مریم فضائلی، خبرنگار: از قدیم الایام، هنر و عاشورا پیوندی ناگسستنی باهم داشتهاند، گویی در گذر زمان، این دو مقوله باهم ترکیب شده‌اند و شور و شعور حماسه کربلا را در قالب‌های گوناگون هنری به تصویر کشانده‌اند. هنر، زبانی گویا و رسا برای بازخوانی حماسه عاشوراست. حماسه‌ای که هر لحظه‌اش تجلی دلاوری، شهادت و شجاعت است. نقاشان، با قلم‌موی خود، رشادت و فداکاری امام حسین (ع) و یاران باوفایش را بر تابلو نقش می‌بندند. شاعران، با سرودن حماسه‌ها و مرثیه‌ها، نغمه جان‌سوز عاشورا را در گوش جان عاشقان می‌خوانند و مستمعان تکرار می‌کنند. تعزیه‌خوانان، با حرکات موزون و نوای حزن‌انگیز، واقعه کربلا را به تماشا می‌گذارند و گویی تماشاگران را به سفری در زمان می‌برند تا عظمت این واقعه را از نزدیک لمس کنند.
هنر عاشورایی، تنها به بازنمایی واقعه کربلا محدود نمی‌شود، بلکه پیام‌رسانی است برای انتقال پیام‌های این حماسه به نسل‌های آینده. مفاهیمی مانند ایثار، فداکاری، ظلم‌ستیزی، آزادگی و شهادت در هر قالبی که قرار بگیرد، حرف‌های زیادی برای زدن پیدا می‌کند و هنر واسطه‌ای است تا سر نهفته در هرکدام را نشان دهد.
امسال نیز، همگام با فرا رسیدن ماه محرم، شاهد خلق آثار هنری بدیعی در هیات‌ها بودیم. گوشه‌ای از هنر عاشورایی در معرفی هیات‌ها و پوسترهایشان، دکورهای حزن‌انگیز و کلیپ‌هایی به رسم یادآوری سال‌های گذشته است. این آثار، جلوه‌ای از عشق و ارادت مردم به امام حسین(ع) و یاران باوفایش را به نمایش می‌گذارند و در حفظ و نشر فرهنگ عاشورایی نقشی اساسی ایفا می‌کنند.
پوسترها برای معرفی برنامه استفاده می‌شوند و جزء آن مواردی هستند که کمتر در آنها خلاقیت و نوآوری می‌بینیم. پوستری که در فضای مجازی و سطح شهر منتشر می‌شود، می‌تواند هویت خودش را از فضا و خط‌مشی هیات بگیرد و در همان حال‌وهوا طراحی شود.
پوستر هیات ریحانهالحسین(س) از همین رویه استفاده کرده و با خط‌ونشانی که مرتبط به دکور مراسم است، طراحی شده است. تصاویر و رنگ‌های به کار رفته در پوستر در خدمت بیتی از صائب تبریزی استفاده شده است. او در قسمتی از قصیده عاشورایی‌اش سروده:
«از بس که طائران هوا خون گریستند
از ماتم تو روی زمین گشت لاله زار»
نقش سر امام معصوم روی نیزه، فرشتگان در حال گریه، رنگ‌هایی که از خاک و لاله گرفته شده است همان حال و هوایی را منتقل می‌کنند که صائب در یک بیت توصیف کرده است.
بانگ محرم
یکی از کارهایی که در چندسال اخیر بسیار موردتوجه قرار گرفته و هیات‌ها برای معرفی و شناسایی خودشان از آن استفاده می‌کنند، ساخت کلیپ است. معمولا کلیپ‌ها با مداحی‌هایی ساخته می‌شوند که از محرم سال قبل به‌یادگار مانده است. سالی که کرونا آمده بود و حضور در مراسم‌های عزاداری کمتر شده بود، نوحه «من ایرانم و تو عراقی چه فراقی چه فراقی» از محمد‌حسین پویانفر نمادی شد از محرم همراه با کرونا. در چند روز مانده به محرم، پیج رسمی هیات ریحانه‌النبی کلیپی منتشر کرد تا رسیدن ایام عزاداری برای سیدالشهدا را خبر دهد. کلیپ از کربلا شروع می‌شود و صدایی زمزمه‌‌مانند می‌خواند: «می‌رسد از کرب و بلا نور، نور علی نور و علی نور» در ادامه محمد حسین پویانفر شال عزا را به روی دوش می‌اندازد و در میان عزاداران می‌خواند: «بانگ عزا آمده از عرش، می‌رسد از کرب و بلا نور»
خون‌نوشت
علاوه‌بر دیوارهای شهر که با سیاهی پوشیده می‌شود، عزاداران حسین بن علی هم در ایام محرم با پوشیدن لباس سیاه، خود را در جامعه محبان اهل بیت قرار می‌دهند. از چند روز قبل، مراسم سیاه‌پوشی در هیات‌ها و تکیه‌های گوناگون برگزار می‌شود.
هیات ریحانهالحسین(س)، پنجشنبه چهاردهم تیرماه، مراسم سیاه‌پوشان را برگزار کرد. سیدمجید بنی‌فاطمه، مداح این هیات در جایگاهی قرار گرفت که پشت سرش پارچه‌ای مانند کتیبه نصب شده بود. این پرده نصب‌شده حاوی تصاویری است که نقال‌ها از آن استفاده می‌کنند. در قسمت وسط این پرده کرم‌رنگ، امام حسین(ع) تنها روی اسب قرار گرفته است و حکایت از غربت امام در ظهر عاشورا دارد. در جایی دیگر، سر امام روی نیزه‌ای قرار گرفته است. خداحافظی امام حسین با فرزندش، حضرت علی‌اکبر(ع) در کنار عبارت «یاری نمودی امام را علی‌اکبر» نقاشی شده است. دشمنان در این تصویر به تبعیت از دیگر نقاشی‌های مخصوص نقالی‌خوانی دارای چهره‌های معمولا خشن هستند.
به‌جز نقاشی‌هایی که در زمینه خاکی رنگ ترسیم شده‌اند، مصرعی از شعر حافظ به رنگ خون نوشته شده است: «ترسم که اشک در غم ما پرده‌در شود». شعر که انگار با خون نوشته شده است همراه با رد خون به جای گذاشته با خود حس و حالی اندوهگین را منتقل می‌کند.
طرحی بر دیوار
یکی از مسائلی که در ویژگی‌های بصری هیات‌ها تاثیر مستقیم می‌گذارد، جایگاهی است که برای مداح و سخنران مشخص شده است. به‌جز منبر یا سکویی که او را از جمعیت بالاتر می‌آورد، پشت سر گرداننده‌های مراسم یکی از قاب‌هایی است که چشم بیننده را به خود خیره می‌کند. در سیاهی دیوارها و لباس روضه‌خوان‌ها و گریه‌کن‌ها، نصب یک طرح در پشت سر افراد حس و حالی بیننده را تشدید می‌کند.
هیات رایه‌العباس سال گذشته با برقرار کردن خیمه بزرگ سبز‌رنگی در وسط پادگان 06، سعی داشت تا صحرای کربلا را تداعی کند. حتی شعار «در خیمه‌گاه تو، همه یک خانواده‌ایم» به همین دلیل انتخاب شده بود.
این هیات امسال در امامزاده چیذر مشغول به عزاداری است. جایی که گنبد سبز‌رنگ امامزاده و قبور شهدا باعث می‌شود تا چیز دیگری جلوه نداشته باشد. شاید به همین خاطر برخلاف سال گذشته، این هیات امسال سادگی را انتخاب کرده است. برخلاف سال گذشته که نقاشی حسن روح‌الامین با نام «مضطر» در پشت سر محمود کریمی جای داشت، امسال در میان سیاهی دیوار به پرچم با نوشته «یا حسین» بسنده کرده‌اند.
مراسم هیات‌الرضا(ع) در مرکز شهر برگزار می‌شود. این هیات در اجرا و به کارگیری نمادها، خط‌مشی متفاوتی را درپیش گرفته و درکنار نمادهای دینی، نسبت به نمادهای سیاسی و انقلابی بی‌تفاوت نیست. این هیات در کلیپ معرفی و در طراحی دکور از نمادهایی انقلاب اسلامی استفاده می‌کند. در بخشی از بنر، فرازی از زیارت عاشورا نوشته شده و در بالای آن شعر «سال‌ها گریه به تو جرم تلقی می‌شد/ روضه هر شب ما برکت روح‌الله است» با خط قرمز ثبت شده است. درکنار این تصویر، حضور مردم همراه با عکس امام(ره)، به صورت کمرنگ چاپ شده است.
در غرب تهران، شرایط فرق دارد. هیات ریحانهالحسین(س) که حواسش به تناسب نقش و نگار میان پوستر و مراسم سیاه‌پوشانش است، در شب اول محرم، دکوری جدید رونمایی کرده است. دکور مراسم‌های دهه اول این هیات کاملا شبیه به پوستری است که برای معرفی مراسم طراحی شده است. هرمصرع شعر صائب تبریزی این بار به صورتی طراحی شده است که فرشتگان آن را روی دستان‌شان نگه داشتهاند. در وسط پرده هم عبارت «ثارالله» به معنی قیام برای خونخواهی خطاطی شده است و فرشتگان دور تا دورش گریه‌کنان جمع شده‌اند. دکور جزئیات زیادی دارد؛ طرح‌هایی شبیه به گل‌های سرخ، سایه‌های تیره و روشن و خطوط اسلیمی سبز‌رنگ که احتمالا هرکدام برای خودشان دنیایی حرف و معنا دارند.
حسینیه 200 ساله
حسینیه سادات اخوی، قدمتی به بلندای ۲۰۰ سال دارد. این حسینیه در منطقه 12 تهران، خیابان مصطفی خمینی قرار دارد. بعد از ایجاد تکیه رضاقلی‌خان که اولین مکان برای عزاداری مردان بود، زنان به‌دلیل نداشتن مکانی برای عزاداری اعتراض کردند. این حسینیه توسط حاج سید‌ابراهیم تقوی معروف به «اخوی» در زمان فتحعلی شاه قاجار در محله عودلاجان تهران احداث شد. به مرور زمان به تکیه «سادات اخوی» معروف شده و هرسال میزبان عزاداران امام حسین(ع) است. وارثان این حسینیه طی چند نسل متوالی تلاش کرده‌اند که میراث نیاکان به همان شکل و شمایل با سنت‌های باقی‌مانده بدون کم و کاست برگزار شود. از همان زمان رسم شد که در دهه اول محرم بانوان از ساعات اولیه صبح تا اذان ظهر، زیر خیمه‌‌ای که با سه ستون بزرگ و بلند برافراشته شده است، مشغول عزاداری شوند. به مرور زمان بخش کوچکی از حیاط این خانه برای مردان هم اختصاص داده شد.
با نزدیک شدن به ایام محرم، پیج رسمی حسینیه با انتشار پستی از آماده‌سازی خیمه و نصب سیاهی‌ها برگزاری مراسم را اعلام کرد. هرکدام از پرچم‌های سیاه، پارچه‌های منقش به نام و طرحی از واقعه کربلا، تابلوهای هنری، اشیای قدیمی و ساختمان تاریخی این هیات، برای خود داستانی دارند. این هیات 200ساله، هرسال با پارچه‌ای کرم‌رنگ که با طرح‌های ایرانی اسلامی نقش بسته شده است، سایه‌ای برای گریه‌کنان امام حسین(ع) آماده می‌کند.
