زهرا طیبی، خبرنگار گروه نقد روز: صبح روز شنبه، بازهم GPSدر شهر تهران برای ساعاتی دچار اختلال شد تا آنجا که همه مکان‌یاب‌ها، پالایشگاه‌ها در منطقه باقر‌‌شهر را نشان می‌دادند. اتفاقی که البته تازگی هم ندارد. در ماه‌های گذشته چندباری اختلال GPSدر شهرتهران و کلانشهرهای دیگر رخ داده بود و برای تاکسی‌های اینترنتی هم دردسرهایی درست کرده بود. در‌مورد علت بروز اختلال روز گذشته، هنوز توضیح دقیقی داده نشده اما گفته می‌شود آمادگی برای برگزاری مراسم تحلیف رئیس‌جمهور و حضور میهمان‌های خارجی، منجر به آزمایش اختلال GPS در روز گذشته شده است. بروز این اختلال‌ها اما همیشه یک علت مشخص نداشته و گاهی دلایل امنیتی یا پارازیت‌هایی که در شبکه ایجاد می‌شود، این اختلال‌ها را ایجاد می‌کند و گاهی پای یک خرابکاری در میان است. به هرصورت نمی‌توان کتمان کرد که بروز این اختلال‌ها می‌تواند آسیب‌هایی در حوزه‌های حساسی که نیاز به مکان‌یابی دارد، ایجاد کند و در مواردی خسارت‌هایی به دنبال داشته باشد.
اختلال‌های دومینووار در GPSها
آخرین بار در خرداد ماه بود که اختلالی گسترده در فعالیت مسیریابها ایجاد شد. مسیریاب نشان در پیامی که بعد از این اختلال منتشر کرده بود، به موضوع اشاره کرد که اختلال رخ‌داده، «شدید‌ترین اختلال جی‌پی‌اس» در سال‌های اخیر بوده است. مهندس ارشد مسیریاب نشان نیز به این موضوع اشاره کرد که با «بررسی ماژولی»، «برای تشخیص و اطلاع‌رسانی جعل جی‌پی‌اس»، متوجه «الگوهای اختلال» در مناطق مختلف کشور شده است. پیش از این در اردیبهشت‌ماه نیز، اختلال در جی‌پی‌اس‌ها رخ داد که به خاطر اسپوفینگ یا جعل موقعیت مکانی رخ داده بود. این مشکل بیشتر به دلایل خاص ایجاد می‌شد، اما این بار در کل شهر اتفاق افتاد. این اختلال البته همراستا با اختلال اینترنت هم رخ داد اما علت مشخصی برای آن ذکر نشد. مرداد ماه سال گذشته هم اختلالی مشابه در جی‌پی‌اس‌ها رخ داد که اپلیکیشن بلد و نشان را با اختلال مواجه کرد و فعالیت تاکسی‌های اینترنتی را هم مختل ساخت. این اختلال در سال 99 نیز رخ داد. بروز این اختلال‌ها امر تازه‌ای نیست. هرچند وقت یک بار به جان مسیریابها می‌افتد و زندگی مردم را با مشکل همراه می‌کند. نکته قابل توجه این است گاهی در فاصله یک اختلال، اختلال بعدی با شدت بیشتری رخ می‌دهد و البته همچنان علت آن نامشخص باقی می‌ماند.
اختلال جی‌پی‌اس‌ها کسبوکارها را مختل می‌کند
برای افراد عادی که روزانه از مسیریابها استفاده می‌کنند، تنها آسیب بروز اختلال شاید این باشد که مسیر را اشتباه بروند یا با تاخیر بیشتری به مقصد برسند. اما این اختلال برای کسبوکارها خسارت‌های بیشتری ایجاد می‌کند. اولین متضرران اصلی بروز این اختلال‌ها تاکسی‌های اینترنتی هستند. حداقل آسیب آن هم این است که تا زمان رفع این اختلال امکان جابه‌جایی مسافر وجود ندارد. علاوه‌براین در شرایط اضطراری ماشین‌های اورژانس در مسیریابی دچار مشکل می‌شوند. در سطح گسترده بروز این اختلال می‌تواند مسیریابی هواپیماها را با چالش مواجه و حمل‌ونقل‌های دریایی را مختل کند. برخلاف تصور بروز اختلال در جی‌پی‌اس می‌تواند زندگی مردم شهر را برای ساعاتی مختل کند و مهم‌تر از همه اینکه عموم این اختلال‌ها با اختلال در اینترنت هم همراه است.
حداقل اختلال‌های عمدی را اطلاع دهید
بروز این اختلال‌ها می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، گاهی برخی از این اختلال‌ها به دلیل ارسال سیگنال‌های جعلی به ماهواره‌ها اتفاق می‌افتد و رنگ و بوی خرابکاری دارد که امری اجتناب‌ناپذیر است. گاهی برخی از این اختلالات به صورت عمدی، در داخل رخ می‌دهد و عموما به دلایل حفاظتی و نزدیک مکان‌های نظامی برای مشخص نشدن مشخصات آن مکان صورت می‌گیرد. گاهی اوقات نیز برخی مناسبات‌های مهم در کشور که میهمان‌های خارجی هم در آن حضور پیدا می‌کنند، منجر به ایجاد اختلال عمدی در مکان‌های برگزاری مراسم می‌شود. گاهی اوقات نیز این اختلال‌ها به جهت مشکل در اپلیکیشین‌های مسیریاب رخ می‌دهد. نکته مورد توجه این است که اگر بروز این اختلال‌ها به خاطر خرابکاری‌ها صورت می‌گیرد، پس ضروری است زیرساخت‌ها در این حوزه اصلاحات اساسی داشته باشند. اما اگر بروز این اختلال‌ها به صورت عمدی صورت می‌گیرد، نکته‌ای که باید مورد توجه و ملاحظه قرار گیرد این است که به واسطه بروز این اختلال زندگی روزمره مردم برای ساعاتی دچار مشکل می‌شود و بهتر این است که پیش از ایجاد این اختلال اطلاع‌رسانی‌های لازم صورت گیرد.
جواد نعناکار: اختلالات GPS عموما به خاطر ضعف زیرساختی، سامانه‌ای و پارازیت‌های عمدی رخ می‌دهد
جواد نعناکار، کارشناس حقوقی حوزه فناوری اطلاعات در گفت‌وگویی که با ما داشته به این موضوع اشاره می‌کند، که اختلالات ما در حوزه GPS، دلایل مختلفی دارد، که البته ضعف زیرساختی سامانه‌ها یکی از دلایل آن است و توضیح داد: «اختلالات در حوزه GPS که معمولا شاهد آن هستیم، اتفاق جدیدی نیست و در دوره‌های متوالی، اتفاق می‌افتد و ریشه در مسائل مختلفی دارد؛ مثل مسائل تحریمی، مسائل زیرساختی، ضعف سامانه‌ها و پارازیت‌هایی که نهادهای حاکمیتی ممکن است از آن برای ایجاد اختلال در سیستم‌های دیگر استفاده کنند و موجب می‌شود که دستگاه‌های GPS هم دچار اختلال شوند. این اختلال‌های GPS معمولا روی گوشی‌های تلفن‌همراه یا وسایل قابل حمل استفاده می‌شود، به این دلیل که از روش‌های مختلفی برای نقطههای GPS یا نقطه‌یابی استفاده می‌کنند، که بخشی شامل استفاده از آنتن‌های مخابرات است، بخشی می‌تواند از اینترنت اپراتورهایی باشد که داده‌های اینترنت را ارسال و دریافت می‌کنند و سیگنال‌های ماهواره‌ای را دریافت می‌کنند و منجر می‌شود اختلالات به‌گونه‌ای باشد که سامانه‌هایی که بومی هستند و دستگاه‌هایی که به ردیابی و شناسایی نقطههای جی‌آی‌اسی احتیاج دارند با اختلال مواجه شوند. این مشکلات عدیده‌ای را هم برای کسبوکارها، هم مردم، هم برای خدماتی که داده می‌شود، ایجاد می‌کند.
از ورزشکارانی که از آن استفاده می‌کنند، بگیرید تا ناوگان هوایی و زمینی و دریایی و عموم مردمی که می‌خواهند از جی‌پی‌اس‌ها برای حمل‌ونقل، رفت و آمد و از این قبیل مسائل استفاده کنند.»
کسبوکارها می‌توانند به خاطر ضعف سامانه‌ها خسارت بگیرند
نعناکار در ادامه به این موضوع اشاره می‌کند که اگر اختلال‌ها به خاطر ضعف ساختاری رخ داده باشد، راه‌حل دارد و گفت: «قانون تجارت الکترونیک، یک ماده قانونی دارد که اگر ضعف سامانه‌ها منجر به ایجاد خسارت شود، مخصوصا برای کسبوکارها، آنها می‌توانند مطالبه کنند و به دادگاه صالحه مراجعه کنند، مشکل را مطرح کنند، دلایل‌شان را بگویند، ادعای خسارت کنند و خسارت‌شان پرداخت شود. اگر ضعف سامانه‌ها نیست و به مسائل خاص و یا تحریم مرتبط می‌شود، به نظر راه صواب این است که قبل از ایجاد این اختلالات، اطلاع‌رسانی لازم به عموم مردم داده شود.
مثلا تصور کنید فردا برای چندساعت، جی‌پی‌اس‌ها اختلال دارند یا می‌خواهند اختلال عمدی ایجاد کنند، اطلاع‌رسانی قبل از آن که حقوق مردم ضایع نشود و از بین نرود، بازخورد بهتری خواهد داشت، تا اینکه یک روز ببینید جی‌پی‌اس‌تان کار نمی‌کند و به آن مقصدی که می‌خواهید بروید، نمی‌رسید یا تاکسی اینترنتی نمی‌تواند مقصد شما را پیدا کند و در حوزه دریایی و حمل‌ونقل جاده‌ای اختلالات زیادی ایجاد بشود.»
اختلالات اینترنت با اختلال GPS رابطه مستقیمی دارد
نعناکار درباره اینکه چه کسی متولی پیگیری این اختلال‌ها و پاسخگویی درباره آن است، گفت: «اینکه چه کسی متولی این بخش است، خودش جای سوال است. چون وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، از جنبه آنتن‌های بی‌تی‌اسی و پاکت‌های دیتا و اینترنت مقداری مسئول است، بخشی هم سازمان جغرافیایی کشوری که آنجا سازوکاری دارند، مسئول به پاسخگویی هستند. برخی نهادها هم نقش پررنگی دارند اما اینکه کدام نهاد و به چه نحوی این کار را انجام می‌دهد برای ما جای سوال و ابهام دارد و اطلاعات دقیقی در این حوزه نداریم. به هرصورت به‌نظر می‌رسد که اختلالات حوزه جی‌پی‌اسی، رابطه مستقیمی با اختلالات اینترنت دارد. ما همواره وقتی اختلالات جی‌پی‌اسی را می‌بینیم معمولا اختلالات اینترنتی هم داریم، اما شدت و حدت و ضعف آن، در دوره‌های مختلف یکسان نبوده، لذا نمی‌شود از لحاظ علمی اینها را به هم مرتبط دانست اما می‌شود حدس زد احتمالا ارتباطاتی به هم دارند. این احتمال وجود دارد که بحث تحریم و مسائل ورود داده از کریدورهای زیرساختی کشورهای همسایه در این حوزه تاثیر‌گذار باشد اما به لحاظ فنی کارشناسان باید نظر بدهند و بعد از آن می‌شود از لحاظ حقوقی مساله را مورد تحلیل قرار داد.»
نعناکار درباره اینکه چقدر می‌توان اختلال روز گذشته را به اختلال جهانی در مایکروسافت مرتبط دانست، گفت: «از لحاظ فنی نمی‌توانم این موضوع را تایید یا رد کنم، اما به خاطر تحریم‌هایی که در حوزه آی‌تی و اس‌سی‌تی داریم و عموما ویندوزهایی که در ایران استفاده می‌شوند، کرک‌شده هستند، اگر اصل هم باشند، پچ‌های امنیتی شرکت‌های تامین‌کننده امنیت را نمی‌توانند دریافت کنند و ما در این مدت این اختلال را خیلی کم داشتیم، چراکه اخیرا مایکروسافت که دنیا را درگیر کرد به خاطر پک امنیتی که دانلود شده بود اختلالی داشت. ایران به خاطر تحریم‌ها، نتوانسته آن خطا را دریافت کند. لذا به نظر می‌رسد خیلی ربطی نداشته باشند، مگر اینکه در وزارت ارتباطات یا جای دیگری که از سرورهای ویندوزی که به طریقی این پچ امنیتی را دریافت کرده باشند با این خطا روبه‌رو شده باشند ولی به صورت عادی ما گزارش وسیعی نداریم که این خطا در ایران دیده شده باشد یا مشکلات جدی را ایجاد کرده باشد.»
