مریم فضائلی، خبرنگار گروه فرهنگ: کمدی در تمام سال‌ها، جزو ژانرهای مهم سینمای ما و البته سینمای جهان بوده، اما به مرور زمان توجه بیش از اندازه به نوع خاصی از کمدی در سینمای ایران باعث شد تا راه تنفس دیگر ژانرها بسته شود. بررسی سینمای ایران از سال 1394 تا سال 1402، نشان می‌دهد کار این نوع کمدی‌ها به جایی رسیده که برای حفظ جایگاه خودشان، پای دیگر ژانرها را از سینما بریده‌اند و این اتفاق باعث شده طرفداران ژانرهایی غیر از کمدی، جایی برای خودشان در سینما پیدا نکنند. دوری بخش قابل‌توجهی از دوستداران سینما، فارغ از مسائل اقتصادی به نبود دیگر ژانرهایی که مخاطب دارند هم برمی‌گردد. سهم کمدی به مرور زمان بیشتر شده، آنقدر که در سال 1402 توانسته 75 درصد از فروش سینما را به نام خود بزند و تمام ژانرهای دیگر تنها سهم 25درصدی داشته باشند. در گزارشی که می‌خوانید، سیر تسلط این نوع خاص از کمدی‌ها بر گیشه‌های سینمای ایران بررسی شده است. همچنین جدولی در پیوست آمده که حاوی اطلاعاتی راجع‌به فروش کل هر سال و سهم کمدی‌ها از آن می‌شود.

1393
تعداد فیلم‌هایی که در سال 1393 اکران شده به عدد 155 می‌رسد. 23 فیلم کمدی در این سال، روی پرده رفت. 15 درصد فیلم‌های این سال، یا در ژانر کمدی تعریف می‌شدند یا کمدی ترکیبی. در بین 10 فیلم اول لیست که براساس بیشترین مخاطب تقسیم شده، نام چهار فیلم با ژانر کمدی وجود دارد؛ «طبقه حساس»، «آتش‌بس2»، «معراجی‌ها» و «فرش قرمز». فروش کل سینمای ایران در آن سال به عدد 55 میلیارد و 284 میلیون تومان رسید که 32 درصد از این فروش با حضور فیلم‌های کمدی رقم خورد که معادل بیش از 17 میلیارد تومان است. کمال تبریزی و پیمان قاسمخانی در فیلم طبقه حساس روی سوژه بکری دست گذاشتند که در نگاه اول می‌توانست جالب توجه باشد و تماشاگر را برای دیدن فیلم تشویق کند اما چیزهایی وجود داشت که مخاطب را هنگام تماشای این فیلم شوکه می‌کرد. البته، ماجرای طبقه حساس صرفا به این سوژه آشکارا جنسی آن منتهی نمی‌شد و در این فیلم شاهد انواع و اقسام شوخی‌های جنسی رکیک هستیم که چه در ارتباط با فیلمنامه و چه بدون ارتباط با آن از زبان بازیگران شنیده می‌شود. فیلم اول این سال در جدول فروش «شهر موش‌ها2» بود که مخاطبان آن از گروه کودکان و نوجوانان بودند. 

1394
در بین 10 فیلم پربیننده‌ سال 1394، 4 فیلم کمدی و 4 فیلم اجتماعی حضور دارند. پرمخاطب‌ترین فیلم آن سال، «محمد رسول‌الله(ص)» با فروش بیش از 14 میلیارد و 558 میلیون تومان بود. «نهنگ عنبر» در جایگاه دومین فیلم پرفروش آن سال جای گرفت اما در تعداد مخاطب و فروش، نصف فیلم اول توانست به موفقیت برسد. اکران فیلم نهنگ عنبر درحالی شروع شد که سینماهای وابسته به حوزه هنری و شهرداری به طرز غیرمستقیم آن را تحریم کرده بودند. ازجمله سینماهایی که اکران این فیلم در آن با مشکلاتی همراه شد، سینما آفریقای تهران بود. این سینما پیش‌تر تحت مدیریت بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی قرار داشت و مدیریت آن در حال انتقال به حوزه هنری بود و پخش فیلم در این سینما در برخی روزها متوقف می‌شد. این فیلم با وجود پذیرفتن برخی اصلاحات بازهم مورد تایید وزارت ارشاد قرار نگرفت و قرار شد با حذف برخی صحنه‌ها مجوز اکران بگیرد. نهنگ عنبر نهایتا با حذف برخی صحنه‌ها در اواخر اردیبهشت سال ۱۳۹۴ مجوز اکران گرفت. با این همه این فیلم با اکران دوهفته‌ای خود، به فروش ۴۳۰ میلیون تومان رسید. علی جنتی، وزیر ارشاد و محمد احسانی، معاونت وقت نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی، از پشت صحنه فیلم بازدید کردند. این اولین فیلم سینمایی بود که مورد بازدید وزیر ارشاد قرار گرفت. «ایران برگر» که در جایگاه چهار فیلم پرمخاطب آن سال قرار گرفته بود، پیش از اکران عمومی، در خرم‌آباد و در حضور جمعی از هنرمندان، فرهیختگان و مسئولان استان لرستان به نمایش درآمد. برخی از منتقدان معتقد بودند استفاده از زبان لری در این فیلم سینمایی نابجا بوده و به هجمه فرهنگی موجود علیه سنت‌ها و گویش‌های لری کمک کرده ‌است. با این حال فروش فیلم در کل کشور در بهار ۱۳۹۴ از رقم پنج میلیارد تومان گذشت. 

1395
این‌ سال همان نقطه‌ای است که فیلم‌های کمدی از باقی ژانر‌ها سبقت گرفتند و توانستند سهم بیشتری به نسبت دو سال گذشته داشته باشند. «من سالوادور نیستم» با 2 میلیون تماشاچی و 14 میلیارد فروش، در ردیف اول قرار گرفت و تهیه‌کننده‌ آن بابت توقف اکران فیلمش اعتراض کرد. «50 کیلو آلبالو»، «بارکد»، «خوب، بد، جلف» و «زاپاس» از دیگر فیلم‌های کمدی این سال بودند. در میان 75 فیلم این سال، 17 فیلم در ژانر کمدی تعریف می‌شدند و 22 درصد از سهم اکران سینمای آن سال برای کمدی‌ها بود. در مقابل فروش فیلم‌های کمدی بیش از 68 میلیارد و 314 میلیون تومان ثبت شد و 40 درصد سهم فروش کل را از آن خود کرد. در سال 1395 میزان تماشاگران دوبرابر سال گذشته شد و به عدد 25 میلیون رسید و این 17 فیلم کمدی توانستند 42 درصد از بینندگان را به سینما بیاورند. 50 کیلو آلبالو جنجالی‌ترین و البته پرفروش‌ترین فیلم مانی حقیقی بود. این فیلم که واکنش علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد وقت را به دنبال داشت، بعد از اتمام نمایش در تهران، از ادامه‌ نمایش آن جلوگیری شد. جنتی در واکنش به این فیلم گفت اگر از ساخت و نمایش آن پیش از این آگاهی می‌یافت، به هیچ وجه اجازه نمی‌داد که چنین فیلمی ساخته شود. با این‌حال این فیلم توانست به فروش خوبی برسد و به فروش سینما در سال 1395 کمک کند. 

1396

 سال 1396 آخرین سالی بود که تعداد فیلم‌ها به عدد 100 رسید و از ردیف اول تا هفتم فیلم‌های پرمخاطب، به ژانر کمدی تعلق داشت. «نهنگ عنبر2»، «آیینه بغل»، «گشت2»، «اکسیدان»، «خوب، بد، جلف»، «ساعت 5 عصر» و «خالتور» هفت فیلم پرفروش این سال بودند. فروش کل سینما در سال 1396 به بیش از 180 میلیارد تومان رسید. این سیر افزایشی فروش سینما مدیون فیلم‌های کمدی بود. فیلم‌های کمدی در این سال آنقدر جدی شدند که 61 درصد فروش کل را از آن خود کردند. در این سال بیش از 22 میلیون تماشاچی به سالن‌های سینما رفتند که از این تعداد، 14 میلیون بلیت فقط برای فیلم‌های کمدی فروخته شد که شامل 62 درصد از تماشاچیان سینما می‌شد. کمتر کسی فروش حدود 21 میلیاردی نهنگ عنبر2 را پیش‌بینی می‌کرد. این فیلم از همان روز اول اکران مورد توجه مخاطبان قرار گرفت؛ طوری که در سه روز اول با یک میلیارد و 200 میلیون تومان و جذب ۱۱۲ هزار تماشاگر رکورد افتتاحیه سینمای ایران را شکست. با این حال، سامان مقدم معترض بود فیلمش بیش از حد ممیزی خورده و اعلام کرد: «چیزی که می‌بینید لاشه نهنگ عنبر2 است. فیلم گشت۲ درحالی خودش را برای اکران عمومی آماده می‌کرد که قسمت اول این فیلم پس از تنها چند روز از پرده سینماها پایین کشیده شده بود و جلوی فروش بالای آن با وجود استقبال گسترده مردم در چند روز اول، گرفته شد. با اکران این فیلم‌ درگیری‌های متعددی بین بازیگر آن که یکی از تهیه‌کنندگان کار هم بود با منتقد برنامه هفت، مسعود فراستی ایجاد شد. از دیگر فیلم‌های طنز معروف آن سال خوب، بد، جلف بود. پیمان قاسمخانی بعد از سال‌ها فیلمنامه‌نویسی پشت دوربین ایستاد و خوب، بد، جلف را کارگردانی کرد. اتفاقا نتیجه اولین تجربه کارگردانی او موفق از آب درآمد. قاسمخانی با اینکه غیر از نویسندگی، تجربه‌های موفقی در بازیگری هم داشت، در فیلمی که خودش ساخت بازی نکرد. 

1397

سینما در زمینه‌های مختلف در حال رشد بود. فروش کل سینما به نسبت سال‌های قبل و تعداد تماشاچیانی که به سینما رفتند به نسبت تمام این 10 سال، در بالاترین حالت خودش بود. در این سال 88 فیلم پخش شد که بیش از 250 میلیارد تومان فروش داشتند. 31 درصد این فروش به فیلم‌های کمدی اختصاص پیدا کرد و 27 فیلم کمدی روی پرده‌ نقره‌ای به نمایش درآمدند. با اینکه تعداد فیلم‌های غیرکمدی بیشتر از فیلم‌های کمدی بود، اما 56 درصد فروش این سال مدیون فیلم‌های کمدی بود. فیلم‌های کمدی هرسال سهم بیشتری در تعداد 10 فیلم ابتدایی به‌دست می‌آوردند. در این سال فیلم‌های «هزارپا»، «تگزاس»، «مصادره»، «قانون مورفی»، «لونه زنبور» و «لس‌آنجلس تهران» اکران شدند. سینما در این سال میزبان بیش از 28 میلیون بیننده بود. از این تعداد بیش از 15 میلیون بلیت برای فیلم‌های کمدی فروخته شد. سیدمسعود اطیابی، کارگردان فیلم سینمایی تگزاس، در رابطه با اکران این فیلم، گفت: «به‌طور قطع فیلم در جشنواره فجر رونمایی نخواهد شد. نمی‌خواهم فیلم را به جشنواره بدهم. هدف ما از اول هم اکران بوده است. فکر می‌کنم ‌انگیزه‌ای برای رقابت در جشنواره فجر خصوصا با وضعیت فعلی وجود ندارد.» با این حال، مصادره در جشنواره سی‌‌وششم اکران شد. 

1398

فروش سینما در این سال رشد بیشتری نسبت به سال 1398 داشت و توانست بیش از 299 میلیارد تومان فروش داشته باشد. در میان 99 فیلمی که در آن سال اکران شد، 24 فیلم کمدی حضور داشت. فروش فیلم‌های کمدی در این سال به بیش از 160 میلیارد تومان رسید و 54 درصد سهم کل فروش را به نام خود زد. کل تماشاگرانی که در این سال به سینما رفتند، به بیش از 26 میلیون نفر رسیدند. از این تعداد، 14 میلیون بلیت برای فیلم‌های کمدی فروخته شد. در بین 10 فیلم پربیننده‌ این سال، شش فیلم کمدی وجود دارد. «مطرب»، «تگزاس 2»، «رحمان 1400»، «چشم و گوش بسته»، «ما همه باهم هستیم» و «چهار انگشت» جزء 10 فیلم اول پرفروش سال بودند. «رحمان 1400» از همان ابتدا هم فیلم پرحاشیه‌ای بود. از خبر بازی مهران‌ مدیری با گریمی متفاوت گرفته تا انصراف از شرکت در جشنواره فیلم فجر، آن هم در آخرین لحظات. در همان روزهای پیش از اکران هم می‌شد حدس زد که فیلم تازه منوچهر هادی که با تهیه‌کنندگی علی سرتیپی تولید شده بود، فیلمی موفق در گیشه باشد. «رحمان 1400» پس از یک‌ماه اکران و فروشی میلیاردی در سینماها متوقف شد! محمدرضا فرجی، مدیرکل سینمای حرفه‌ای اعلام کرد نسخه‌ای که از رحمان 1400 در سینماها در حال نمایش است با نسخه‌ای که مجوز و پروانه نمایش گرفته تفاوت دارد و بازرسان در سینما این موضوع را تایید کرده‌اند. به همین دلیل تمامی سانس‌های این فیلم در تمامی سینماهای کشور تعلیق شد. 

1399

سینمای ایران در سال ۹۸، روزهای خوبی را پشت سر گذاشته بود و خود را برای ورود به سال 1399 آماده می‌کرد؛ سالی که گیشه ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیارد تومانی، دور از انتظار نبود. اما تمام این آرزوها با مشاهده نخستین نمونه‌های بیماران مبتلا به کرونا، رنگ باخت. در سوم اسفندماه ۱۳۹۸ و درست چند روز پس از تعیین فیلم‌های اکران نوروز ۹۹ بود که وزارت ارشاد طی بیانیه‌ای، از تعطیلی تمامی سینماها و برنامه‌های فرهنگی و هنری در سراسر کشور خبر داد. هیچ‌کس فکرش را نمی‌کرد که کرونا بتواند تا اواسط تیرماه درهای سینما را به‌صورت کامل ببندد. در این سال تنها 128 سینما فعالیت کردند و با وجود تشویق‌ها و تسهیلاتی که دولت به آنها پیشنهاد داده بود، باز هم صاحبان آثار حاضر به ریسک نمی‌شدند. در این سال، تنها 31 فیلم روی پرده به نمایش درآمد. رشد فیلم‌های کمدی در بین 10 فیلم برتر نه‌تنها ثابت نماند، بلکه نزولی شد و به چهار عدد رسید. «خوب، بد، جلف2 (ارتش سری)»، «آقای سانسور»، «زن‌ها فرشته‌اند2»، «پیشی میشی» چهار فیلم پرمخاطب کمدی در آن سال بودند. سینما که در حال افزایش فروش بود در این سال تنها 9 میلیارد و 700میلیون تومان آورده داشت. از این میزان، فیلم‌های کمدی سهم 41 درصدی گیشه را داشته و توانستند بیش از چهار میلیارد تومان فروش داشته باشند.

1400

کماکان کرونا مانند سال گذشته در زندگی مردم حضور دارد اما در سال 1400 مردم به این موجود دوست‌نداشتنی عادت کردند. این سال به نسبت سال 99 تعداد فیلم‌های بیشتری به نمایش درآمد. 53 فیلمی که به نمایش درآمدند توانستند بیش از 164 میلیارد برای سینما آورده داشته باشند. 12 فیلم کمدی در این سال به نمایش درآمد که مجموعا بیش از 105 میلیارد از کل فروش را شامل می‌شد. این میزان فروش باعث شد که 64 درصد فروش سینما در آن سال به‌خاطر کمدی‌ها رقم بخورد. کم‌کم شرایط به‌نحوی رقم خورد که درهای سینما باز شود و مردم با ترس کمتری به سینماها بروند. در سال 1400، سینما میزبان بیش از هفت میلیون مخاطب بود. فیلم‌های کمدی همان‌طور که در فروش سهم زیادی داشتند، در میزان مخاطب هم 66 درصد را از آن خود کردند. 

1401

وضعیت سینما در این سال دست‌کمی از سال قبلش نداشت. تعداد کل فیلم‌ها به 59 عدد می‌رسید و سهم سینمای کمدی 15 فیلم بود. در بین 100 فیلم پرمخاطب این سال، تنها سه فیلم ابتدایی برای سینمای کمدی بود اما همین سه فیلم توانست که بیش از 160 میلیارد فروش داشته باشد. این در صورتی است که کل فروش آن سال، 420 میلیارد تومان ثبت شده است. از فیلم‌های کمدی پرفروش این سال می‌توان «انفرادی»، «بخارست» و «سگ‌بند» را نام برد. 49 درصد سهم فروش کل آن سال به نام فیلم‌های کمدی رقم خورد. حضور تماشاگرها در 1401 بهتر از دو سال‌ قبلی‌اش بود با این‌حال هنوز مشخص بود که سینما در روزگار خوبی به سر نمی‌برد. در اوایل این سال با اینکه پاندمی کرونا رو به افول بود هنوز عادت سینما رفتن به مردم بازنگشته بود و در نیمسال دوم ۱۴۰۱ التهابات اجتماعی صدمه‌ای جدی به اکران فیلم‌ها زد. تعداد تماشاچیانی که در این سال به سینما رفتند، به عدد 13 میلیون می‌رسد. این در حالی است که بیش از شش میلیون نفر، برای دیدن فیلم‌های کمدی به سینما رفتند. 

1402

1402 سال دوری نیست و تا حدی وقایعی که در سینمای ایران پیش آمد در ذهن‌هایمان مانده است. رشد سینما در میزان فروش و تعداد مخاطب آنقدر جهشی بود که سال عجیبی را رقم زد. بازگشت هفت فیلم کمدی به جدول 10 فیلم پرمخاطب باعث شد تا باز هم کمدی سرزبان‌ها بیفتد. با اینکه از بین 72 فیلم، فقط 19 فیلم با ژانر کمدی پخش شد اما 75 درصد فروش سینما توسط کمدی‌ها رقم خورد که معترضان این وضعیت آن را به اکران بلندمدت کمدی‌ها در تعداد سالن‌های بیشتر ربط می‌دادند. سینما در این سال برای اولین بار به فروش بیش از هزار و 200 میلیاردی رسید و کمدی‌ها توانستند بیش از 900 میلیارد فروش داشته باشند. این سال از لحاظ میزان فروش بلیت به پای سال 1397 نرسید با این حال بیش از 28 میلیون نفر به سینما رفتند و بیش از 19 میلیون نفر هم پای دیدن فیلم‌های کمدی نشستند. سهم مخاطبانی که در این سال برای فیلم‌های کمدی به سینما رفتند به عدد 70 درصد رسید و این بیشترین درصدی بود که مخاطبان را برای فیلم‌های کمدی به سینما آورد. از فیلم‌های کمدی این سال می‌توان «فسیل»، «هتل»، «شهر هرت»، «هاوایی»، «ورود خروج ممنوع» و «آهنگ دونفره» را نام برد. فسیل که پرفروش‌ترین فیلم سینمای ایران نام گرفت، به اکران حدودا یک‌ساله‌‌اش حواشی زیادی به جای گذاشت.