ندا اظهری، مترجم: فناوری‌های نظامی سهم زیادی در موفقیت جنگ‌ها داشته‌اند. تاریخ کم ندیده از جنگ‌هایی که هر کشوری فناوری به‌روزتر داشت، دست برتری هم در جنگ داشت. اما نکته قابل تامل تاثیر فناوری‌های مورد استفاده در صنایع نظامی در زندگی معمول مردم است. آنجا که سرریز بسیاری از این فناوری‌ها، در زندگی روزمره بشر وارد شده و منجر به پیشرفت جامعه امروز شده‌اند، به‌طوری که بخش زیادی از این فناوری‌ها به‌طور گسترده در دنیای امروز مورد استفاده قرار می‌گیرند. درواقع، سرچشمه بسیاری از وسایل و ابزارآلات مدرنی که بشر امروز از آنها استفاده می‌کند، به فناوری‌هایی برمی‌گردد که سال‌ها پیش با مقاصد نظامی تولید شده‌اند که از نمونه‌های آن می‌توان به اینترنت، GPS، مایکروویو، چسب مایع، نوارچسب و عینک آفتابی هوانوردی اشاره کرد. امروزه نیز فناوری هوش مصنوعی سر و صدای زیادی به پا کرده اما آنگونه که برخی کارشناسان معتقدند هنوز اثر آن در صنایع نظامی آنچنانکه به‌عنوان یک فناوری انتظار می‌رفت دیده نشده است. آیا ورود هوش مصنوعی به حوزه نظامی می‌تواند جهش موثری در این فناوری داشته باشد؟

داده‌های نظامی عامل اصلی ناکامی هوش مصنوعی

استفاده از فناوری هوش مصنوعی برخلاف آنچه انتظار می‌رفت، نتوانسته تاثیر شگرفی بر جنگ‌ها داشته باشد؛ چراکه بسیاری پیش‌بینی می‌کنند استفاده از آن به پردازش حجم بالایی از داده‌ها وابسته است و این دقیقا چالشی است که با توجه به نظامی بودن فضاهای جنگی و اعمال امنیت‌های شدید، به سختی به دست می‌آید؛ از این رو، این فناوری هنوز نتوانسته آن‌طور که باید، روند جنگ‌ها را به نفع کشور مجهز به فناوری هوش مصنوعی تغییر دهد. این یافته‌ای که به دست آمده، ماحصل یک پروژه تحقیقاتی بین‌المللی است که به چگونگی استفاده از سیستم‌های هوش مصنوعی در دنیای امروز و به قصد اهداف دفاعی در 25 کشور از جمله متحدان ناتو و روسیه، چین، کره‌جنوبی و رژیم‌صهیونیستی می‌پردازد. sciencebusiness اخیرا این یافته‌ها را از کتاب «بازی خیلی طولانی» (The Very Long Game) منتشر کرده است. پروژه تحقیقاتی رصدخانه هوش مصنوعی دفاعی مستقر در هامبورگ (DAIO) که با تمرکز بر تصمیم‌گیری تقویت شده با کمک هوش مصنوعی هماهنگ شده و توسط وزارت دفاع آلمان تامین می‌شود. یکی از مدیران این رصدخانه معتقد است با وجود هیاهوی زیاد پیرامون فناوری هوش مصنوعی در دنیا و به‌ویژه حول جنبه‌های دفاعی اما هنوز این فناوری نتوانسته جای پای خود را محکم کند. او می‌گوید: «داده‌محور بودن فناوری هوش مصنوعی بیشتر از آنکه پذیرش هوش مصنوعی را در صنایع دفاعی تسهیل کند، به‌عنوان یک مانع عمل کرده است.»‌ به عبارتی، شرایط امنیتی، گاه اجازه استفاده از داده را به هوش مصنوعی نمی‌دهد تا بتواند از طریق وارد کردن داده‌ها، الگوریتم‌های مخصوص خود را استفاده کند. این استراتژی در بخش تجاری منطقی به نظر می‌رسد؛ جایی که مشتریان به راحتی داده‌های خود را در بستر پلتفرم‌های دیجیتال به اشتراک می‌گذارند اما در محیط‌های دفاعی، به دست آوردن داده‌ها به‌ویژه داده‌های دشمن، بسیار دشوارتر است و به راحتی نمی‌توان به نتیجه رسید. به قول این مدیر رصدخانه آلمانی، «داده‌ها همواره نگاه به عقب دارند و مدیریت داده به انرژی زیاد، نیروی انسانی و زیرساخت دیجیتال پیچیده نیاز دارد.» آژانس پژوهش‌های دفاعی آمریکا (دارپا) بین سیستم‌های هوش مصنوعی «موج دوم» که در طبقه‌بندی داده‌ها و الگوهای یادگیری عملکرد خوبی دارند، اما توانایی محدودی برای استدلال دارند، و مدل‌های آینده «موج سوم» که قادر به درک زمینه هستند، تمایز قائل شده و با شرایط در حال تغییر سازگار می‌شوند. تمام کشورهای مورد‌مطالعه در این پژوهش، در حال حاضر از هوش مصنوعی با تمرکز بر داده‌ها استفاده می‌کنند. به گفته محققان، آمریکا تنها کشوری است که به‌طور رسمی در‌مورد مزایای نظامی هوش مصنوعی موج سوم با برنامه‌های اختصاصی مدیریت‌شده توسط «دارپا» بحث و بررسی کرده است. وزارت دفاع آلمان نیز در حال بررسی هوش مصنوعی موج سوم با پروژه GhostPlay است که یک دوقلوی مجازی از میدان جنگ را برای توسعه تاکتیک‌های هوش مصنوعی می‌سازد.  کتاب همچنین به ارزیابی کاربردهای مختلف هوش مصنوعی براساس استقلال فناوری پرداخته است که درنهایت به این نتیجه می‌رسد که تقریبا هر کشوری، رویکردی انسان‌محور دارد؛ به این معنی که هوش مصنوعی برای تکمیل و نه جایگزین انسان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته یک استثنای قابل توجه در این میان، اوکراین است که به دنبال مستقل کردن هر چه بیشتر ماشین‌هاست. این یافته، براساس تجربه میدان نبرد اوکراین به دست آمده است. 

   هوش مصنوعی؛ اولویت جدید سرمایه‌گذاری «ناتو»

بیشترین کار روی هوش مصنوعی دفاعی در سطح ملی انجام می‌شود؛ زیرا مسائل مربوط به حاکمیت و به اشتراک‌گذاری داده‌ها می‌تواند موانعی برای همکاری با سایر کشورها باشد. باوجوداین، تمایل بالایی برای انجام پروژه‌های تحقیق و توسعه دوجانبه و چندجانبه وجود دارد. آمریکا، انگلیس و استرالیا به‌عنوان بخشی از ابتکار فناوری‌های هوش مصنوعی انعطاف‌پذیر و خودمختار، مجموعه‌ای از آزمایش‌های مشترک را روی پهپادهای مجهز به هوش مصنوعی انجام می‌دهند. صندوق نوآوری یک میلیارد یورویی «ناتو» در صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر با تمرکز بر هوش مصنوعی و دیگر استارتاپ‌های فناوری عمیق سرمایه‌گذاری کرده است. شتاب‌دهنده استارتاپی DIANA «ناتو»، هوش مصنوعی را یکی از حوزه‌های اصلی تمرکز خود فهرست می‌کند. در سطح اتحادیه اروپا، ابزار اصلی برای حمایت از تحقیق و توسعه در این زمینه، صندوق دفاع اروپاست که پروژه‌های فرامرزی را برای توسعه راه‌حل‌های مبتنی‌بر هوش مصنوعی‌ از جمله سیستم‌های تشخیص تصویر و فناوری زبانی، تامین مالی می‌کند. 

   هوش مصنوعی؛ نقطه مشترک خریدهای فناورانه جدید پنتاگون 

دو گزارش منتشرشده اخیر نشان می‌دهد پنتاگون خریدهای فناورانه‌ای قابل‌توجهی انجام داده است. یکی از این گزارش‌ها به «سیستم هوشمند Maven» (MSS) اشاره دارد که یک سیستم تجزیه و تحلیل سریع و به اشتراک‌گذاری هوشمند اطلاعات است. لشکر هجدهم هوابرد ارتش که با بیش از 70 شرکت در فضای DevSecOps (توسعه، امنیتی و عملیاتی) کار می‌کند، از طریق مجموعه‌ای موسوم به Scarlet Dragon نقش کلیدی در توسعه این سیستم ایفا کرده است. عضو ارشد مرکز امنیت و فناوری‌های نوظهور «جورج تاون» در گزارشی جدید، به شرح عملکرد MSS پرداخته است. این سیستم می‌تواند از منابع مختلف به داده‌های حسگر دسترسی داشته باشد، الگوریتم‌های دید کامپیوتری را برای کمک به سربازان در شناسایی و انتخاب اهداف نظامی اعمال کرده و سپس پشتیبانی از گردش کار را فراهم کند که امکان تایید درخواست توسط زنجیره فرماندهی برای حمله به یک هدف را فراهم می‌کند. این سیستم همچنین می‌تواند به‌عنوان یک مخزن که ارزیابی‌های آسیب نبرد را می‌توان در آن ذخیره کرد، مورد استفاده قرار گیرد و نیز نقشه‌ موقعیت نیروهای دوست و اهداف آنها را نیز در اختیار قرار می‌دهد. سیستم MSS مدیران ارشدی داشت که از این برنامه‌، به‌عنوان یک فناوری بالغ و عاملی برای دسترسی مستقیم به توسعه‌دهندگان و آزمایش‌کنندگان دفاع می‌کردند. شاید مهم‌تر از همه، این بود که مقامات از رویکردهای انعطاف‌پذیر برای مدیریت ریسک و تامین مالی بهره می‌بردند. اما عنصر اصلی، درگیر شدن مدیرانی بود که به سه موضوع مهم توجه می‌کردند؛ قدرت هوش مصنوعی، نیازهای ارتش آمریکا و جزئیات بروکراسی قراردادها‌ به‌ویژه انواع قراردادهایی که شرکت‌های فناوری به آن نیاز داشته و وزارت دفاع در اولویت کار خود قرار داده‌ است. در این گزارش آمده مدیران پنتاگون به اهمیت مدیران دو‌زبانه اشاره کرده‌اند که فناوری‌های نوظهور و ارتش را برای کمک به پر کردن شکاف بین فرصت‌های فنی و نیازهای عملیاتی می‌شناسند. 

گزارش دوم که چندی پیش از سوی CSIS منتشر شد، برنامه هواپیمای رزمی مشترک نیروی هوایی آمریکا (CCA) را برجسته کرد که اساسا یک هواپیمای بدون سرنشین مسلح به‌عنوان جت‌های جنگنده است و یک راه بالقوه برای خرید هواپیما در آینده به شمار می‌رود. کارشناسان به تازگی عنوان کرده‌اند که پنتاگون طی پنج سال آینده 8 میلیارد و 900 میلیون دلار بودجه را برای این برنامه درخواست کرده که به نظر می‌رسد افزایش زیادی نسبت به هزینه‌هایی داشته که وزارت دفاع پیش‌تر برای تلاش‌های رو به جلو برای طرح CCA داشته است. وزارت دفاع با تبدیل CCA به یک طرح بی‌سابقه، توانست از سال‌ها تأخیر و لغو احتمالی جلوگیری کند. در این مورد، نیروی هوایی چگونگی رویکرد خود را به خرید و استفاده از فناوری‌ها تغییر داد به‌طوری که عنوان کرد الزامات به اندازه‌ای محدود نوشته شد که پیشنهادهای نوآورانه از صنعت محدود شده و رقابت در مدت زمانی کوتاه در چرخه عمر طرح بسته شد تا صنعت را به جلو سوق دهد. مهم‌تر از آن، اینکه نیروی هوایی رویکردی ضدشهودی برای توسعه سخت‌افزار و نرم‌افزار در پیش گرفت به‌طوری که ساخت آنها به‌طور جداگانه از هم اتفاق افتاد بنابراین شرکت‌هایی که در طراحی هوافضا مهارت دارند، می‌توانند رد ساخت هواپیما مشارکت کرده و شرکت‌هایی با فناوری هوش مصنوعی و خودمختاری می‌توانند نرم‌افزار تولید کنند.» طرح CCA به‌گونه‌ای طراحی شده است که شرکت‌کنندگان بیشتری بتوانند با گذشت زمان در آن شرکت کنند نه اینکه تنها یک پیمانکار از مزیت بالایی برای مشارکت در این طرح برخوردار باشد. پیشرفت آمریکا در تولید تجاری در مقایسه با چین مانند حوزه نظامی در تولید تعداد محدودی از سیستم‌های نفیس و گرانقیمت مانند ماشین‌های فوق دقیقی که کارخانه‌های نیمه‌رسانا در جهان تامین می‌کنند، قدرتمندتر است. طرح CCA و سایر موارد مشابه آن، مانند طرح ابتکاری Replicator، نشان می‌دهد که وزارت دفاع آمریکا در تلاش است تا رقابت خود را در یک تعادل فناوری نظامی جدید تغییر داده و حفظ کند. 

   احساس خطر هندی‌ها نسبت به کاربردهای نظامی AI

به گزارش موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک (IISS)، هند به‌تازگی فعالیت خود را در استفاده از هوش مصنوعی برای اهداف دفاع ملی آغاز کرده اما قصد دارد این قابلیت‌ها را در همکاری با صنعت داخلی و از طریق مشارکت‌های رو به رشد در خارج از کشور افزایش دهد. دولت هند از ابتدای سال 2024 به دنبال کاربردهای نظامی این فناوری است تا بتواند در رقابت با کشورهای پیشرو در هوش مصنوعی در سطح جهانی و به‌ویژه به‌عنوان بخشی از رقابت استراتژیک در منطقه اقیانوس هند بین دهلی‌نو و پکن باقی بماند. چین به‌عنوان یکی از رقابتی‌ترین کشورها در سطح جهانی در حوزه هوش مصنوعی می‌تواند با استفاده از درصد کمی از بودجه دفاعی خود که چیزی حدود یک تا دو درصد را در سال‌های آینده به خود اختصاص خواهد داد، برنامه‌های نظامی جدیدی را درمورد این فناوری ارائه دهد. در عین حال پاکستان نیز اقداماتی را برای دستیابی به قابلیت‌های هوش مصنوعی در زمینه‌های دفاع ملی انجام داده است. رقابت برای توسعه قابلیت‌های هوش مصنوعی ملی از زمان عرضه عمومی مدل‌های زبانی بزرگ در اواخر سال 2022، به‌طور قابل‌توجهی تشدید شده است. باوجوداین، تلاش‌های هند براساس کارهایی است که مدت‌ها قبل از اثبات این مفهوم آغاز شده است. هند، نخستین استراتژی ملی خود را برای هوش مصنوعی در ژوئن 2018 ارائه کرد که با تشکیل کارگروه هوش مصنوعی توسط دولت و ارائه توصیه‌های دفاعی خاص همزمان شد. این استراتژی‌ها شامل ایجاد یک شورای هوش مصنوعی دفاعی سطح بالا و آژانس پروژه‌های هوش مصنوعی دفاعی بود. دولت این کشور در سال 2022 فهرستی از 75 پروژه دارای اولویت مربوط به استفاده از هوش مصنوعی را در بخش دفاعی منتشر کرد. تمرکز این پروژه‌ها بر پردازش و تجزیه و تحلیل داده‌ها، امنیت سایبری، شبیه‌سازی و سیستم‌های مستقل، به‌ویژه هواپیماهای بدون سرنشین بوده است. هند همچنین در حال بررسی برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی برای آگاهی از دامنه زیرآبی و امنیت مرزی است. کار مستمر برای گنجاندن راه‌حل‌های هوش مصنوعی در برنامه‌های فضایی غیرنظامی می‌تواند کاربردهای غیرمستقیم دفاعی را در برداشته باشد. 

دولت امیدوار است بتواند از نیروی کار بزرگ هوش مصنوعی و محصولات با کاربرد دوگانه بخش خصوصی، هم در دفاع و هم در برنامه‌های خود برای دوبرابر کردن سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی (از 11 درصد به 22 درصد) تا سال 2026 استفاده کند. 

   گام‌های نخست هند در هوش مصنوعی صنایع دفاعی

در سال 2021، ارتش هند مجموعه‌ای از 75 پهپاد مجهز به هوش مصنوعی را به نمایش گذاشت و از هوش مصنوعی برای اهداف اطلاعاتی، نظارتی و شناسایی در تمرین‌ها و مانورهای نظامی استفاده کرد. درحالی‌که تعداد، ماهیت و نتایج برنامه‌های دولتی- خصوصی مرتبط با هوش مصنوعی طبقه‌بندی شده است دولت پروژه‌های مربوط به پیش‌بینی دید جوی، تجزیه و تحلیل تصاویر، اجتناب از برخورد هواپیماهای بدون سرنشین و ردیابی کشتی را اجرا می‌کند. مراکز کاربرد هوش مصنوعی تعبیه‌شده در هر یک از سه شاخه خدمات مسلح در دانشکده نظامی مهندسی مخابرات (ارتش)، نیروی دریایی، و ایستگاه نیروی هوایی از بسیاری از این اقدامات حمایت می‌کنند. سازمان‌های قدیمی دفاعی بخش دولتی هند در زمینه هوش مصنوعی نقش پیشرو ایفا می‌کنند که شامل سازمان تحقیق و توسعه دفاعی (DRDO) و شرکت صنایع هوافضایی هند (بهارات الکترونیکس) می‌شود. این سازمان‌ها در کار با شاخه‌های نظامی و موسسات آموزش عالی غیرنظامی مهارت دارند. سازمان‌های تحقیق و توسعه بخش دولتی هند، اغلب برنامه‌ها را به‌موقع و با مشخصات خاص خدمات ارائه نمی‌کنند. اگرچه این سازمان‌ها 26 پروژه از 61 پروژه را در سال 2022 تکمیل کردند. اصلاحاتی که DRDO در دستور کار قرار خواهد داد ایجاد پیوندهای جدید با دانشگاه و مشاغل کوچک است که می‌تواند برای تحقیقات هوش مصنوعی مفید باشد. باوجوداین، روند نزولی اخیر در تخصیص تحقیق و توسعه در بودجه‌های دفاعی که با درخواست‌هایی برای اصلاح مواجه شده مانع پیشرفت آنها خواهد شد. به‌طورکلی تحقیق و توسعه به‌عنوان سهمی از تولید ناخالص داخلی در هند پایین است.