فرهیختگان: در روزهای گذشته قطعی برق ادارات و بعضا منازل مسکونی بار دیگر در میانه تابستان داغ، موضوع قطعی برق را پس از دو سال به کف جامعه آورد. گرچه طی دو سال اخیر دولت اجازه نداد برق خانوار قطع شود، اما صنایع از قطعی برق در امان نمانده و طعم آن را چشیدند. حال این سوال قابل طرح است که چرا پس از دو سال بار دیگر موضوع قطعی برق خانوار و ادارات به روی میز وزارت نیرو بازگشت. بررسی داده‌های سازمان هواشناسی نشان می‌دهد دمای هوا در تیرماه سال جاری نسبت میانگین بلندمدت خود بین یک تا سه درصد در استان‌های کشور افزایش یافته، افزایشی که خطر خاموشی‌ها را بیشتر کرده است. اما در بخش تولید نیز نگاهی به آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد درحالی طی سه سال اخیر یعنی از تیرماه سال 1400 تا تیرماه امسال تولید برق رشد 10 درصدی داشته که در همین مدت زمان، مصرف برق رشد 14 درصدی را تجربه کرده است. همچنین نگاهی به داده‌ها نشان می‌دهد بخشی از ظرفیت تولید برقی که دولت سیزدهم ایجاد کرده تا پایان امسال به مرحله بهره‌برداری می‌رسد که در آن صورت، افزایش تولید برق کشور در دولت سیزدهم 14.4 درصد خواهد بود.
افزایش 14 درصدی مصرف
بررسی داده‌های چهارسال اخیر مصرف برق در ساعت پیک نشان می‌دهد در تیرماه سال‌جاری مصرف پیک حتی به 76 تا 77 هزار مگاوات نیز رسیده که این مقدار، بالاترین میزان مصرف در پیک طی چهارسال اخیر است. براساس داده‌ها «گزارش وضعیت شبکه برق» شرکت مدیریت شبکه برق ایران، میانگین مصرف 18 روز ابتدایی تیر سال 1403 درحالی حدود 69 هزار و 700 مگاوات بوده که این میزان در مدت مشابه سال 1402 حدود 65 هزار و 400 مگاوات، در مدت مشابه سال 1401 حدود 61 هزار و 700 مگاوات و در مدت مشابه سال 1400 نزدیک به 61 هزار مگاوات بوده است. بر این اساس، میانگین مصرف 18 روز ابتدایی تیرماه امسال نسبت به مدت مشابه سال 1402 رشد 7 درصدی، نسبت به مدت مشابه سال 1401 رشد 13 و نسبت به مدت مشابه سال 1400 رشد 14 درصدی داشته است. این درحالی است که در همین مدت ظرفیت نصب‌شده (اسمی) شبکه نیروگاهی کشور رشد 9.3 درصدی و قدرت عملی شبکه سراسری کشور رشد 10.6 درصدی داشته است.
رکورد 30 ساله گرما شکست
درکنار اقتصاد برق که چالش‌های قدیمی دارد (از قیمت‌گذاری دستوری، یارانه آشکار و پنهان به خانوار تا فرسودگی و راندمان پایین نیروگاه‌ها)، یکی از چالش‌های این روزهای کشور، افزایش مصرف برق درنتیجه افزایش دمای هواست. نگاهی به آمارهای سازمان هواشناسی کشور نشان می‌دهد میانگین دمای هوای استان‌های کشور در 18 روز اول تیرماه 1403 در مقایسه با مدت مشابه دوره بلندمدت 30 ساله افزایشی بین یک تا 2.3 درجه سلسیوس داشته است. همچنین داده‌های سازمان هواشناسی نشان می‌دهد میانگین دمای هوای کشور در روز 18 تیرماه امسال در مقایسه با 18 تیرماه دوره 30 ساله بین 2 تا 4 درجه سلسیوس گرم‌تر بوده است.
این افزایش گرچه درظاهر ناچیز به‌نظر می‌رسد اما تصور کنید هر شخصی بخواهد کمی دمای کولر یا هر دستگاه خنک‌کننده را فقط یک درجه افزایش دهد، در آن صورت، مصرف برق کل کشور حتی اگر افزایش چهار یا پنج هزار مگاواتی نیز داشته باشد، می‌تواند منجر به خاموشی شود. توجه داشته باشیم در حال حاضر گرچه ظرفیت نصب‌شده نیروگاهی کشور 93 هزار و 316 مگاوات است، اما درنهایت قدرت عملی شبکه سراسری در زمان پیک امسال 72 هزار و 507 مگاوات است. این وضعیت یعنی قدرت عملی 72.5 هزار مگاواتی تولید برق درحالی است که در روزهای گذشته در ساعات پیک، مصرف برق حتی از 77 هزار مگاوات نیز فراتر رفته است.
رشد 10 درصدی تولید برق
نگاهی به آمارهای ماهانه وزارت نیرو نشان می‌دهد تا انتهای خردادماه امسال ظرفیت نصب‌شده (قدرت اسمی) شبکه نیروگاهی کشور به 93 هزار و 316 مگاوات رسیده که نسبت به انتهای خردادماه سال 1400 افزایش نزدیک به هشت‌هزار مگاواتی یا 9.3 درصدی داشته است. همچنین قدرت عملی شبکه سراسری برق کشور در انتهای خردادماه امسال به 72 هزار و 507 مگاوات رسیده که این مقدار حدود هفت‌هزار مگاوات یا معادل 10.6 درصد بیشتر از انتهای خردادماه سال 1400 است.
براساس داده‌های وزارت نیرو، از ابتدای امسال تا انتهای خردادماه حدود 937 مگاوات واحدهای جدید نیروگاهی در بخش گازی، تولید پراکنده و تجدیدپذیر و پاک به بهره‌برداری رسیده و طبق برنامه اعلام‌شده، از تیرماه تا انتهای اسفندماه نیز چهارهزار و 385 مگاوات به بهره‌برداری خواهد رسید که مجموع کل بهره‌برداری از واحدهای نیروگاهی تا پایان سال پنج‌هزار و 322 مگاوات خواهد بود.
نیروگاه‌هایی که فقط 30 درصد راندمان دارند
یکی از چالش‌های جدی صنعت برق ایران، راندمان پایین نیروگاه‌های کشور است. آنطور که در نمودار قابل مشاهده است، بالاترین راندمان نیروگاه‌های کشور مربوط به نیروگاه‌های سیکل ترکیبی با 46 درصد بوده. این میزان برای نیروگاه‌های حرارتی 39 درصد، برای نیروگاه‌های دیزلی 36، برای نیروگاه اتمی بوشهر 33، برای نیروگاه‌های بخاری 32 و برای نیروگاه‌های گازی 29 درصد بوده است.
فعالان صنعت برق می‌گویند در کنار اصلاحات اقتصاد برق، دولت آینده باید توجه ویژه‌ای به بازسازی نیروگاه‌های کشور و افزایش راندمان آنها کند. به اعتقاد کارشناسان، اگر دولت آینده فعالیت نیروگاه‌های زیر 35 درصد را متوقف کرده و نیروگاه‌های 35 درصدی را جایگزین کند، با این کار در حدود سه میلیارد مترمکعب در مصرف گاز صرفه‌جویی خواهد شد که می‌تواند در اختیار بخش صنعت و باقی بخش‌های تولید برق قرار گیرد. به اعتقاد کارشناسان حوزه برق، درحال حاضر بهترین گزینه‌ای که می‌تواند موضوع ناترازی برق و گاز را حل کند، افزایش راندمان نیروگاه‌های موجود و اجرای طرح‌های بخش بخار واحدهای گازی در کشور است. به گفته آنان، این پتانسیل وجود دارد که بتوانیم نیروگاه‌های دست‌دومی که در سطح دنیا وجود داشته و کم‌کارکرد هستند و راندمان بالایی هم دارند (یعنی راندمان‌های بالای 40 درصد، 45 درصد و نیروگاه‌های سیکل ترکیبی) را با هزینه کمتری با نیروگاه‌های موجود جایگزین کنیم. این مهم یکی از ظرفیت‌های خوبی است که می‌تواند هم بخش برق پایدار را در طول سال تامین کند و هم مصرف انرژی و گاز کشور را کاهش دهد. فعالان این صنعت معتقدند اینجا وظیفه حاکمیت و دولت و وزارت نیرو است که تسهیلگری کنند، مقررات این موضوع را راحت‌تر تصویب و بیان کرده و سرمایه‌گذاران را به‌سمت حوزه انرژی ترغیب کنند.
قیمت‌گذاری اجازه افزایش تولید را نمی‌دهد
یکی از فعالان صنعت برق که مایل نیست نامش فاش شود در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «امسال نیروگاه‌ها با نرخ کمتر از سال قبل برق می‌فروشند. کدام صنعت توام با تورم ۴۰ درصد در کشور، محصول خود را در سال ۱۴۰۳ با نرخ کمتری به فروش می‌رساند؟ دولت اجازه افزایش قیمت را نداده و می‌گوید در بورس با قیمت پایین‌تر بفروشید. با این شرایط حفظ ظرفیت موجود با چالش مواجه شده است. از آنجایی که به نیروگاه‌های قدیمی رسیدگی نمی‌شود و تعمیرات و تجهیزات آن مبتنی‌بر استانداردهای سازنده انجام نمی‌شود، آنها مجبور هستند از قطعات بازسازی‌شده استفاده کنند که قابلیت تولید به اندازه ظرفیت را کاهش می‌دهد. یکی از دلایل افزایش خاموشی‌های امسال خروج واحدهای گذشته است که ناشی از سیاست‌های سه سال قبل است.
خاموشی‌ها باید شفاف باشد
این فعال صنعت برق در ادامه می‌گوید: «شعار وزیر نیرو این است که برق خانگی را قطع نمی‌کنم و تبعات آن خاموشی صنایع است. مردم در ظاهر این موضوع را احساس نمی‌کنند اما این اثر را در اقتصاد تا پایان سال با افزایش تورم به‌واسطه خاموشی صنایع احساس خواهند کرد. در دولت دوازدهم برنامه‌ریزی آقای اردکانیان بر این اساس بود که برق خانگی قطع شود؛ درست است که شاهد بی‌برنامگی در اجرا بودیم که می‌توانست اصلاح شود اما اگر قرار است خاموشی‌ها به بخش غیراقتصادی تحمیل شود باید شفاف و برنامه‌ریزی‌شده باشد؛ در این صورت کشور کمتر آسیب می‌بیند. قطعا هر اقدام سریع و درستی هم که انجام شود، ناترازی‌ها تا سه سال آینده وجود دارد. باید تصمیم‌گیری درستی در حوزه مدیریت مصرف صورت بگیرد. اینکه به جای جابه‌جایی و مدیریت مصرف از کلمه خاموشی استفاده شود پاک کردن صورت‌مساله است و نشان می‌دهد نمی‌خواهیم مشکل را حل کنیم.»
اقتصاد برق را به رسمیت بشناسید
این فعال صنعت برق درباره راه‌حل بلندمدت خروج از وضعیت موجود اظهار داشت: «نیاز است نگاه وزارت نیرو نسبت به بخش‌های تولید و توسعه ظرفیت‌های نیروگاهی و به رسمیت شناختن اقتصاد برق اصلاح شود و به آن به‌عنوان یک کسب‌وکار نگاه شود. مورد دوم اینکه اجازه بدهند نیروگاه‌های دست‌دوم راحت‌تر و طی مدت کوتاه‌تری با یک مقررات مشخص و بلندمدت که تغییر نمی‌کند، کسری ظرفیت را جبران کنند. یک نااطمینانی دیگر این است که ما شاهد ثبات مقررات در حوزه برق نیستیم و سرمایه‌گذار به سیاست‌های وزارت نیرو اطمینان نمی‌کند. سرمایه‌گذار در حوزه برق برای ۱۰ تا ۲۰ سال سرمایه‌گذاری می‌کند و نمی‌تواند خارج شود؛ در نتیجه باید اطمینان پیدا کند مقررات زمان سرمایه‌گذاری تداوم پیدا می‌کند و وزارت نیرو به آن پایبند است. همچنین نیاز است وزارت نیرو مطالبات بخش خصوصی در حوزه نیروگاه‌های تجدیدپذیر و حرارتی را به‌موقع پرداخت کند.»
قیمت برق 70 درصد مشترکان آزاد است
یکی از چالش‌هایی که اغلب کارشناسان آن را علت‌العلل مشکل صنعت برق ایران می‌دانند، قیمت‌گذاری دستوری غیرمنصفانه است. یکی از فعالان صنعت برق در این خصوص به موارد قابل تاملی اشاره می‌کند. وی پیرامون تاثیر قیمت در ناترازی صنعت برق می‌گوید: «درحال حاضر برق حدود ۷۰ درصد مشترکان آزاد بوده و بدون احتساب سوخت، هزینه برق تولیدی مشترکان آزاد است. اما سوال این است که چند درصد از هزینه برق آزادشده به تولیدکننده بازمی‌گردد؟ برقی که به صنایع ۷۰۰ تا ۸۰۰ تومان فروخته می‌شود، حدود ۵۴۰ تومان آن به تولیدکننده می‌رسد. مساله اصلی امروز ما ناترازی تولید و مصرف است؛ باید ابتدا تولید را افزایش دهیم. این موضوع نشان می‌دهد در آزادسازی نرخ‌ها اتفاقات خوبی در دولت شهید رئیسی رقم خورده است؛ اما اینکه نقدینگی حاصل از آن عادلانه بین بخش‌های مختلف صنعت تقسیم شود مساله‌ای است که تولید (بخش نیروگاهی کشور) از محل آن آسیب دیده است. به عبارتی، گرچه دولت تعرفه برق 70 درصد از مشترکان تجاری، صنعتی، عمومی و بخش زیادی مصارف خانگی آزاد شده اما فعالان صنعت برق می‌گویند دولت این منابع را به‌صورت عادلانه به تولیدکنندگان برق نمی‌دهد.»
نیروگاه‌ها به دلیل نداشتن سوخت فعالیت نمی‌کنند!
این فعال صنعت برق در ادامه می‌گوید: «مساله اصلی این است که وزارت نیرو مقررات خود و دولت را اجرا نمی‌کند. باید این وزارتخانه به یک نهاد اعتمادساز تبدیل شود. در تابستان نیروگاه داریم که با وجود کسری تولید به دلیل نداشتن سوخت فعالیت نمی‌کند. طرح‌ها و مقرراتی که برای صرفه‌جویی و تبدیل نیروگاه‌های گازی به سیکل ترکیبی وجود دارد اجرا نشده است. چگونه می‌توانیم با این وجود انتشار داشته باشیم سرمایه‌گذار در حوزه تولید سرمایه‌گذاری کند؟ وزارت نیرو می‌تواند برای بازگرداندن اعتبار خود در بخش خصوصی قوانین را اجرا کند. مشکل ما قانون نیست، بلکه اجرای آن است.»
نیروگاه‌دارها هم بدون برق ماندند!
این فعال صنعت برق در پایان درباره خاموشی صنعت یادآور شد: «در خاموشی‌های چند وقت اخیر متاسفانه صنایعی که برای خود نیروگاه احداث کرده بودند و وزارت نیرو ملزم بود برق تولید آنها را به همان صنایع تخصیص دهد، این صنایع را هم مشمول خاموشی کردند. با این شرایط توجیهی وجود ندارد که صنایع برای مصرف خود نیروگاه احداث کنند، چون اطمینان ندارند که وزارت نیرو به تعهد خود عمل کند. اکنون صنایع دیگری هستند که نیروگاه احداث کردند و به وزارت نیرو درخواست دادند برق خود را به صنعت خودش اختصاص دهد؛ وزارت نیرو حاضر نیست این امتیاز را به این صنعت بدهد. حاضر است آن نیروگاه خاموش باشد، مردم خاموشی تحمل کنند اما به صنایع مجوز ندهند.»
