مصطفی قاسمیان، خبرنگار: درحالی‌که یکی از پایه‌های اصلی صنعت سینما در هر کشور، کمیت و کیفیت محل نمایش فیلم‌ها یا همان سالن سینماست، کشورمان ایران دهه‌هاست که با مشکل کمبود سالن سینما مواجه است و در اثر وجود این مانع، تلاش‌ها برای ایجاد یک صنعت پولساز سینما در آن با موفقیت همراه نبوده است. مساله کمبود سالن‌های سینما در ایران به‌اندازه‌ای حاد است که سرانه سالن گاه یک‌دهم برخی کشورهای صاحب این صنعت است. به‌طور مثال به ازای هر 100 هزار نفر، در فرانسه 9.27 سالن، در آلمان 6.77 سالن، در اسپانیا 7.59 سالن، در کره جنوبی 6.73 و در آمریکا 11.7 سالن سینما وجود دارد. این رقم در کشور ما براساس آمار رسمی 860 سالن، برابر با حدود 1.01 است!

آمار دولت‌های یازدهم و دوازدهم
مطابق کمبودی که گفته شد، ساخت سالن‌های سینما و کمک به تجهیز سالن‌های درحال ساخت توسط دیگر نهادهای حاکمیتی و بخش خصوصی، در برنامه مسئولان دولتی سینما در دولت‌های اخیر وجود داشت و به نتایجی هم رسید. براساس سالنامه آماری سینما که توسط معاونت توسعه فناوری سازمان سینمایی تدوین شده، در سال 92 ایران دارای 170 سینمای فعال با 257 پرده نمایش بود و از ظرفیت 99 هزار و 134 صندلی بهره می‌بردند. این آمار در سال 1400 به 303 سینمای فعال با 573 سالن رسید که 140 هزار و 6 صندلی داشتند، بنابراین طی هشت‌سال دولت‌های یازدهم و دوازدهم، تعداد سینماها حدود 78 درصد، تعداد سالن‌ها حدود 123 درصد و تعداد صندلی‌ها حدود 41 درصد رشد داشتند. در بررسی این آمارها باید به عامل کرونا نیز توجه داشت؛ چراکه در آن زمان به علت آنکه بخشی از سالن‌های سینما غیرفعال بودند و بخشی بعد از پایان ساخت یا نوسازی، آماده افتتاح بودند، ولی هنوز به بهره‌برداری رسمی نرسیده بودند، آمار و ارقام کمی کمتر از تعداد واقعی سینماهای کشور است. این سالن‌ها با پایان نسبی کرونا و رونق سینماها، به‌سرعت به بهره‌برداری رسیدند و به افزایش آمار سینماها در کشور کمک کردند. البته در این میان، گزارشی توسط موسسه سینماشهر در 21 شهریورماه 1400 مصادف با روز ملی سینما به انتشار رسیده که تعداد سالن‌های فعال کشور را 680 سالن نشان می‌داد. طبق اطلاعاتی که در اختیار خبرنگار «فرهیختگان» قرار گرفته، گویا این آمار در ابتدای فعالیت سامانه سمفا و بدون راستی‌آزمایی به انتشار رسیده و به دلیل انگیزه برخی سینماداران برای استفاده از تسهیلات حمایتی دولتی، آماری غیرواقعی دارد؛ مثل ذکر بعضی بالکن‌های سینماها به‌عنوان یک سالن مستقل و مواردی از این قبیل.

آمار 3 ساله دولت رئیسی
در ادامه اقدامات دولت دوازدهم، از ابتدای دوران مدیریت محمد خزاعی و مدیران کنونی سینما نیز افزایش ظرفیت سینمای کشور به‌عنوان یکی از اولویت‌های سازمان سینمایی مطرح شد. طی کمتر از سه‌سال فعالیت، تلاش فراوانی برای ساخت سالن‌های جدید سینما انجام شد که بخشی از آن در موسسه سینماشهر سازمان سینمایی، بخشی در حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و بخشی هم در بخش خصوصی رخ داد. مطابق اطلاعاتی که از سوی معاونت توسعه فناوری سازمان سینمایی در اختیار خبرنگار «فرهیختگان» قرار گرفته، هم‌اکنون 394 سینمای فعال با 860 سالن در کشور وجود دارد که افزایش 30 درصدی در تعداد سینما و افزایش 50 درصدی در تعداد سالن را نسبت به آمار تعداد سینماها و سالن‌ها در آغاز دولت سیزدهم نشان می‌دهد و این آمار تنها در سه‌سال به وجود آمده است. مطابق آمار رسمی هم‌اکنون 171 هزار و 376 صندلی در سینماهای کشور وجود دارد که در این زمینه نیز افزایشی 22.5 درصدی مشاهده می‌شود. بر این اساس، طی سه‌سال اخیر 91 باب سینما با 287 پرده نمایش و 31 هزار و 370 صندلی به ناوگان سینمایی کشور اضافه‌ شده است. با کمی ضرب و تقسیم می‌شود دریافت سینماهای افتتاح‌شده به‌طور میانگین، 3.15 سالن سینما دارند و سالن‌های افتتاح‌شده، به‌طور میانگین دارای 109.3 صندلی‌اند که ارقامی منطقی به نظر می‌رسد، یعنی نه سالن‌ها بسیار کوچکند که چندان تلقی پرده بزرگ سینما برای آن درست نباشد و نه بسیار بزرگ که فقط برای بعضی فیلم‌های خاص پر شود.

سهم بزرگ حوزه هنری از توسعه سالن‌ها
بخش بزرگی از سینماهای ساخته‌شده یا بازسازی‌شده این سال‌ها، محصول فعالیت‌های حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی است که بزرگ‌ترین سینمادار کشور نیز محسوب می‌شود. براساس بررسی خبرنگار «فرهیختگان» طی سال‌های اخیر، در طرح توسعه سینماهای حوزه هنری که از سال 98 آغاز شده، 152 سالن سینما ساخته یا بازسازی شده که با بهره‌برداری از آنها، کمی بیش از 18 هزار صندلی به ناوگان سینمایی اضافه‌شده یا نوسازی شده است. اگرچه همه این آمار متعلق به سال‌های فعالیت دولت سیزدهم نیست، اما به آن علت که سال‌های اول آغاز طرح توسعه سینماهای حوزه هنری، همزمان با تعطیلی سینماها در اثر شیوع ویروس کرونا بود، افتتاح و بهره‌برداری شمار قابل‌توجهی از سینماهای این طرح تا اوایل دولت سیزدهم و فروکش کردن کرونا به تعویق افتاد. به همین دلیل سینماهایی مانند بهمن تهران، ایران ارومیه، مهتاب اصفهان، بهمن کاشان، بهار گز، بهمن اصفهان، سپهر ساری، بهمن شهرکرد، عصر جدید گرگان، آزادی آبادان، اکسین اهواز، بهمن سنندج، آزادی کرمانشاه، فلسطین همدان، بهمن زنجان و... که در دولت دوازدهم آماده بهره‌برداری شدند، در دولت سیزدهم به افتتاح رسمی رسیدند. آنچه در طرح توسعه سینماهای حوزه هنری تاکنون مشهود بوده، تمرکز این طرح روی شهرستان‌هاست. از آنجا که بخش بزرگی از سینماهای شهرستان‌ها به این نهاد تعلق دارد، نوسازی آنها در ایجاد عدالت فرهنگی که ازجمله شعارهای دولت سیزدهم بوده، از اهمیت زیادی برخوردار است و سهم بیش از 90 درصدی شهرستان‌ها از این طرح، از یاری حوزه هنری نسبت به تحقق این شعار دولت حکایت دارد.

از تئاتر بگیر، بده به سینما!
محمد خزاعی و مدیرانش در سازمان سینمایی دولت سیزدهم که از ماه‌های ابتدایی صدارت، از هدف‌گذاری ایجاد هزار سالن سخن گفتند، برای نیل به این هدف شیوه‌های مختلفی را درپیش گرفتند. یکی از آنها که موردانتقاد عده‌ای از فعالان تئاتر قرار گرفت، تغییر کاربری بعضی آمفی‌تئاترهای متعلق به ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها به سالن سینما بود. هاشم میرزاخانی مدیرعامل موسسه سینماشهر اواخر مهرماه 1402 در نشست خبری گفت: «ما در گام اول توانستیم مصوبه‌ای بگیریم که آمفی‌تئاترهای استان‌ها را به سالن سینما تبدیل کنیم. تلاش ما این است که دویست و اندی شهر فاقد سینما، در پایان دولت به‌واسطه تغییر کاربری این آمفی‌تئاترها صاحب سینما شوند. 50 آمفی‌تئاتر در 23 استان مختلف شناسایی شدند و همکاران ما بیش از 15 شهر را تجهیز کرده‌اند.» این درحالی است که برخی از این سالن‌های آمفی‌تئاتر برای اجرا در اختیار گروه‌های نمایشی استان‌ها قرار داشت و پس‌ از این تغییر کاربری، بعضی شهرها در زمینه زیرساخت سالن نمایش دچار مشکل شدند.

به‌سمت عدالت در سالن‌سازی
از آنجا که جزئیات استانی 860 سالن سینما در کشور منتشر نشده و معاونت توسعه فناوری سازمان سینمایی، تنها آمار 826 سالن سینمایی را که به سامانه مدیریت فروش و اکران (سمفا) متصلند، در سایت رسمی معاونت منتشر کرده، برای مقایسه آمارهای استانی سینماها در کشور به‌ناچار باید به این آمار مراجعه کرد که حدود 4.5 درصد از تعداد واقعی سالن‌های سینمای کشور کمتر است. بر این اساس 88 سینما دارای 291 سالن و 50 هزار و 775 صندلی، سهم استان تهران از کل ناوگان سینمایی کشور است که 23.3 درصد سینماها، 35.2 درصد سالن‌ها و 30.7 درصد صندلی‌ها را شامل می‌شود. برای مقایسه، در سال 1399 استان تهران دارای 59 سینما با 219 سالن و 50 هزار و 108 صندلی بوده که نشان می‌دهد طی سال‌های اخیر با وجود افزایش قابل‌توجه تعداد سینماها و سالن‌ها، ظرفیت سینمایی تهران افزایش زیادی نداشته و افزایش قابل‌توجه صندلی‌ها در کل کشور، بیشتر به ظرفیت سینمایی شهرستان‌ها برمی‌گردد.

سالن‌های سینما کوچک‌تر شدند
ارقام استخراج‌شده از سالنامه‌های آماری سینما نشان می‌دهد طی چهاردهه اخیر، توزیع سالن‌های سینما در تهران و شهرستان‌ها، حالتی سینوسی داشته؛ درحالی‌که در دهه 60 و تا میانه دهه 70، رشد شمار سالن‌ها و صندلی‌های سینما در شهرستان‌ها بیش از تهران بوده، اما از میانه دهه 70 ناگهان شمار سالن‌های سینما در شهرستان‌ها به‌سرعت کاهش می‌یابد. این کاهش را می‌توان معلول مسائل اقتصادی و اجتماعی متعددی دانست و نمی‌توان تک‌بعدی تحلیل کرد، اما به‌نظر می‌رسد تغییر فضای غالب فیلم‌های سینمای بدنه در این دهه سهم قابل‌توجهی در آن داشته است؛ تغییری به سمت غلبه‌ تدریجی سینمای آپارتمانی، بدون قهرمان و به‌طور خلاصه، سینمایی که سبک زندگی طبقه متوسط جدید شهرهای بزرگ خصوصا تهران را بازنمایی می‌کرد. به‌هرحال در دهه 90 به‌تدریج سالن‌سازی، بازسازی سالن‌های قدیمی و ایجاد پردیس‌های جدید در شهرستان‌ها نسبت به تهران سرعت بیشتری گرفت که البته شاید بتوان بازگشت پرقدرت سینمای کمدی موقعیت خصوصا با «اخراجی‌ها» را در بازگشایی سینماهای قدیمی شهرستان‌ها موثر دانست. نکته جالب روند ثابت کاهش میانگین تعداد صندلی در هر سالن، فارغ از قرارگیری آن در تهران یا شهرستان است؛ درحالی‌که در دهه 60 به‌طور میانگین هر سالن سینما بین 600 تا 700 صندلی داشت، این رقم در حال حاضر به کمتر از 200 صندلی به ازای هر سالن رسیده است. بیشترین کاهش در شمار صندلی‌های میانگین هر سالن، مابین سال‌های 95 تا 1402 دیده می‌شود که ازقضا تعداد سالن‌ها در آن رشدی انفجاری داشت و تقریبا 2.5 برابر شد. برای آنکه بدانیم طی دهه‌های مختلف، نسبت ظرفیت سینمایی در تهران و شهرستان‌ها چطور بوده، آمار تعداد سالن‌ها و صندلی‌ها را در جدول قرار داده‌ایم.