نمی‌توان انکار کرد که بخشی از سبد رای مسعود پزشکیان از مناطق آذری‌زبان جذب شده اما اینکه بگوییم او توانسته با تکیه به رای این مناطق پیروز انتخابات شود، گزاره درستی نیست. سبد رای مسعود پزشکیان ترکیبی است. بخشی از این رای از جناح اصلاح‌طلبی و بخشی هم از سبد رای شهید رئیسی جذب شده است. با این همه تکیه روی جذب رای قومیتی مسعود پزشکیان این روزها بیش از گذشته برجسته شده است. امری که اساسا مطرح کردن آن هم میتواند آسیب‌هایی به همراه داشته باشد. به بهانه پررنگ شدن رای قومیتی رئیس‌جمهور منتخب، با شعیب بهمن، کارشناس مسائل سیاسی و بین‌الملل گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
سبد رای آقای پزشکیان متنوع بوده
شعیب بهمن معتقد است آرای مسعود پزشکیان تنها قومیتی نبوده و چند دسته را در بر می‌گیرد و توضیح می‌دهد: «در وهله اول باید به این نکته توجه داشته باشیم آرای پزشکیان، صرفا آرای قومی نبوده است. می‌توان مجموع افرادی که به پزشکیان رای دادند را به چند دسته تقسیم کرد؛ یک دسته طرفداران جریان اصلاح‌طلبی در داخل کشور بودند که با توجه به اینکه پزشکیان خاستگاه خود را در این جریان قرار داده بود به ایشان رای دادند. دسته دیگر افراد بدون خاستگاه سیاسی بودند که صرفا از روی قضاوت بین رفتار و مواضع و کنش‌های نامزدها وارد عرصه انتخابات شدند و پزشکیان را به‌عنوان نامزد اصلح برای خود انتخاب کردند و دسته دیگر هم بودند که شاید در مخالفت با نامزدهای طرف مقابل یا فقط به‌خاطر اینکه جلیلی رای نیاورد پای صندوق حاضر شدند و رای دادند و علت آن هم ساخته شدن دوقطبی، به‌ویژه در یک هفته منتهی به دور دوم انتخابات بود. البته در مناطق آذری‌نشین ایران، تناسب آرای پزشکیان نسبت به جلیلی خیلی بیشتر بود و در برخی مکان‌ها نسبت به شهرهای دیگر چندبرابر بود. اینجا نشان می‌دهد مساله خاستگاه پزشکیان، محل تولد و اینکه او در این دوره نماینده تبریز در مجلس شورای اسلامی بوده، تاثیرات خاص خود را حداقل بر نوع رای‌دهی مردم در این منطقه داشته است. بنابراین سبد رای پزشکیان، متنوع بوده و یک سبد رای کاملا قومی نبوده است. کما اینکه اگر ما سایر آرای پزشکیان در استان‌های دیگر را حذف کنیم، قاعدتا ایشان با رای بسیار پایینی، این امکان را پیدا نمی‌کرد به‌عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شود. بنابراین سبد رای پزشکیان سبدی است به گستره ایران و دلایل افرادی که به او رای دادند کاملا متفاوت و مختلف بوده است. البته این نگاه که ایشان یک فرد آذری است قاعدتا بین طیفی از مردم وجود داشته و نمی‌شود این را کتمان کرد.»
برخی در داخل تلاش می‌کنند پزشکیان را به نفع خود مصادره کنند
شعیب بهمن در ادامه به این موضوع اشاره کرد که برخی تحولات در ستاد مسعود پزشکیان منجر به دامن زدن به نگاه‌های قومیتی شد و توضیح داد: «در حال حاضر چیزی که نگران‌کننده است و البته از همان زمان اعلام پذیرش ایشان در شورای نگهبان به نگرانی جدی تبدیل شد و در برخی از ستادهای ایشان نمود پیدا کرد و الان هم به‌عنوان یک موضوع در فضای داخلی ما برجسته می‌شود؛ حضور برخی از عناصر شناخته‌شده قوم‌گراست که برخی از اینها دارای سوابق امنیتی هستند و برخی به دلیل تحرکات تجزیه‌طلبانه یا تحریک احساسات قومی در برخی از مناطق کشور دارای پرونده‌های امنیتی هستند و برخی از این افراد مشکل‌دارند. برخی تلاش می‌کردند در ستادهای پزشکیان حضور پیدا کنند، برخی دیگر تلاش کردند کمپین‌های تبلیغاتی ایشان را به سمت مسائل قومی ببرند. بعضی از شعارهایی که در ورزشگاه تبریز توسط عده‌ای سر داده شد، این موضوع را نشان میداد، یا حتی برگزاری نشست‌هایی درخصوص اصل 15 قانون اساسی. اینها موضوعاتی بود که در ایام انتخابات توسط برخی از جریانات قوم‌گرا مشهود بود و نشان میداد برخی تلاش می‌کنند وضعیت مبارزات انتخاباتی را به نفع خود منحرف و مصادره کنند. در دوره بعد از پیروزی پزشکیان شاهد شدت‌گیری برخی از این مباحث هستیم. بعضی از این افراد در داخل کشور، اظهارنظرهای نادرستی مطرح کردند و برخی هم دارای مقام رسمی هستند؛ مثل نماینده شورای شهر تبریز که گفته بود از این به بعد با زبان خودمان با آقای پزشکیان صحبت می‌کنیم، نه با زبان دیگری. مثل اینکه زبان فارسی، زبان رسمی و معیار کشور نیست. از این حرف می‌زد که از این به بعد مطالبات خودمان را با زبان خودمان پیگیری خواهیم کرد. بیان چنین بحث‌هایی به دور از عقلانیتی است که در جامعه متکثر و در عین حال، دارای وحدت ایران وجود دارد و نشان می‌دهد برخی تمایل دارند در داخل کشور پزشکیان را به‌عنوان رئیس‌جمهور، به نفع خودشان مصادره کنند یا با طرح موضوعات مختلف بخواهند فضای جدیدی در داخل کشور به وجود بیاورند و گسل‌های قومیتی را در داخل کشور، فعال کنند. در عین حال این نوع کنشگری را در برخی از کشورهای همسایه خودمان هم می‌بینیم. در جمهوری آذربایجان که در سال‌های اخیر یکی از مامن‌های گروهک‌های تجزیه‌طلب و ضدایرانی بوده، عملا در مطبوعات این کشور مشاهده می‌کنیم روی عنصر قومیت و آذری و ترک بودن پزشکیان، مانور داده می‌شود و حتی در مباحثی که برای ایران خط قرمز است، اعلام می‌کنند در دوره ریاست‌جمهوری، پزشکیان این خطوط قرمز شکسته خواهد شد. مثل بحث ایجاد کریدور زنگه‌زور یا پیوستن ایران به سازمان دولت‌های ترک‌زبان که هردو جزء موضوعاتی است که با توجه به سیاست‌های کلی ایران و سیاست شورای عالی امنیت ملی، ایران صریحا با آنها مخالفت کرده است. دست‌کم در رسانه‌های این کشور به شکلی نمود پیدا کرده که گویی با برسرکار آمدن پزشکیان، این خطوط قرمز شکسته خواهد شد و ایران هم با احداث کریدور زنگه‌زور موافقت خواهد کرد. به زعم آنها، پزشکیان حاضر خواهد شد به سازمان دولت‌های ترک بپیوندند که هردو این تصورات قطعا اشتباه است چون سیاست‌های کلی کشور نه‌فقط توسط رئیس‌جمهور بلکه توسط مجموعه قوا در داخل کشور تعیین می‌شود. منتها آنها تلاش می‌کنند از این وضعیت به نفع خود استفاده کنند. یا جمله‌ای که اردوغان درمورد پزشکیان گفته و تاکید کرده بود که ترک اصیل است و زبان فارسی را هم به خوبی صحبت می‌کند، این تصویر را جوری ایجاد می‌کنند که گویی قرار است کسی که آذری است، زبان فارسی بلد نباشد و حالا پزشکیان، زبان فارسی را خوب صحبت می‌کند. این درحالی است که زبان فارسی، زبان رسمی کشور است و در سراسر ایران همه به این زبان مسلط هستند. اصلا چیز عجیب‌وغریبی نیست که اردوغان بخواهد بر آن تاکید کند.»
رئیس‌جمهور منتخب نباید اجازه نفوذ عناصر قوم‌گرا در دولت را بدهد
بهمن به این موضوع اشاره کرد که رئیس‌جمهور منتخب باید با این تمایلات برخورد کند و توضیح داد: «به هر صورت، نکته مهمی که اینجا وجود دارد این است که پزشکیان مثل همه روسای‌جمهور پیشین، امروز رئیس‌جمهور همه ایران است نه رئیس‌جمهور یک قوم خاص، نه رئیس‌جمهور یک محدوده خاص و خود ایشان در وهله اول می‌بایست در برابر این تحرکات داخلی و خارجی، موضع‌گیری کند. اینها را رد کند، کنار بزند و در عین حال اجازه نفوذ این عناصر قوم‌گرا به کابینه خودش را ندهد. همین الان هم خبرهایی وجود دارد که برخی از این افراد صف کشیده‌اند یا در انتظار هستند تا بتوانند پست‌های دولتی را از آن خود کنند. درنتیجه خیلی مهم است پزشکیان در وهله اول، اظهارنظر صریح کند و این را در عمل اثبات کند که نگرانی‌هایی که در این باره به وجود آمده، از بین بروند.»
پزشکیان باید درخصوص موضوعات قومی مواضع صریح بگیرد
بهمن درباره اینکه رئیس‌جمهور منتخب چطور میتواند فاصله‌گذاری مشخصی با گرایشات داشته باشد، گفت: «چیزی که باعث شده این تصور در برخی از عناصر داخلی و خارجی به وجود بیاید، محل تولد و اصالت خانوادگی پزشکیان است و اظهارنظرهایی که قبلا از ایشان وجود داشته است. مثل اینکه گفتند به فرزندانم اجازه ندادم از روز اول فارسی حرف بزنند یا مجبورشان کردم ترکی حرف بزنند یا برخی از عملکردهای ایشان در دوره نمایندگی مجلس، مثل درست کردن فراکسیون آذری‌زبانان در مجلس. اینها عملکردها و سوابقی است که از پزشکیان وجود داشته و در همان مواقع هم این اتفاقات افتاد، به‌ویژه در مورد فراکسیون‌های مجلس. به هر صورت این موارد فضا را کاملا متشنج کرد و امروز با تکیه بر مواضع و عملکردهای گذشته سعی می‌کنند که از فرصت به‌وجود‌آمده استفاده کنند. در چنین شرایطی پزشکیان باید به صراحت اعلام کند ما اساسا مساله و معضل قومی در کشور نداریم. ممکن است مطالباتی در استان آذربایجان وجود داشته باشد، منتها ممکن است شبیه همین مشکلات در استان‌های مرکزی مثل اصفهان هم موجود باشد. صرف وجود مطالبات به معنی قومی بودن آن مطالبات نیست. مطالبات اقتصادی در همه استان‌ها وجود دارد، پزشکیان باید این را در وهله اول مشخص کند. در وهله دوم در حوزه سیاست خارجی حتما باید خط‌کشی‌های خود را از همان ابتدا مشخص و تعریف کند. در اینجا موضع‌گیری صریح درخصوص برخی از مواهب و مسائل مهم در حوزه سیاست خارجی ایران، حتما میتواند راهگشا باشد و نگرشی که راه افتاده را در نطفه خفه کند. چون اگر دیر شود، این جریان میتواند قوی‌تر شده و صدای رساتری پیدا کند. درنتیجه ضرورت دارد در حوزه خارجی خطوط قرمز ایران را درخصوص این مسائل به صراحت بیان کند. راهکار آخر هم چینش کابینه پزشکیان است. شاید این افراد در رده‌های اول کابینه به‌عنوان وزیر حضور نداشته باشند اما در رده‌های بعدی به‌ویژه معاونان و مدیرکل‌ها باید حساسیت لازم را به خرج دهد و از حضور افرادی که چنین پیشینه‌ای دارند، ممانعت به عمل بیاورد و نگذارد وارد ساختار اجرایی دولت شوند. این موضوع هم صرفا در حوزه‌هایی که مرتبط با مسائل امنیتی می‌شود، مصداق پیدا نمی‌کند. امروز بخش اعظم نگرانی‌ها در حوزه آموزش‌وپرورش یا وزارتخانه میراث فرهنگی است و اینها جاهای حساسی است که در سال‌های گذشته جریان‌ها در آنها نفوذ کردند و ضرورت دارد رئیس‌جمهور به صورت قاطع با اینها مخالفت کند و اجازه کنشگری فعال را به اینها ندهد یا در ترکیب دولت ممانعت به عمل بیاورد.»
