فرهیختگان: هنوز پرونده «کرونا» و «تب دنگی» بسته نشده که خبرها حاکی از شیوع ویروسی جدید در کشورهای جهان دارد. «آبله میمونی» نام بیماری ویروسی است که سازمان بهداشت جهانی را ناچار به اعلام وضعیت اضطرار کرده است. اطلاعیه‌های سازمان بهداشت جهانی، سطوح مختلفی دارد که شامل سطوح اضطرار پایین، متوسط و بالا می‌شود. براساس این سطح‌بندی، «جمهوری دموکراتیک کنگو» در قاره آفریقا جزء منطقه «سطح اضطرار بالا» قرار گرفته و در حال حاضر هیچ کشور دیگری در این سطح قرار ندارد. در عین حال این آبله میمونی مثل دیگر بیماری‌هایی که در سال‌های اخیر با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنیم، نوظهور نبوده و مربوط به سال 1958 و کشف اولیه ویروس در میمون‌ها به آزمایشگاهی در دانمارک مربوط می‌شود و دو سال بعد که اولین مورد انسانی آن در کشور کنگو دیده شد. در عین حال اما این بیماری همچنان نتوانسته به همه‌گیری برسد و بیشتر به‌صورت محلی در تعداد محدودی از کشورهای آفریقا و به‌صورت موردی در برخی کشورهای دیگر شناسایی شده است. همچنین خوشبختانه تاکنون مورد ابتلایی به این بیماری در کشور گزارش نشده است. شهنام عرشی، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت با بیان اینکه ایران جزء کشورهایی است که انتقال محلی آبله میمونی در آن گزارش نشده است، گفت: «در حال حاضر، کشور ما در مناطق سطح هشدار پایین قرار دارد.» با این حال اما باید این موضوع را جدی بگیریم و با یادگیری و آگاهی‌بخشی درخصوص آن، ایمنی کافی در برابر آن داشته باشیم. پیرو همین موضوع با آمیتیس رمضانی، متخصص بیماری‌های عفونی گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
ظهور عضوی از خانواده «آبله»
رمضانی با بیان اینکه این بیماری با نام «امپاکس» یا «آبله میمونی» شناخته می‌شود، گفت: «این بیماری ویروسی از خانواده همان ویروس «آبله» است. مرکز این بیماری از اول در کشورهای آفریقایی به‌خصوص کشور کنگو بود. از سال 1970 هم در این کشور آمده بود اما به‌صورت لوکال و محلی شیوع پیدا کرد تا اینکه یکی دو مورد خارج از آن در آمریکا دیده شد و البته مشکلی ایجاد نکرد تا سال 2022 که طغیانی از آن گزارش و در چند کشور اروپایی هم دیده شد اما خوشبختانه زیر یک سال تا اوایل 2023 بیماری کنترل شد و مشکلی ایجاد نکرد. ولی همچنان بیماری در کشور آفریقایی کنگو ادامه داشت. اما از آن وضعیت اضطراری که نگران گلوبال شدن و پاندمی شدن باشیم، خارج شد.
الان دوباره این ویروس غیر از اینکه در خود کشور کنگو افزایش پیدا کرده، چهار پنج کشور همسایه‌اش را هم درگیر کرده و فوتی‌ها و انتشار بیماری بیشتر شده و ویروس جهش پیدا کرده است. جهشی که می‌گویند اگر آن ویروس 2022 «کِید دو» بوده این ویروس الان «کلید یک بی» است. یعنی ویروس یک جهشی پیدا کرده و طبعا دیدیم که نزدیک به 500 مرگ‌ومیر در 2024 و بیش از 15هزار ابتلا در کنگو وجود داشته است. حالا اینها به کنار، چهار کشور همسایه مثل کنیا و اوگاندا هم درگیر شده‌اند و بیشتر از 100 مورد هم ثبت قطعی بیماری داشته‌اند. یک مورد از سوئد و یک مورد از پاکستان گزارش و باعث وضعیت اضطراری شد.»
بیماری ابتدا در حیوانات بوده است
این متخصص بیماری‌های عفونی در ادامه به بررسی علائم آبله میمونی پرداخته و گفت: «اولین علامتش تب و سردرد و علائم عمومی مثل بدن درد است. فرد دچار بزرگ شدن غدد لنفاوی در گردن و زیر بغل و زیر فک می‌شود و در چند روز علائم این ضایعات پوستی شروع می‌شوند که ضایعاتش هم شبیه آبله‌هایی است که قبلا تصاویرش را می‌دیدیم. اول ممکن است شبیه آبله‌مرغان باشد اما بیشتر شبیه همان آبله‌ها برعکس آبله‌مرغان است. یعنی دانه‌های کوچکی که صاف است و برخی دانه‌ها برجسته هستند و سر برخی از این دانه‌ها هم چرک است. دست آخر تاول می‌شوند. تاول‌های آبداری که مایع در آن جمع شده و خیلی هم عفونی و آلوده‌کننده هستند و درنهایت هم اینها می‌ترکد، زخم می‌شود و می‌افتد. زمانی که بیفتد فرد خوب شده و علائمش برطرف می‌شود و سرایتش هم از بین می‌رود. دوره بیماری این فرد چیزی حدود دو تا چهار هفته طول می‌کشد. علائم اولیه که گفتم ممکن است کمتر باشد اما این ضایعه‌های پوستی که شکل ناخوشایندی دارد را همه‌شان دارند. الگوی انتشارش در بدن چگونه است که از دیگر بیماری‌هایی که تب و ضایعات پوستی دارند جدا کنیم؟ این مشخص است و با آنها اشتباه گرفته نمی‌شود. به‌خصوص که ممکن است اول تاول از داخل دهان و گلو باشد و بعد صورت و بعد اندام‌ها. برعکس آبله‌مرغان زیاد تنه را شامل نمی‌شود. به‌خصوص کف دست و پا را می‌گیرد که در دیگر بیماری‌های ویروسی مثل آبله‌مرغان این را نمی‌بینیم. تاول‌های بزرگ هم معلوم می‌کند که این همان بیماری است. از یکی دو روز قبل اینکه تب و علائم عمومی ظاهر شود، مسری است. زمانی که تاول‌ها را دارد هم به‌شدت مسری است، تا زمانی که تاول‌ها خشک شده و بیفتند. وقتی فردی مبتلا به این بیماری تشخیص داده می‌شود سریعا باید بستری شود. چرا؟ چون از چند طریق بیماری را منتقل می‌کند. تماس با خود این تاول‌ها و ترشحات بدن، تماس مستقیم با فرد، تماس جنسی با فردی که بیمار است، حتی اگر تاول هم نداشته باشد. تنفس راه اصلی انتقال این ویروس نیست اما اگر با یک فرد بیمار با فاصله نزدیک صحبت شود، این قطره‌ها می‌پرند و می‌توانند فرد مقابل را آلوده کنند. ولی کلا این بیماری را نمی‌توان جزء دسته ویروس‌های تنفسی قرار دهیم. بیشتر سرایت از طریق تماس است. وسایل شخصی آن فرد مثل حوله و ملافه و هرچیزی که فرد به آن دست زده باشد آلوده است. مورد بعدی تماس با حتی حیوانات آلوده است. این بیماری اول در حیوانات آفریقا مانند برخی پستانداران کوچک مثل میمون و سنجاب وجود داشته و بعد به انسان آمده و انتقال، انسان به انسان شده است. حیواناتی مثل میمون کاملا مثل انسان علامت‌دار می‌شوند و تاول پیدا می‌کنند اما دیگر حیوانات ممکن است کاملا بدون علامت باشند و آلوده باشند. تماس با آنها و شکارشان و زخمی شدن توسط آنها و خوردن گوشت خام‌شان می‌تواند باعث انتقال شود.»
آبله میمونی به‌شدت کرونا نمی‌رسد
رمضانی درباره شدت فراگیری این ویروس توضیح داد: «به هر حال الان یک وضعیت اضطراری وجود دارد. وقتی سازمان بهداشت جهانی این شرایط را اعلام می‌کند یعنی اینکه جای نگرانی دارد. ولی اگر می‌خواهیم بگوییم مثل کرونا می‌شود، به هرحال ویروس کرونا تنفسی بود و کنترل آن خیلی راحت‌تر از ویروسی است که راه انتقال اصلی آن تماس مستقیم و راه جنسی است. اصلا این بیماری در ابتدا فقط در افراد از مسیر جنسی منتقل می‌شده و الان بیشتر راه‌ها تبدیل به تماس پوستی شده و مساله جنسی کمتر شده است. به هر حال خوشبختانه ویروس، تنفسی نیست و از ظاهر بیمار مشخص می‌شود و خود فرد ظاهر ناخوشایندی دارد و احساس ناامنی و اینکه انگی به او زده می‌شود، دارد و سعی می‌کند از افراد دیگر فاصله بگیرد. اینها باعث می‌شوند شرایطی که در کرونا بود و خیلی راحت در محیطی سربسته منتقل می‌شد، به آن شدت نرسد. اما به هر حال این را در نظر بگیریم که بیماری عفونی زیاد است. تغییرات اقلیمی و ورود به مناطق حیات وحش و جنگل‌زدایی عواملی هستند که باعث شده شیوع و طغیان بیماری عفونی زیاد شود. یعنی یک روز درباره تب دنگی حرف می‌زنیم و روز دیگر آبله میمونی می‌آید. این را کنترل می‌کنیم و دوباره یکی دیگر می‌آید. درنهایت ما مواردی از بیماری‌های عفونی و طغیانش را خواهیم داشت. ا‌ن‌شاءالله به‌شدت کرونا نمی‌شود چون این بیماری بیشتر به قاره آفریقا محدود است و ممکن است موردی در برخی کشورهای دیگر دیده شود اما اگر همانجا با واکسیناسیون کنترلش کنند، می‌توانند انتشارش را به کشورهای دیگر کنترل کنند. واکسنی که زده می‌شود، خوبی‌اش این است حتی اگر فرد در تماس با یک بیمار بوده باشد و بداند این فرد این بیماری را داشته اگر در عرض 4 روز واکسینه شود، خیلی می‌تواند جلوی بیماری را بگیرد و اگر با فاصله دیرتر یعنی با فاصله 4 تا 11 روز واکسینه شود بازهم می‌تواند پیشگیری کند اما نه به آن خوبی که زودتر از 4 روز می‌توانست انجام دهد. بنابراین واکسیناسیون برای کشوری مثل ما اصلا مطرح نیست. بیشتر مربوط به جاهایی مثل آفریقاست که شیوع بیماری زیاد است. یا کسی که می‌خواهد به منطقه اندمیک_یعنی از یک کشور اروپایی به مثلا کشورهای آفریقایی_ برود، بهتر است یک ماه قبل واکسن را بزند و کسانی که آنجا هستند با ابتلا به یک بیماری که شک دارند، بلافاصله باید واکسیناسیونش را انجام دهند. واکسیناسیون بیشتر برای این موقعیت‌هاست، نه برای همه جاها و افراد دیگر. سویه اول آن در 2022 مرگ‌ومیر کمتری داشت. مثلا یک درصد بود اما مرگ‌ومیر وضعیت الان بیشتر است و به 10 درصد نزدیک است. در سنین پایین‌تر و کسانی که باردار هستند و بیماری زمینه‌‌‌ای دارند، شدت و عوارض و مرگ‌ومیر بیشتر است.»
وضعیت در کشور ما جدی نیست
این متخصص بیماری‌های عفونی با یادآوری دو راه اصلی انتقال بیماری، یعنی «جنسی» و «تماس مستقیم» ادامه داد: «در کشور خودمان خداراشکر فعلا نداریم. در سفرهایی که می‌رویم وقتی می‌دانیم از نظر اپیدمیولوژیک کدام کشورها آلودگی دارند، باید توجه خیلی زیادی داشته باشیم. با وجود چنین ضایعات پوستی، فرد باید سریعا ایزوله شود و کنترل کند، چون درمان اختصاصی ندارد و فقط دارویی وجود دارد که در مرحله کارآزمایی بالینی است اما هنوز دارویی نیست که در دسترس باشد. تاول‌ها خیلی دردناک است و خارش زیادی دارند. براساس علامتی که فرد دارد باید درمان و ایزوله شود که دیگر افراد را مبتلا نکند. خوبی آن این است که این ویروس با الکل به راحتی از بین می‌رود. کلا اگر بخواهم به‌عنوان متخصص ضدعفونی بهترین کار برای جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های عفونی را بگویم، شست‌وشوی دست‌هاست. اول آب و صابون و بعد الکل ضدعفونی. شیشه الکل ضدعفونی خیلی از مشکلات را حل می‌کند. عفونت گوارشی با تماس دست آلوده به دهن شکل می‌گیرد و ویروس تنفسی هم با تماس دست آلوده به بینی منتقل می‌شود. همین ویروس آبله میمونی هم با تماس مستقیم منتقل می‌شود. بنابراین اگر ما شست‌وشوی دست‌ها را جدی بگیریم، اگر در محیطی باشیم که با سطوح مختلف تماس داریم، حتما باید از این ضدعفونی‌کننده‌ها استفاده کنیم. حتی اگر شما دست‌تان به سطحی آلوده خورده باشد قبل از اینکه به صورت بزنید، ضدعفونی کنید، برطرف می‌شود. پس ضدعفونی کردن و شستن دست برای پیشگیری خیلی مهم است. اگر می‌خواهید به کشوری بروید که از نظر اپیدمیولوژیکی احتمالش هست، باید هوشیار باشیم که داریم وارد منطقه آلوده می‌شویم و آن مسائلی که گفته شد را رعایت کنیم. راه اصلی انتقال مشخص است. یک نکته جالب این است واکسنی که برای این بیماری وجود دارد، واکسن آبله میمونی است که ویروس زنده ضعیف شده واکسینیا است. این واکسن کارایی خیلی خوبی برای جلوگیری از ابتلا دارد و خیلی خوب محافظت می‌کند. یک مساله هم این است واکسن آبله‌ای که ما در قدیم می‌زدیم، در مقابل این آبله میمونی محافظت می‌دهد. بنابراین افراد بالای 50 سال اگر در مواجهه با ویروس آبله میمونی قرار بگیرند، آن ایمنی که در بچگی در آنها به وجود آمده می‌تواند از آنها برای جلوگیری از ابتلا محافظت کند. برای همین می‌توانیم بگوییم افراد بالای 50 سال‌مان تقریبا نباید نگران باشند و اگر هم در تماس قرار بگیرند به‌ندرت ممکن است مبتلا شوند. نکته دیگر این است که واکسن آبله وقتی برای آبله میمونی کارایی دارد، می‌شود از آن برای محافظت از دیگر افراد استفاده کرد. یعنی واکسنی که برای آبله بوده، برای آبله میمون هم موثر است و برای هر دو کارایی دارد. واکسن آبله میمونی در کشور ما نیست و در کشورهای معدودی وجود دارد. در کشورمان ضرورتی برای داشتن واکسن نداریم چون گفتم چه گروه‌هایی باید واکسن بزنند. اما به هرحال چیزی است که باید نسبت به آن آمادگی داشته باشیم ولی در حال حاضر خوشبختانه هیچ مشکلی نیست.»
