علی ملکی، خبرنگار گروه نقد روز: شاید هیچ کس فکرش را نمی‌کرد که در عصر فناوری اطلاعات، ساعت پرواز هواپیمایش در یکی از بزرگ‌ترین فرودگاه‌های دنیا را روی تخته وایت‌برد ببیند و اطلاعات بلیتش را با ماژیک و خودکار روی آن بنویسند؛ این اتفاق اما از روز جمعه رخ داد. اختلال گسترده در تبادل اطلاعات منجر به توقف بسیاری از فعالیت بانک‌ها، خطوط حمل‌ونقل، شرکت‌های مخابراتی، داروخانه‌ها، معاملات شرکت‌های بزرگ نفتی و بازرگانی، بورس لندن و... شد و فعالیت‌های بین‌المللی را تحت‌تاثیر قرار داد.
عمق و شدت این اختلال به حدی بود که ایلان ماسک آن را «بزرگ‌ترین شکست تاریخ فناوری اطلاعات» دانست. بااین‌حال اما موج این اختلال به ایران نرسید. کارشناسان حوزه فناوری علت این موضوع را تحریم‌هایی دانسته‌اند که منجر به متصل نشدن کشور به سامانه‌های بین‌المللی و بومی‌سازی آنها در داخل شده است. مساله دیگری که پس از این اتفاق رخ‌داده ارتباط آن با مسدود شدن حساب اسکایپ فلسطینیان است. اسکایپ از مایکروسافت پشتیبانی می‌شود و این فرضیه مطرح است که اختلال در این شرکت می‌تواند حاصل یک حمله سایبری باشد.
روزی که مایکروسافت حساب فلسطینیان را بست
«فلسطینی‌هایی که از اسکایپ برای تماس با غزه استفاده می‌کنند، حساب‌های ایمیل‌شان در مایکروسافت مسدود و زندگی دیجیتالی‌شان نابود شده»؛ این خبر را مجری شبکه بی‌بی‌سی در روز 23 تیرماه اعلام کرد. بی‌بی‌سی در این گزارش خبری اعلام کرد که از حدود سه‌ماه پیش شرکت مایکروسافت که مالک اسکایپ است، به دلایل نامشخص علیه کاربران فلسطینی اسکایپ اقدام کرده است. این اتفاق به حدی غیرقابل‌پذیرش بود که صدای بی‌بی‌سی با رویکردهای خصمانه را هم درآورد.
در این گزارش با اشاره به اینکه از زمان شروع جنگ غزه، شبکه اینترنت در آنجا مرتبا آسیب‌دیده و قطع‌شده، اسکایپ را به‌عنوان راه نجات خیلی از فلسطینی‌هایی دانست که در خارج از این منطقه زندگی می‌کنند. تماس از طریق اسکایپ راهی ارزان برای تماس فلسطینی‌ها با عزیزان‌شان در زمان قطعی اینترنت است. بی‌بی‌سی در ادامه از نگرانی صاحبان حساب‌هایی خبر داد که ممکن است آنها را با اعضای حماس اشتباه گرفته باشند؛ چراکه در این صورت و براساس برخی فهرست‌های غربی آنها تروریست شناخته خواهند شد.
یکی از کاربرانی که حسابش توسط مایکروسافت مسدودشده گفت: «غیرنظامی و بدون پیشینه سیاسی هستیم و فقط می‌خواهیم از اوضاع خانواده‌هایمان باخبر شویم. آنها حساب ایمیلی که من از 20 سال پیش داشتم، تعلیق کردند. این ایمیلی بود که من همه کارهایم را با آن انجام می‌دادم، زندگی آنلاین مرا نابود کردند.»
کاربر دیگری از نگرانی شدید خود برای خانواده‌اش که در محله زیر بمباران شدید زندگی می‌کنند، گفت: «بیش از سه‌هفته ارتباط من با خانواده‌ام قطع شده بود. گاهی نمی‌توانم غذا بخورم و بخوابم و بعضی‌‌وقت‌ها از هوش می‌روم.»
یک فلسطینی دیگر با بیان اینکه «من فقط فلسطینی هستم که با غزه تماس می‌گیرم»، گفت: «برای برقراری تماس تلفنی پول دادم و بعد از 10 روز بدون دلیل حساب مرا مسدود کردند. هیچ وقت هیچ دلیلی نمی‌آورند.» بی‌بی‌سی در این گزارش از امکان تجدیدنظر توسط مایکروسافت خبر داد اما آن را بی‌فایده دانست و گفت: «افرادی که با آنها صحبت کردیم می‌گویند هر راهی را امتحان کردند و مایکروسافت که حالا با ارزش‌ترین شرکت در جهان است آنها را نادیده گرفته است.»
اختلال مایکروسافت بلیت‌‌ها را دستنویس کرد
کمتر از یک‌هفته پس از این اقدام غیرانسانی مایکروسافت علیه کاربران فلسطینی، دو روز پیش ابرسامانه‌های بین‌المللی اعم از سیستم‌های حمل‌ونقل، بورس، معاملات نفتی، آمازون، سرویس‌های ویزا، رسانه‌های خبری و حتی فعالیت‌های کامپیوتری المپیک دچار اختلال شده‌اند. به‌دنبال این سلسله اختلالات، شرکت مایکروسافت از نقص فنی در سیستم‌های خود در سراسر جهان خبر داده و اعلام کرده درحال انجام اقدامات جبرانی برای رفع این مشکل مرتبط با ویندوز است. اتصال بخش قابل‌توجهی از پلتفرم‌های خصوصی و عمومی به خدمات مایکروسافت و وابستگی آنها به این شرکت، منجر به این اختلال گسترده شده است. البته نقطه آغاز این اختلالات در روز پنجشنبه بود که روز جمعه شدت گرفت و آسیب و خسارات عمیق آن نمایان شد. رسانه‌های بین‌المللی از اختلال در سامانه‌های هواپیمایی خبر داده‌اند. طبق آخرین اعلام بی‌بی‌سی، تقریبا ۱۴۰۰ پرواز در سراسر جهان لغو شده است. علاوه‌بر این بسیاری از پروازها باتاخیر مواجه شده‌اند و در برخی فرودگاه‌ها قطعی گسترده سیستم مایکروسافت منجر به استفاده از تخته وایت‌برد برای اعلام زمان پروازها و صدور بلیت‌های دستنویس شده، همچنین تصاویر منتشرشده از وضعیت فرودگاه‌های لس‌آنجلس، سیدنی، دهلی‌نو و چند فرودگاه بین‌المللی دیگر حاکی از ازدحام جمعیت و طولانی‌شدن فرآیند بررسی بلیت است.
شرکت مایکروسافت ظهر جمعه در بیانیه‌ای اعلام کرد مشغول فعالیت است تا اپلیکیشن‌های مختلف تحت‌تاثیر این اتفاق ازجمله «مایکروسافت ۳۶۵» و سرویس‌های دیگر را دوباره فعال کند.
این شرکت در بیانیه خود اعلام کرد: «طبق به‌روزرسانی Service Health Status در صفحه اپراتور ویندوز ریشه اصلی این اختلال تغییر پیکربندی در بخشی از بار ابر رایانشی Azure بوده که باعث ایجاد وقفه بین منابع ذخیره‌سازی و رایانشی شد و اختلال در ارتباطات را درپی داشت. همین امر بر خدمات پایین‌دستی مایکروسافت 365 وابسته به این اتصال تاثیر گذاشته است.» مایکروسافت در ادامه توضیح داد این مشکل بر کاربرانی که سعی در استفاده از برنامه‌ها و سرویس‌های مایکروسافت 365 دارند، تاثیر می‌گذارد. این شرکت همچنین از تلاش برای رفع این مشکل خبر داد. بااین‌حال خوشبختانه پای این اختلال به مرزهای کشورمان باز نشده است.
سعید چلندری، مدیر فرودگاه امام خمینی(ره) درباره روند سرویس‌دهی این فرودگاه گفت: «فرودگاه امام با وجود اینکه ۸۰ درصد پروازهای خارجی را ارائه می‌کند، خوشبختانه هیچ مشکلی نداشته و خدمات این فرودگاه به شکل طبیعی به مسافران ارائه می‌شود.» چلندری با بیان اینکه سیستم قبلی این فرودگاه متعلق به یک شرکت فرانسوی بود که باید مرتب توسط آن شرکت پشتیبانی و حمایت می‌شد، گفت: «از ابتدا گفتیم سیستم ایرانی با یک گروه دانش‌بنیان داخلی باید تهیه شود و در 1.5 سال قبل راهاندازی و بهره‌برداری صورت گرفت و از آن زمان سیستم‌های فرودگاه با این نرم‌افزار داخلی کار می‌کند و مشکلی ندارد.» امیر لاجوردی، معاون وزیر ارتباطات و رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی هم با انتشار پستی در یک شبکه اجتماعی گفت: «درحالی‌که در بسیاری از کشورهای جهان، اختلالات گسترده اینترنتی فعالیت‌های روزمره را فلج کرده، در کشور ما خبری از این اختلالات نیست.» لاجوردی با اشاره به اینکه یک دلیل آن استقرار شبکه ملی اطلاعات و اتکا به توانمندی جوانان نخبه کشور است، گفت: «هم‌اکنون بیش از ۸۰ درصد نیاز کشور به خدمات ابری از طریق فراهم‌کنندگان داخلی تامین می‌شود.»
چرا این اختلال متفاوت است؟
سرعت بالای پیشرفت در حوزه فناوری اطلاعات و عدم توجه کافی به امنیت سایبری این حوزه، فرصت‌هایی برای حملات سایبری ایجاد کرده و این اولین‌بار نیست که با اختلال در فضای تبادل اطلاعات شرکت‌های بزرگ مواجهیم. بااین‌حال این اتفاق از جهاتی قابل‌تمایز است: 1. گستره و عمق اختلال: چنین اختلال و قطعی گسترده‌ای درطول تاریخ فناوری از سابقه کمی برخوردار است. همان‌طور که اشاره شد این اختلال منجر به توقف روند پروازهای زیادی شده و شرکت‌های بزرگ و ارزشمندی را برای ساعات طولانی با چالش روبه‌رو کرده است.
2. مشخص نبودن منشا اختلال: خبر اختلال جهانی در رایانه‌ها، در همه رسانه‌های جهان انعکاس یافت و تا لحظه تنظیم این گزارش هم موارد جدید آثار و خسارات درحال مخابره‌شدن است، اما یک مساله هنوز در ذهن کاربران و حتی خود مایکروسافت وجود دارد و آن علت ایجاد این اختلال است. این شرکت حتی در بیانیه خود نیز اشاره مستقیمی به نقص در سیستم خود نکرد.
3. طولانی‌شدن اختلال: نقص فنی در حوزه‌های تکنولوژی معمولا به سرعت قابل رفع است و در همان ثانیه‌های ابتدایی خسارات زیادی تحمیل می‌کند. در مورد اختلال اخیر اما با توجه به اینکه شروع آن از روز پنجشنبه بوده و تا لحظه نگارش این گزارش همچنان باقی است، می‌توان آن را از طولانی‌ترین اختلالات سایبری تاریخ قرارداد.
راه‌حل مایکروسافت: سیستم‌های خود را تا 15 بار روشن و خاموش کنید!
شرکت مایکروسافت در طول این اختلال اطلاعیه‌هایی منتشر کرد و طی آن راه‌حل‌هایی برای حل این مشکل ارائه کرد. یکی از توصیه‌های آن به کاربران ویندوزی راهاندازی دوباره سیستم‌هایشان بود: «از مشتریان خود شنیده‌ایم که چندین بار راهاندازی مجدد (تا 15 بار) می‌تواند برای حل این مشکل مفید باشد. به‌طور‌کلی راهاندازی مجدد گام موثری برای عیب‌یابی در این مرحله است.» در صورت عمل‌نکردن این راه‌حل، مایکروسافت پیشنهاد داده تا کاربران از طریق Safe Mode فایل‌های معیوب CrowdStrikeرا حذف کنند. ارائه این راهکارها اما با واکنش طنز‌آمیز فعالان حوزه تکنولوژی و کاربران فضای مجازی روبه‌رو شد. مایکروسافت در آخرین اطلاعیه خود اعلام کرد علت اصلی قطع فناوری جهانی برطرف شده اما برخی از سامانه‌های سکوی این شرکت ممکن است همچنان با مشکل مواجه باشند. از سوی دیگر اما شرکت‌های فناوری اعلام کرده‌اند تا بازگشت امور به حالت عادی حداقل دو هفته زمان نیاز است.
این پاسخ مقاومت به مایکروسافت بود؟
«تعلیق حساب فلسطینیان توسط مایکروسافت» و «اختلال گسترده در سیستم‌های مایکروسافت»؛ رخ‌دادن این دو اتفاق در فاصله کمتر از یک هفته فرضیه حمله سایبری به ابرشرکت آمریکایی را مطرح می‌کند؛ اما هنوز هیچ مدرک مستقیمی وجود ندارد که این اختلالات را با تصمیم مایکروسافت برای تعلیق حساب‌های فلسطینی مرتبط کند. حملات سایبری و دیجیتال به‌عنوان مکملی در کنار جنگ فیزیکی انجام می‌شوند و در طول جنگ غزه، حملات سایبری متعددی رخ داده است.
روز 14 مهر 1402 گروه‌های هکری از جمله Cyber Av3ngers ادعا کردند به یک شرکت برق اسرائیلی حمله کرده و موجب قطع برق در شهر یاونه شدند. همچنین، حملاتی به زیرساخت‌های آب و دیگر سیستم‌های حیاتی اسرائیل صورت گرفت.
همزمان با آغاز عملیات طوفانالاقصی گروه‌هایی همچون Anonymous Sudan، Cyber Av3ngers و Killnet به وب‌سایت‌ها و برنامه‌های مختلف اسرائیلی حمله کردند. این حملات شامل حمله به برنامه هشدار راکت Red Alert و وب‌سایت‌های دولتی و رسانه‌ای اسرائیل بود.
در مهرماه همان سال هکرها با ایجاد کاربران جعلی در شبکه‌های اجتماعی، تلاش کردند از نیروهای دفاعی اسرائیل اطلاعات نظامی به دست آورند. این حملات شامل تلاش برای جاسوسی از نهادهای دولتی و نظامی بود.
پس از عملیات طوفانالاقصی هم سرویس‌های اضطراری و شرکت‌های تجاری هدف حملات سایبری قرار گرفتند. این حملات شامل ارسال هشدارهای نادرست، تغییر محتوای وب‌سایت‌ها، سرقت اطلاعات شخصی و شرکتی و حذف سرورها بود.
این حملات نه‌تنها به دنبال ایجاد اختلال و آسیب به زیرساخت‌های رژیم‌صهیونیستی بودند، بلکه با هدف تضعیف روحیه مردم و نمایش قدرت سایبری خود نیز انجام شدند. هرچند مشخص نیست این حملات از مبدا کدام کشور رخ داده اما این گروه‌های سایبری حمایت خود را از مردم فلسطین و گروه‌های مقاومت اعلام کرده‌اند.
بنابراین می‌توان گفت مقاومت اسلامی جنگ رسانه‌ای را رها نکرده و با تقویت نیروی خود در این فضا باعث شده تا حامیان مردم فلسطین در کشورهای مختلف دنیا علی‌رغم فشارهای موجود، حمایت قاطع خود را از این مردم اعلام و جنایت‌های رژیم صهیونیستی را محکوم کنند.
از قعر رتبه‌بندی اینترنت نمی‌توانیم پیروز بازی رسانه شویم
در این میان سوالی که پیش می‌آید این است که نقش کشور ما به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین حامیان فلسطین در این نبرد رسانه‌ای چیست؟ آیا سازوکارهای مناسبی برای اجرای این حضور در این عرصه وجود دارد؟
«سرعت اینترنت ثابت و همراه کاهش پیدا کرد.» این خلاصه کلام گزارش سایت «اسپیدتست» از وضعیت اینترنت ایران در ماه ژوئن بود. آخرین گزارش اسپیدتست از سرعت اینترنت کشورهای مختلف جهان در ماه اخیر میلادی نشان می‌دهد میانه سرعت اینترنت همراه و ثابت کشور در ماه می‌به ترتیب 376.97 و 14.77 مگابیت بر ثانیه بوده و با این میانه سرعت، ایران در میان ۱۵۵ کشور جهان به ترتیب در رتبه‌های در رتبه ۶۵ و 144 قرار گرفته است. این در حالی است که دی ماه سال گذشته، عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات با اعلام افزایش قیمت بسته‌های اینترنتی گفت: «از اپراتورها تعهد گرفته‌ایم که ریال به ریال این افزایش قیمت، صرف توسعه شبکه و خرید تجهیزات شود و سرعت شبکه ظرف ۶ ماه آینده افزایش پیدا کند، همچنین علاوه‌بر نسل پنجم، پوشش نسل چهارم در کشور بیشتر شود تا درنهایت با افزایش کیفیت و سرعت شبکه رضایتمندی مردم بالا رود.» درنهایت امیدواریم تا با افزایش کیفیت زندگی دیجیتال، شاهد حضور فعال‌تر کنشگران کشور در این عرصه باشیم.
