مریم فضائلی، خبرنگار: یکی از نقدهای جدی که از جانب کاربران فضای مجازی به پلتفرم‌های ایرانی می‌شود، مربوط به حوزه تبلیغات است. مشترکان این پلتفرم‌ها معترضند، چرا باید حق اشتراک و پول اینترنت بدهند و تبلیغات دلخواه صاحبان پلتفرم بین سریال و برنامه‌ها پخش شود. با تمام نقدهایی که به آنها می‌شود، سهم تبلیغات نه‌تنها کمتر نشده است، بلکه حضور پررنگ‌تری از قبل پیدا کرده است. حالا سعید مقیسه، رئیس سازمان ساترا در گفت‌وگویی که با مهر داشت، توپ را به زمین دیگری پرت کرده و گفته است: «اینکه تبلیغ آوردن وسط سریال قانونی است یا خیر نیاز به دقت‌های حقوقی دارد.» او در ادامه عنوان کرد که فروش اشتراک تنها راه برای درآمدزایی پلتفرم‌ها نیست و روش‌های دیگری هم وجود دارد و شیوه‌های کسب درآمد پلتفرم‌ها را این‌گونه برشمرد: «عده‌ای محل درآمدشان ترافیک است، عده‌ای تبلیغات است، عده‌ای با اکانت یا فروش محتوای درون برنامه درآمد کسب می‌کنند. عده‌ای هم همین که ویژندشان دیده شود برایشان کفایت می‌کند و درنهایت انواع مختلفی نسبت به مدل تبلیغاتی وجود دارد که مبتنی‌بر هر مدلی، رفتار سکو با کاربر هم متفاوت است.»
رئیس ساترا با اشاره به قرارداد تعریف‌شده میان یک سکو و کاربرانش درباره حقوق کاربران گفت: «قرارداد میان سکو و کاربرانش تعیین‌کننده میزان اختیار آن سکو در نوع ارائه محتواست. البته قبول دارم که ما هم باید یک سری قوانین کلی وضع کنیم که مانع شود تا سکویی حقوق کاربر را رعایت نکند.» راهکاری که او برای حل این موضوع می‌دهد، شفافیت مالی است تا از این طریق کاربر بداند که پول چه چیزی را می‌دهد و درآمد پلتفرم‌ها از چه طریق است.
مقیسه کلید تمام نقدهای وارد‌شده به سیستم سرویس‌های اقتصادی را شفافیت می‌داند. او درباره مزایای شفافیت گفت: «به‌طور مثال اگر سکویی اعلام کرد که من حق اشتراک بیشتری می‌گیرم، اما نسخه اچ‌دی نشان می‌دهم کاربر باید بداند آن نسخه‌ای که می‌بیند اچ‌دی است یا خیر یا در گوشی تلفن همراهش چقدر می‌تواند از این مزیت استفاده کند. زمانی هم ممکن است خود کاربر راغب باشد حق اشتراک کمتری بپردازد اما میان سریال تبلیغ ببیند. مساله این است که برای ما مشخص شدن این نکات مهم است که شفاف‌سازی شود.»
محدودیت پلتفرم‌های ایرانی در انتخاب نحوه پرداخت و نوع سرویس‌دهی یکی از چالش‌هایی است که باعث محدودشدن مخاطب در انتخاب گزینه‌های مختلف می‌شود. برای مثال تنها گزینه‌ای که مخاطب در سرویس‌های پخش فیلم می‌تواند انتخاب کند، بازه زمانی است که اشتراک تهیه می‌کند.
بگویید چه هستید تا بگوییم چگونه پول بگیرید
یکی از موضوعاتی که می‌تواند به موضوع شفافیت کمک کند، تعریف درستی است که از نوع آن پلتفرم و چگونگی تولید محتوا و کسب درآمدش گفته می‌شود. VOD مخفف عبارت Video on Demand به معنی «ویدئو هنگام درخواست» به سیستم توزیع محتوایی گفته می‌شود که امکان استفاده از محتوا در هر زمانی می‌دهد. Vodها را می‌توان به انواع گوناگونی تقسیم کرد. نوع اشتراک، محتوا و ارائه‌دهنده انواعی است که می‌توان پلتفرم‌ها را برحسب آنها تقسیم‌بندی کرد. برای مثال اگر معیار ما مدل اشتراکی باشد، سرویس‌های پخش فیلم به چهار دسته تقسیم می‌شوند. دسته‌بندی و تعریف مشخص هرکدام از انواع پلتفرم‌ها باعث می‌شود تا نحوه درآمدزایی در سرویس‌های خارجی مشخص باشد و پلتفرم‌ها برحسب قانون مشخصی عمل کنند.
Advertising-Supported Video On Demand یکی دیگر از انواع پلتفرم‌ها است که به صورت مختصر‌یافته AVOD نوشته می‌شود، به معنی «ویدئوهایی براساس تبلیغات»، معرفی می‌شوند. ارائه محتوا در این فرم به صورت رایگان است اما در حین تماشا با پخش تبلیغ درآمدزایی می‌کند. معروف‌ترین مثالی که برای این نوع وجود دارد، YouTube است. گاهی وقت‌ها تبلیغاتی که پخش می‌شود قابل رد کردن است و گاهی باید تا آخر تبلیغات را نگاه کنیم. همچنین پخش تبلیغات راهی است که تولیدکنندگان و پخش‌کننده‌های محتوا در یوتیوب به درآمد می‌رسند. آپارات نسخه ایرانی این نوع از پلتفرم‌ها است. شیوه تبلیغات در آپارات هم تا حدی شبیه به یوتیوب عمل می‌کند. در آپارات چند ثانیه ابتدایی تبلیغ اجباری است و بعد از آن می‌شود آن را رد کرد. اما وسط پخش برنامه، تبلیغ دیگری پخش نمی‌شود.
SVODها که مختصر عبارت Subscription Video On Demand به معنی «ویدئو براساس تقاضا» است. این مدل فراگیرترین نوع است و کاربران به ازای پرداخت مبلغی، به صورت دوره‌ای(ماهیانه، سه‌ماهه و سالانه) اشتراک تهیه می‌کنند. با خرید این اشتراکات به مجموعه‌ای از فیلم و سریال‌ها و تولیدات دیگر دسترسی دارند. این مدل برعکس مدل AVOD است و صرفا متکی به درآمدی است که از طریق فروش اشتراک به دست می‌آید. Netflix، Hulu، Disney+ از مدل‌های شناخته‌شده این نوع هستند.
TVODها مختصر عبارت Transactional Video On Demand به معنی «ویدئوی معاملاتی در صورت تقاضا» است. در این مدل، کاربران برای هر فیلم یا برنامه‌ای که می‌خواهند تماشا کنند به صورت جداگانه هزینه پرداخت می‌کنند. این مدل بیشتر برای فیلم‌های جدید و پرطرفدار استفاده می‌شود. نمونه‌هایی از این سرویس‌ها عبارتند از iTunes، Google Play و Amazon Prime Video.
در بین پلتفرم‌های پخش فیلم، ما به صورت جداگانه سرویسی نداریم که کسب درآمدش مبتنی‌بر این شیوه باشد. اما فیلیمو، نماوا و فیلم‌نت قسمتی با اسم اکران آنلاین، پردیس نماوا یا سینما آنلاین دارند که همین کار را انجام می‌دهند.
پلتفرم‌های ایرانی ترکیبی است از چند مدلی که گفته شد. به نوعی آنها هم خرما را می‌خواهند و هم خدا را! هم از مخاطب حق اشتراک می‌گیرند و هم در ابتدا و وسط فیلم و سریال تبلیغ پخش می‌کنند. کاربران در ازای پرداخت اشتراک 150 یا 160 هزار تومانی در ماه انتظار پخش تبلیغات را ندارند، اما گزینه دیگری هم ندارند که آن را انتخاب کنند.
