوییم «مهارت‌سرای طبیعت» محلی است برای ارائه خدمات علمی، آموزشی، آزمایشگاهی و فناوری و تولید، بسته‌بندی و فروش محصولات کشاورزی، باغی، دامی و آبزیان که در واحدهای دانشگاهی راه‌اندازی خواهد شد. با توجه به امکاناتی که در یک واحد دانشگاهی وجود دارد، این مهارت‌سرا راه‌اندازی خواهد شد. البته این امکانات باید متناسب با حیطه فعالیت مهارت‌سراها باشد، به‌طوری که زمین کشاورزی، محل تولید گیاهان دارویی، گلخانه، باغ، کندوی زنبور عسل، محل پرورش دام و طیور و آبزیان که در هر واحد دانشگاهی وجود دارد به‌عنوان ظرفیت آن واحد در راستای راه‌اندازی چنین مهارت‌سرایی در نظر گرفته می‌شود. به عبارت بهتر مهارت‌سرای طبیعت در واحدی تشکیل می‌شود که در آن ظرفیت‌های لازم وجود داشته باشد و بر همین اساس استان‌ها موظف هستند واحدهای دانشگاهی که امکانات و توانایی ایجاد مهارت‌سرای طبیعت را دارند شناسایی و نسبت به راه‌اندازی آن اقدام کنند.
چرا مهارت‌سرای طبیعت؟
یکی از کارویژه‌های این مهارت‌سرا آن است که ارائه آموزش‌های مربوط از طریق آنها دنبال شده و در کنار آموزش، شرایط برای فعالیت‌های عملی هم فراهم می‌شود. از طرف دیگر شرکت‌کنندگان انجام کارهای گروهی را تجربه می‌کنند. مزیت دیگر راه‌اندازی این مهارت‌سرا آن است که واحد دانشگاهی می‌تواند از توانمندی‌های داخل دانشگاه یعنی مراکز آموزشی تابعه، مدارس سما، شرکت‌های دانش‌بنیان، ... استفاده کند. همچنین دست واحد دانشگاهی برای بهره‌مندی از توانایی خارج که از قبیل مراکز پژوهشی، مجتمع‌های کشت و صنعت، مراکز تولیدی محصولات کشاورزی، باغی، دامی باز گذاشته شده است. در واقع واحدهای دانشگاهی می‌توانند برای تامین بخشی از امکانات و تجهیزات مهارت‌سرا که امکانات واحد کفایت نمی‌کند از توانمندی‌های خارجی به صورت مشارکتی استفاده کنند.
راه‌اندازی مهارت‌سرای طبیعت با توجه به آمایش سرزمینی
اولین گام برای راه‌اندازی مهارت‌سرای طبیعت، آن است که هر یک از استان‌ها باید با در نظر گرفتن آمایش سرزمینی، امکانات، تجهیزات و اعضای هیات‌علمی متخصص نسبت به امکان‌سنجی و قابلیت اجرای طرح در واحدهای تابعه آن استان اقدام کنند. پس از امکان‌سنجی، طرح توجیهی راه‌اندازی و فعالسازی مدرسه در مهارت‌سرا توسط استان به معاونت علوم تربیتی و مهارتی ارسال می‌شود و گام نهایی پس از بررسی و در صورت تایید نهایی، صدور مجوز راه‌اندازی به استان و واحد مربوطه خواهد بود. در این میان برای تهیه طرح‌های توجیهی باید مواردی هم مدنظر مسئولان استانی قرار بگیرد. به عبارت دیگر برای تهیه این طرح‌ها باید از افراد صاحب‌نظر در انجمن‌های علمی، متخصصان خبره سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، شرکت‌های دانش‌بنیان و... استفاده شود و علاوه‌بر مزیت‌های حداکثری محیطی و قابلیت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مجموعه واحد دانشگاهی، یکی دیگر از مباحثی که باید مدنظر قرار بگیرد، آن است که برای تولید، بسته‌بندی و ارائه خدمات آموزشی و پژوهشی و توزیع و فروش محصولات و فرآورده‌های حاصل، متولیان امر باید استفاده از روش‌های نوین با فناوری‌های جدید زودبازده بر مبنای آخرین استانداردهای زیست‌محیطی، سلامت‌محور (محصولات ارگانیک)، برگزاری جشنواره‌های خلاقیت و نوآوری در سطوح دانشجویی و دانش‌آموزی را به شکل ویژه‌ای مدنظر قرار دهند.
دانشگاه برای راه‌اندازی مهارت‌سرای طبیعت چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
طبیعتا راه‌اندازی مهارت‌سرا در واحدهای مختلف با اهداف تعیین‌شده، دنبال خواهد شد. مسئولان دانشگاه آزاد قصد دارند تا با ایجاد چنین سراهایی، از ظرفیت‌های دانشگاه برای توان‌افزایی و ارتقای کیفیت آموزشی و مهارت‌افزایی در واحدهای دانشگاهی و مراکز آموزشی و مدارس سما سطح کشور استفاده کنند. فراهم‌سازی فرصت‌های تولید، توزیع و فروش محصولات و خدمات و کسب درآمدهای غیرشهریهای هم از دیگر اهداف این مهارت‌سراها خواهد بود تا از این طریق شرایط برای شکوفایی استعدادها و توانایی‌های اعضای هیات‌علمی، کارکنان و دانشجویان واحدهای دانشگاهی و مراکز آموزشی و دانش‌آموزان و معلمان مدارس سما و سایر متقاضیان خارج از دانشگاه ایجاد شود. با راه‌اندازی این سراها اتفاق دیگری نیز می‌افتد. با این سراها امکان همکاری گروهی و هم‌افزایی استعدادها و توانایی‌های نیروهای خلاق فراهم می‌شود و درنهایت یک تعامل دوجانبه با سازمان‌ها، شرکت‌ها، موسسات و مراکز آموزشی پژوهشی و آزمایشگاهی دولتی و خصوصی خارج از دانشگاه نیز ایجاد می‌شود. بیراه نیست اگر بگوییم ارتقای سلامت جامعه با ترویج فرهنگ استفاده از محصولات سالم و دوستدار محیط‌زیست و ایجاد علاقه‌مندی و جذب دانشجو در رشته‌های کشاورزی، دامپروری، شیلات و فعالیت‌ها و صنایع وابسته نیز با راه‌اندازی همین سراها رقم خواهد خورد.
مخاطبان مهارت‌سرای طبیعت چه کسانی هستند؟
دانش‌آموزان مدارس سما و سایر مدارس خارج از دانشگاه، اعضای هیات‌علمی کارکنان دانشگاه و خانواده‌های آنها و اعضای هیات‌علمی و سایر افراد متقاضی خارج از دانشگاه مخاطبان مهم سراهای طبیعت هستند. همچنین دانشجویان واحدهای دانشگاهی و مراکز آموزشی و سایر دانشگاه‌های سراسر کشور به‌ویژه در رشته‌های مرتبط و شرکت‌ها و موسسات و مراکز آزمایشگاهی غیر‌دولتی و سازمان‌ها، شرکت‌ها و موسسات دولتی هم می‌توانند جزء مخاطبان این سراها محسوب شوند. درنهایت خانواده‌ها و علاقه‌مندان به طبیعت و سبک زندگی سالم و سازمان‌های حمایتی مثل بهزیستی برای مشارکت در امور توان‌افزایی کودکان و افراد دارای معلولیت‌های جسمی و کودکان دارای اوتیسم با روش‌های طبیعت درمانی هم از مخاطبان این سراهای طبیعت محسوب می‌شوند.
برگزاری دوره‌های آموزشی در مهارت‌سرای طبیعت
در مهارت‌سراهای طبیعت فعالیت‌هایی نیز انجام می‌شود که برگزاری کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی گروهی، نیمه‌خصوصی و خصوصی از‌جمله مهم‌ترین فعالیت‌ها محسوب می‌شود. کلاس‌های گروهی و نیمه‌خصوصی دو یا چندنفره و خصوصی تک‌نفره است. دانشجویان تحصیلات تکمیلی برای اجرای پایان‌نامه و رساله خود نیز می‌توانند از این سراها استفاده کنند. برگزاری دوره‌های آموزشی به صورت حضوری برخط (آنلاین) غیر‌برخط (آفلاین از طریق سامانه مشکات و ترکیبی و ارائه گواهینامه هم از جمله فعالیت‌هایی است که در این سراها انجام می‌شود. پرورش، تولید، توزیع و فروش محصولات مهارت‌سرا و ارائه آموزش‌هایی که درنهایت منجر به ایجاد شغل و کارآفرینی می‌شوند نیز از جمله فعالیت‌های مهارت‌سرای طبیعت است. از مهارت‌سرای طبیعت برای دانش‌آموزان مدارس سما و کسب درآمدهای غیرشهریهای به‌عنوان شهریه‌های مکمل نیز استفاده می‌شود.
نکته مهم اینکه ثبت‌نام از دانش‌آموزان برای استفاده از مهارت‌سرا باید با رضایت کتبی والدین و بدون اجبار صورت بگیرد و دانش‌آموزان سایر مدارس بیرون از مدارس سما نیز در صورت تمایل با پرداخت شهریه و ارائه رضایت کتبی والدین می‌توانند از آن استفاده کنند.
در پایان باید گفت دانشگاه آزاد در گستره کشور گسترده شده و ظرفیت‌هایی دارد که شاید این ظرفیت‌ها را در کمتر دانشگاهی می‌توان پیدا کرد. ظرفیت‌هایی مانند زمین، ساختمان، تجهیزات و امکانات آموزشی، کارگاهی و آزمایشگاهی، نیروی انسانی بالفعل از جمله اعضای هیات‌علمی، کارکنان، دانشجویان، معلمان و دانش‌آموزان. بنابراین می‌تواند فرصت‌های خوبی را برای مخاطبان خود برای کسب علم و مهارت آموزی، انجام پروژه‌های علمی پژوهشی و ایجاد فرصت‌های اقتصادی، کارآفرینی و درآمدزایی، ارائه طرح‌های نوآورانه تعامل با عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و بیرون از دانشگاه حتی در سطح بین‌المللی ایجاد کند. به همین دلیل در سند تحول دانشگاه، توجه زیادی به این فرصت‌ها و تبدیل امکانات بالقوه به بالفعل شده است که طرح راه‌اندازی مهارت‌سرای طبیعت نیز یکی از فرصت‌هایی است که می‌توان با درایت و برنامه‌ریزی مناسب از آن برای پویایی و بهینه‌سازی ظرفیت‌های دانشگاه استفاده کرد.
