زهرا طیبی، خبرنگار گروه نقد روز: شنبه صبح، بررسی صلاحیت وزرای پیشنهادی کابینه چهاردهم کلید خورد و هفته پررفت‌وآمد دولتی‌ها به مجلس شروع شد و قرار است تا روز چهارشنبه نمایندگان مجلس، موافقان و مخالفان وزرای پیشنهادی صحبت‌های خود را در صحن علنی مطرح کنند. روز اول بررسی کابینه به صحبت رئیس‌جمهور و مطرح کردن اصول کلی و برنامه‌های دولت و صحبت موافقان و مخالفان اصول کلی دولت گذشت. البته فرصت به اظهارنظر موافقان و مخالفان درمورد وزیر پیشنهادی آموزش‌وپرورش هم رسید. اگرچه صحبت‌های نمایندگان مجلس در روز اول چندان تند و تیز نبود اما در میان این نقدها مهم‌ترین انتقاد این بود که چرا دولت برنامه‌ای در اختیار مجلس قرار نداده است. البته ترکیب سنی کابینه نیز بخش دیگری از انتقادات نمایندگان را به خود اختصاص داد.
نطق سیاسی رئیس‌جمهور در بهارستان
به رسم ادوار گذشته رئیس‌جمهور پیش از شروع بررسی‌ها اصول کلی و برنامه‌های دولت را مطرح کرد. بخش زیادی از صحبت‌های رئیس‌جمهور به اشاره به نارضایتی مردم از مسئولان و تاکید بر اینکه علت کاهش مشارکت به‌خاطر نارضایتی مردم بود، اختصاص داشت. پزشکیان در بخشی از صحبت‌های خود گفت «اگر صدای مردم به‌موقع شنیده نشود، سرخوردگی و ناامیدی فزاینده شکل می‌گیرد که حاصل آن زوال امید، نابودی اعتماد و افول سرمایه‌هاست.» بخش دیگری از صحبت‌های رئیس‌جمهور به تاکید فسادستیزی و احترام به آزادی و نقد آن اختصاص داشت. در ادامه نیز رئیس‌جمهور به لزوم اصل قرار دادن عدالت در راستای تحقق اصلاحات اقتصادی و سیاسی اشاره کرد. در نگاهی به صحبت‌های رئیس‌جمهور به نظر می‌رسد وزن اظهارات سیاسی در متن صحبت‌های رئیس‌جمهور پررنگ‌تر از سایر محورها بود. تاکیدات رئیس‌جمهور بر لزوم حفظ وفاق و اشاره به این موضوع که علت کاهش مشارکت نارضایتی‌هایی مردم است بیشتر به حال و هوای روزهای انتخاباتی نزدیک است. درحالی‌که انتظار می‌رفت با فاصله گرفتن فضای سیاسی کشور از روزهای انتخاباتی و شروع فرآیند تشکیل کابینه بخش مهم صحبت‌های کارشناسی رئیس‌جمهور بیشتر بر توضیح خط‌مشی و برنامه دولت با ذکر جزئیات متفاوت از روزهای رقابت انتخاباتی، استوار باشد. نکته‌ای که می‌بایست در ابتدای آغاز به کار دولت مورد توجه رئیس‌جمهور و وزرا باشد این است که تاکید بر نارضایتی مردم، لزوم رفع مشکلات آنها و اصل قرارگرفتن عدالت در مدیریت‌ها تنها زمانی اثر خود را خواهد گذاشت که افکار عمومی به‌وضوح مشاهده کنند برنامه، هدف و خط‌مشی مشخصی از جانب دولت برای تحقق و رفع این مشکلات در دولت وجود دارد. روزهای بررسی صلاحیت وزرای پیشنهادی بهترین زمان برای مطرح کردن این خط‌مشی و مسیر دولت است.
اصولگرایانی که دفاع کردند، اصلاح‌طلبانی که بهانه گرفتند
بعد از صحبت‌های رئیس‌جمهور نوبت به اظهارات نمایندگان موافق و مخالف درباره بررسی کلی وزرای پیشنهادی رسید. اگر روز اول بررسی کابینه را مبنای قضاوت قرار دهیم، به نظر می‌رسد وزن نمایندگان موافق کابینه و رئیس‌جمهور بیش از نمایندگان مخالف است. نکته جالب توجه این است که اظهارات نمایندگان مخالف به نمایندگان جناح رقیب رئیس‌جمهور اختصاص نداشت و برخی از نمایندگان منسوب به اصلاحطلبان به کابینه انتقادهایی داشتند. یکی از منتقدان عثمانی، نماینده بوکان بود. او در بخشی از صحبت‌های خود نقدی به عدم حضور اهل‌سنت در کابینه وارد و گفت: «قرار بود دولت شما دولت همه ایران باشد، دولت همه اقوام و مذاهب و بی‌صدایان باشد ولی شما حتی حاضر نشدید که توضیح دهید چرا به هیچ کدام از نخبگان اهل‌سنت میدان ندادید.» علاوه‌براین بخشی از مخالفت نمایندگان ناظر به برنامه‌ای بود که رئیس‌جمهور ارائه نداده بود. مسلم صالحی نماینده مخالف در بخشی از صحبت‌های خود به احتمال بروز اختلافات سیاسی در دولت اشاره کرد و گفت: «اگر نتوانیم صدای واحدی را از کابینه بشنویم و اختلافات سیاسی خود را در سطوح اجرایی نشان دهد، کار کابینه را به چالش می‌کشد.» صالحی در ادامه نقدی هم به برنامه وزرای پیشنهادی وارد کرد و گفت: «کلی بودن برنامه‌های وزرا ایراد دیگری است که به چشم می‌آید. انتظار این است که برنامه وزرا عملیاتی باشد. اما همان سیاست‌های کلی و آرمانگرایی‌های بیش از حد در کابینه دیده می‌شود.» روح‌الله ایزدخواه دیگر نماینده مخالف بود که در صحبت‌های خود به تعرض ایده‌ها در کابینه اشاره کرد و گفت: «نمی‌شود یک وزیر، رویکرد خود را کاهش شکاف نابرابری در حوزه بهداشت و آموزش اعلام کند و یک وزیر دیگر در برنامه خود گسترش بیمارستان‌های خصوصی را مورد توجه قرار دهد.» حاجی‌دلیگانی نیز نقدی به نطق رئیس‌جمهور وارد کرد و گفت: «انتظار داشتیم به‌صراحت دیدگاه‌های خود را در مورد مسائلی که بیان کردید، مشخص کنید؟ مثلا درمورد چندنرخی کردن ارز برنامه شما چیست می‌خواهید چه کنید؟» با نگاهی به انتقادات مطرح‌شده توسط نمایندگان محورهای اصلی انتقادات مطرح‌شده بیشتر ناظر بر نحوه چینش کابینه، ترکیب سنی و البته فاقد ایده بودن رئیس‌جمهور مطرح شده بود. در نقطه مقابل در میان چهره‌هایی که به‌عنوان موافق وزرای پیشنهادی صحبت کردند، نمایندگان اصولگرای زیادی نطق کردند. روح‌الله متفکرآزاد، دبیر هیات‌رئیسه مجلس از جمله موافقان برنامه کلی وزرای پیشنهادی اشاره کرد که رئیس‌جمهور سلایق مختلف را در کابینه مورد توجه قرار داده و گفت: «فهم حکمرانی مجلس ایجاب می‌کند که به این انتخاب رئیس‌جمهور پالس مثبت نشان دهد.» حسن روح‌الامینی نیز دیگر نماینده موافق در نطق خود گفت: «آقای پزشکیان به‌صراحت گفتند که من دولت سوم کسی نیستم، آقای پزشکیان تشکیل دولت وفاق ملی و اینکه در حکمرانی آغازی نو داشته باشند را شروع کردند.» علیرضا سلیمی، سخنگوی هیات‌رئیسه مجلس نیز در موافقت با برنامه کلی کابینه پیشنهادی پشت تریبون رفت و گفت: «آقای پزشکیان تحت فشار سهم‌خواهان قرار نگرفتند و با دیدگاه خودشان یک کابینه هماهنگ در راستای وفاق تشکیل می‌دهند.» سلیمی در ادامه هم به تشکیل یک ستاد موازی برای جلوگیری از موفق شدن کلیات کابینه از جانب برخی اشاره کرد و گفت: «ستاد موازی بخش‌هایی هستند که دنبال پست و مقام و وزارت بودند و حتی برخی افرادی که در رده دوم یا سوم مطرح بودند به بعضی از نمایندگان زنگ زدند که به فلان وزیر رای ندهید ما گزینه فلان وزیر هستیم.» بخش اصلی و محور مهم صحبت‌های موافقان که چهره‌های اصولگرای مجلس در میان آنها کم نبودند هم بر دفاع از حضور چهره‌های مختلف فارغ از سهم‌خواهی‌ها و ادامه مسیر دولت برمبنای هدف و نگاه رئیس‌جمهور استوار بود.
اصل بر همکاری است
مجلس دوازدهمی‌ها در گرایش و سلایق سیاسی به سه دسته تقسیم می‌شوند؛ بخشی از مجلس را مستقلین و اصلاحطلبان تشکیل می‌دهند، بخشی از آن را پایداری‌ها و بخشی نیز اصولگرایان حامی قالیباف. نکته جالب این است که در ترکیب موافقان کلیات برنامه وزرای پیشنهادی اصولگرایان دیده می‌شوند و در نقطه مقابل نیز در ترکیب مخالفان چهره‌هایی از اصلاحطلبان و مستقلین حضور دارند. نطق نمایندگان اصولگرا که برخی از آنها در ترکیب هیات‌رئیسه حضور دارند، دو نکته را موردتوجه قرار می‌دهد؛ نکته اول اینکه بخش زیادی از نمایندگان اصولگرا به دور از تفاوت سلیقه جناحی و سیاسی، کابینه را مورد بررسی قرار داده‌اند و نگاه‌شان این است که وزرای پیشنهادی برای تحقق شعار رئیس‌جمهور و پیشبرد مسیر دولت، گزینه‌های مناسبی هستند. نکته دیگر نیز این است که نمایندگان قصد ندارند برای دولت در ابتدای کار مانع‌تراشی و بهانه‌تراشی کنند و بنا را بر همکاری بگذارند. به‌نظر می‌رسد این نگاه غالب نمایندگان مجلس است و اصل بر همکاری و کمک به دولت در عین مطرح کردن نقدهای کارشناسی است. درحالی‌که در نقطه مقابل انتقادهایی که از جانب برخی چهره‌های اصلاح‌طلبی مطرح‌شده بیشتر رنگ‌وبوی سهم‌خواهی‌های اصلاحطلبان و ادامه اختلاف در صحن علنی را مجلس دارد؛ امری که نشان می‌دهد برخی اصلاحطلبان مقتضیات زمانی و آنچه را برای ادامه کار دولت مورد نیاز است، متوجه نشده‌اند و تنها به‌دنبال این هستند که آنچه مطلوب آنهاست اتفاق بیفتد. برخلاف آنچه تصور می‌شد، مجلس بنا ندارد اجازه دهد صدای تندروها در مجلس بلند شود و فشار سیاسی به دولت وارد کند. به نظر می‌رسد اصلاحطلبان به‌جای تمرکز و کنترل اقدامات مجلس در مواجهه با دولت مسعود پزشکیان باید تمرکز و توجه بیشتری بر حفظ وفاق، همدلی و یکصدایی اصلاحطلبان در مواجهه با دولت چهاردهم داشته باشند.
بی‌ایده بودن دولت؛ محور اصلی انتقادها
یکی از نقدهای مهم و البته قابل‌توجهی که در صحن علنی مجلس چندباری از جانب نمایندگان مطرح شد، نداشتن برنامه توسط رئیس‌جمهور بود. تعدادی از نمایندگان در صحبت‌های خود به این موضوع اشاره کردند که رئیس‌جمهور برنامه‌ای ارائه نداده است و در پاسخ اشاره کرده‌اند که برنامه رئیس‌جمهور برنامه هفتم است. به همین منظور نمایندگان این نقد را مطرح کرده‌اند اگر بخواهیم برنامه رئیس‌جمهور را نقد کنیم باید برنامه هفتم را نقد کنیم که این امکان‌پذیر نیست. عدم ارائه برنامه توسط رئیس‌جمهور به مجلس شاید امر چندان مرسومی نبوده اما در ابتدای کار دولت سیزدهم، شهید رئیسی برنامه‌ای تحت‌عنوان سند تحول را به مجلس ارائه داد. مشخص است که نمی‌توان انتظار داشت برنامه ارائه‌شده، دقیق بوده و با جزئیات کامل همراه باشد اما مشخص کردن کلیات و محورهای فعالیت دولت و ارائه آن به مجلس می‌تواند مسیر و خط‌مشی چهارسال آینده دولت را به‌صورت کلی برای بهارستانی‌ها مشخص کند و ایده مرکزی و دغدغه‌های اصلی دولت را نیز به صورت مکتوب شفاف کند.
نطق‌هایی که به شکاف قومیتی دامن می‌زنند
سم مهلکی که می‌تواند آسیب قابل‌توجهی به دولت و البته مجلس بزند، بلند شدن صداهایی است که قصد دارد به دوقطبی‌ها دامن بزند، باب اختلاف و دودستگی میان مجلس و دولت را باز کند و البته شکاف قومیتی را تعمیق کند و باب ناآرامی در فضای اجتماعی را باز کند. در همین راستا روز گذشته نماینده بوکان در اظهارات خود در مخالفت با کابینه به چینش و عدم حضور اهل سنت در آن انتقاد کرد و گفت وقتی به رئیس‌جمهور گفتم چرا در میان نخبگان به اهل سنت میدان ندادید، گفت در کردستان که رای ندادند. این اظهارات با واکنش رئیس مجلس همراه شد. قالیباف تاکید کرد: «برخی اظهارات از تریبون مجلس موجب دوقطبی‌های جعلی و ایجاد مشکلات بیشتری می‌شود.» شنیده شدن صداهایی که رنگ‌وبوی اختلاف‌افکنی و دودستگی می‌دهد آن هم در صحن بهارستان زیان‌های جبران‌ناپذیری به‌همراه خواهد داشت، لازم است نمایندگان مجلس و البته منتقدان دولت توجه داشته باشند در نقدهای خود، اظهاراتی را مطرح نکنند که پاس گل به افرادی دهد که به‌دنبال دامن زدن به شکاف‌های اجتماعی و قومیتی هستند.
