علی ملکی، خبرنگار گروه نقد روز: دستگیری و بازداشت مالک تلگرام در فرانسه خبری بود که حتی در پلتفرم‌های رقیب هم ترند شد و واکنش‌های زیادی به همراه داشت. «پاول دوروف» معروف به «مارک زاکربرگ روسیه» با اتهامات سنگینی مثل حمایت از تروریسم و قاچاق روبه‌رو است و گفته می‌شود با توجه به این اتهامات به 20 سال حبس محکوم شود. ماجرا اما فقط مربوط به بازداشت مالک تلگرام و اتهامات سنگین واردشده به او نمی‌شود. چیزی که بسیاری از کاربران هم به آن پرداختند، «آزادی بیان» و ادعای غربی‌ها مبنی‌بر رعایت مطلق آن است. پاریس خود را مهد آزادی بیان می‌‌داند و به همین بهانه در برابر انتشار محتواهای «ضد حقوق بشری» سکوت می‌کند. از سوی دیگر مقامات این کشور مدیرعامل یک پلتفرم قائل به آزادی را محکوم به فهرستی از اتهامات سبک و سنگین می‌کند. تلگرامی که خاستگاه روسی دارد، در روسیه و تعداد دیگری از کشورهای جهان فیلتر است؛ چراکه به گفته عوامل آن، هیچ دسترسی‌ای به دولتها برای کنترل محتواهای محلی نمی‌دهد. مدیران تلگرام حتی اعلام کرده‌اند طبق پروتکل‌های امنیتی در صورت دستگیری دوروف، اطلاعات مهم کاربران از سیستم حذف خواهد شد تا تحت هیچ شرایطی دست دولتها به آنها نرسد. با کنار هم قرار دادن این گزاره‌ها این مساله به‌وجود می‌آید که آیا همه پلتفرم‌ها در خدمت قدرت‌ها هستند تا سرنوشتی مشابه پاول دوروف برایشان رقم نخورد؟
شبی که دوروف را گرفتند
بامداد یکشنبه کانال تلویزیونی TF1 فرانسه خبر داد که پاول دوروف، بنیانگذار پیام‌رسان تلگرام، در آخرین ساعات روز شنبه توسط پلیس در فرودگاه «لوبورژه» در حومه پاریس و در لحظه پیاده‌شدن از هواپیمای شخصی‌اش دستگیر شده است. این خبر به سرعت در رسانه‌های مختلف بین‌المللی بازتاب پیدا کرد. منابع خبری گزارش دادند مقامات قضایی فرانسه حکم بازداشت پاول دوروف را صادر کرده بودند و دستگاه امنیتی فرانسه پس از صدور این حکم اقدام به دستگیری او کردند. طبق گزارش‌های منتشر شده، صدور حکم بازداشت پاول دوروف به‌دلیل «عدم همکاری او با نیروهای امنیتی فرانسه» بوده است.
این منابع اعلام کرده‌اند ممکن است مالک تلگرام با حکم ۲۰ سال زندان مواجه شود. مقامات قضایی فرانسه معتقدند دوروف به‌دلیل «حمایت از تروریسم، پولشویی، پنهان‌کاری، قاچاق مواد‌مخدر، محتوای پدوفیلی و...» به این مجازات متهم شده و شبکه TF1 همچنین گزارش داده «انتشار پیام‌های رمزگذاری شده در تلگرام» یکی از دلایل اصلی شکایت مقامات اتحادیه اروپا علیه او بوده است. از سوی دیگر ماه‌هاست که پاول دوروف با همراهی عده‌ای از سرمایه‌گذاران، بازار ارزهای دیجیتال خود ازجمله «تون‌کوین» و «نات‌کوین» را پررنگ کرده و سعی داشته روزبه‌روز آنها را توسعه دهد و ارزهای جدیدتری نیز روانه بازار کند. فارغ از موفق بودن یا نبودن او در این زمینه، این دو رمزارز تا چندساعت قبل از اعلام خبر بازداشت او درحال رشد بودند اما اعلام این خبر خط صعودی ارزش آنها را نزولی کرد و قیمت تون‌کوین حدود ۱۵ درصد سقوط کرد و نات‌کوین هم حدود ۱۵ درصد از ارزشش را از دست داد.
سال 2030 برای لایک‌کردن یک میم اعدام می‌شوید
دستگیری پاول دوروف با واکنش‌های بسیاری در رسانه‌ها روبه‌رو شد. ایلان ماسک، مالک شبکه اجتماعی ایکس در صفحه خود به این اتفاق کنایه زده و نوشت: «سال ۲۰۲۳ در اروپا شده است و شما همچنان به‌خاطر لایک کردن یک میم دستگیر و اعدام می‌شوید.» همچنین تاکر کارلسون، مجری معروف و خبرنگار سابق فاکس‌نیوز بازداشت مالک تلگرام را با این جمله توصیف کرد: «تاریکی در حال فتح جهان آزاد است.» این مجری در ادامه نوشت که مالک تلگرام زمانی روسیه را ترک کرد که دولت تلاش کرد شرکت تلگرام را کنترل کند. درنهایت، این پوتین نبود که او را به‌خاطر اجازه دادن به مردم برای اعمال آزادی‌بیان دستگیر کرد؛ این «یک کشور غربی، متحد دولت بایدن و یکی از اعضای ناتو» بود که او را بازداشت کرد. او زندانی‌شدن پاول دوروف را هشداری برای هر صاحب پلتفرمی که از «سانسور» حقیقت به دستور دولتها و آژانس‌های اطلاعاتی امتناع می‌کند، دانست. اندروتیت، فعال رسانه‌ای و کیک بوکسور سابق آمریکا هم در صفحه ایکس خود نوشت که پاول دوروف به‌خاطر سانسور نکردن حقیقت دستگیر شد و اتهامات احتمالی‌اش شامل «حمایت از تروریسم، قاچاق مواد‌مخدر، مشارکت در جنایات، کلاهبرداری جمعی، پولشویی، پنهان‌کاری، محتوای پدوفیلی، فرار از تحریم و...» است. او تاکید کرده که «آنها می‌خواهند همه اطلاعات رو کنترل کنند.»
این ماجرا پای تحلیلگران سازمان اطلاعاتی «سیا» را هم به پرونده باز کرد. ری جانسون، تحلیلگر سابق سیا اتهام و دلیل اصلی دستگیری پاول دوروف را «تروریست‌بودن» او اعلام کرد زیرا او از سانسور برخی گروه‌ها خودداری کرده است! جانسون معتقد است تلگرام یکی از معدود کانال‌های ارتباطی است که اجازه می‌دهد آزادانه به «سیاست‌های غرب» انتقاد شود. این تحلیلگر امنیتی گفته اتهامات علیه دوروف «یک پرونده سیاسی ساختگی» برای ترساندن این کارآفرین فناوری است. مقامات روس هم پیگیر این اتفاق هستند و سفارت روسیه اعلام کرده برای روشن شدن موضوع تلاش می‌کند. از سوی دیگر انتقادهایی هم به برخی سازوکارهای این پلتفرم می‌شود که بارزترین آن انتشار محتوای پدوفیلی است. گزارش‌های مختلفی حاکی از فعالیت در این زمینه داده شده و عوامل تلگرام هیچ مسئولیتی را درباره این دست از فعالیت‌ها نمی‌پذیرند. اما آیا فرانسوی‌ها به این دلیل پاول دوروف را بازداشت کرده‌اند؟
اطلاعات تلگرامی‌ها را به ما بده
«وقتی به آمریکا آمدیم زیر ذره‌بین ماموران امنیتی و اف‌بی‌آی رفتیم»، این بخشی از توضیحات پاول دوروف در یک برنامه گفت‌وگو بود. او در این برنامه گفت آخرین‌باری که آمریکا بوده، دولت تلاش کرده یکی از مهندسانش را استخدام کند و اطلاعات کاربران را به دست بیاورد و او را متقاعد کند که از برنامه اوپن سورسی که مدنظرشان بوده استفاده کند که بتواند به کدهای تلگرام دسترسی داشته باشد. اینکه تلگرام چنین اجازه‌ای به سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا نداده خوب است اما قسمت نگران‌کننده ماجرا سلطه و نفوذی است که این سازمان‌ها در دیگر پلتفرم‌های اجتماعی دارند.
یکی از مهم‌ترین واکنش‌های این جریان را «دیمیتری مدودف»، معاون رئیس شورای امنیت روسیه نشان داد. او درباره دوروف نوشت: «برخلاف «مارک زاکربرگ» که با اداره تحقیقات فدرال آمریکا (اف‌بی‌آی) همکاری می‌کند، دوروف برای دشمنان روسیه غیرقابل پیش‌بینی و خطرناک است و هیچ شباهتی به ایلان ماسک یا مارک زاکربرگ ندارد.» فعالیت شرکت‌های غول فناوری تحت اختیار قدرت‌های بزرگ زنگ خطری برای حریم خصوصی میلیون‌ها کاربری است که بخش بزرگی از زیست خود را در بستر مجازی طی می‌کنند. زمانی که این قدرت‌ها همه شبکه‌های ارتباط جمعی به غیر از یکی از آنها را تحت سلطه خود می‌بینند، تمام تلاش خود را می‌کنند تا این پازل نفوذ را تکمیل کنند. هنوز جلسات دادگاه مالک تلگرام در پاریس تشکیل نشده و مشخص نیست که آیا دوروف خواهد توانست خود را از اتهامات وارد شده تبرئه کند یا خیر. در غیر این صورت با توجه به مناسبات سیاسی امنیتی حاکم بر جهان می‌توان یکی از شروط خطرناک آزادی او را حدس زد، «اطلاعات کاربران تلگرام را در اختیار ما قرار بده»؛ طبق ادعاهای مکرر مالک تلگرام، این پلتفرم هیچ‌گاه داده‌های خود را در اختیار دولتها قرار نداده و همان‌طور که اشاره شد تمهیداتی اندیشیده که در صورت رخ‌دادن هرگونه مشکلی، تمامی این اطلاعات از سرورها حذف شوند. بنابراین پذیرش این شرط از سوی او چندان راحت به‌نظر نمی‌رسد. به‌هر‌حال باید منتظر بود و دید درنهایت چه اتفاقی برای یکی از پرطرفدارترین شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی رخ خواهد داد.
سانسور آسانسوری
یکی از ابعاد این خبر که کمتر به آن پرداخته شد، تغییر نحوه کارکرد رسانه‌ها در طول سالیان گذشته است. بر این اساس می‌توان سه مرحله را برای آن متصور شد:
1. رسانه‌های اولیه مانند روزنامه‌ها، رادیو و تلویزیون غالبا توسط دولتها کنترل می‌شدند یا تحت نظارت شدید آنها بودند. برای مثال در بسیاری از کشورهای اروپایی قرون وسطی، چاپ و نشر تحت نظارت حکومت‌ها بود و دولتها قوانین سختگیرانه‌ای برای سانسور و کنترل محتوا داشتند.
2. رفته‌رفته با توسعه بازارهای آزاد، رسانه‌ها به‌تدریج از کنترل مستقیم دولتها خارج و به نهادهای مستقل تبدیل شدند که از طریق تبلیغات و فروش محتوا درآمد کسب می‌کردند. این فرآیند با ظهور و توسعه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، سرعت بیشتری گرفت و باعث شد تا رسانه‌ها بتوانند مستقل‌تر عمل کنند.
3.درنهایت امروز با وضعیتی روبه‌رو هستیم که ظاهرا آزادی‌های وسیعی بر شبکه‌های اجتماعی حاکم است اما در عمل این شبکه‌ها با نوعی کنترل‌گری و سانسور مدرنی روبه‌رو هستند. شبکه‌های اجتماعی مثل فیسبوک، اینستاگرام و توییتر از الگوریتم‌های پیچیده‌ای برای فیلترکردن محتوا استفاده می‌کنند. این الگوریتم‌ها می‌توانند به‌صورت خودکار محتواهای نامناسب یا مخالف با قوانین جامعه کاربری را حذف یا دسترسی به آنها را محدود کنند. درواقع سانسور حذف نشده؛ بلکه از نوع پله‌ای و سخت به آسانسوری و نرم تبدیل شده است. به‌هر‌حال چه بخواهیم و چه نه، دیگر نمی‌شود محتواهای مجازی را به شکل گذشته کنترل و سانسور کرد. شما هرچقدر هم بخواهید هوشمندانه مالک یک شبکه اجتماعی را دستگیر کنید و مخفیانه به یک ساختار آنلاین نفوذ کنید، زودتر از عملیات انجام شده، خبر و بازتاب‌هایش را از رسانه‌های جهانی می‌شنوید. چنانچه هنوز اتهامات دوروف مشخص نیست و جلسات دادگاه برگزار نشده اما فرانسه زیر مشت و لگد رسانه‌های مختلف بین‌المللی و حتی محلی قرار گرفته است.
