زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز: دو دوره‌ای شدن انتخابات شاید بسیاری از مرددها را این روزها به‌سمت بررسی مواضع، اولویت‌ها و برنامه‌های مختلف دو کاندیدای راه یافته به دور دوم انتخابات بکشاند. از مسائل مهم هر جامعه‌ای، مسائل حوزه بهداشت، درمان و سلامت است. با توجه به اینکه در مناظرات برگزار شده اخیر نیز تنها 8 دقیقه زمان برای هر کاندیدا درنظر گرفته شده، شاید بررسی و تحلیل مواضع سابق جلیلی و پزشکیان در این حوزه، اولویت‌های این دو کاندیدا را شفاف کند.
اول سلامت بعدا درمان
بررسی برنامه و اولویت‌های پزشکیان در حوزه بهداشت، سلامت و درمان شاید راحت‌تر باشد؛ چراکه پزشکیان یک دوره ریاست چهارساله بر صندلی وزارت بهداشت دارد. از افتخاراتی که پزشکیان چند باری در مناظرات و میزهای کارشناسی به آن اشاره داشته، ساخت خانه‌های بهداشت روستایی است. پزشکیان در توضیح اولویت‌های خود در حوزه بهداشت در مناظرات تلویزیونی حتی به این نکته اشاره کرد که در زمان حضورش در وزارت بهداشت دولت خاتمی، برای ساخت خانه‌های بهداشت به روستاها می‌رفت و کار بنایی خانه بهداشت را هم انجام می‌داد. تلاش پزشکیان برای ساخت خانه‌های بهداشت روستایی در دهه 70 در روستاهای تبریز و یادآوری این حضور می‌تواند اینچنین برداشت شود که او در حوزه بهداشت و تا حدودی درمان، بر این عقیده است که تمام شهروندان حق دسترسی آسان به خدمات بهداشتی- درمانی دارند. البته حضور پزشکیان در تصدی‌گری وزارت بهداشت و درمان، موضعش در مساله سلامت را نیز شفاف کرده است. یعنی می‌توان گفت پزشکیان با تاکید بر احداث خانه‌های بهداشت، سلامت را اولی‌تر از درمان می‌داند و اولویت او درمان محور نیست. از سویی دیگر اما جلیلی در مناظره‌ها اشاره‌های کلی‌تری نسبت به مسائل نظام بهداشت و سلامت داشت. جلیلی در مناظره مرتبط با حوزه سلامت و درمان، به افزایش امید به زندگی اشاره کرد و درباره لزوم کاهش مرگ‌‌های قابل پیشگیری گفت. این سخن جلیلی را هم می‌توان به توجه او به بهداشت و سلامت تفسیر کرد اما با این وجود سیاست کلی دولت جلیلی در رابطه با نظام سلامت و بهداشت در سخنان جلیلی به‌طور واضح شفاف نشد.
البته سیدجلیل میرمحمدی، نماینده ستاد سلامت جلیلی در نشستی خبری از دستاوردهای نظام سلامت و خانه‌های بهداشت تمجید می‌کند و می‌گوید: «شبکه نظام بهداشتی کشور، یک الگوی منحصربه‌فرد است و جهان خواهان الگوبرداری از این شبکه است. ایجاد مراکز جامع سلامت، خانه‌های سلامت، بهورزان و بسیاری از اقدامات دیگر که در نظام بهداشتی کشور اجرا شده، مورد تجلیل قرار گرفته است.»
هر چند به‌طور صد‌درصدی نه، اما به شکل تقریبی می‌توان از سخنان جلیلی و نماینده ستاد سلامت او این برداشت را داشت که جلیلی در مساله بهداشت و سلامت هم‌نظر با پزشکیان است؛ چراکه پزشکیان با پیشینه طرح پزشک خانواده و خانه‌های بهداشت و سلامت از مدیران ریل‌گذار نظام سلامت کشور محسوب می‌شود و تاکید بر دستاوردهای حاکمیت در حوزه بهداشت و سلامت توسط جلیلی و نماینده نظام سلامت او به‌نوعی هم‌نظری و تایید بر عملکرد چند دهه اخیر مدیران حوزه بهداشت و سلامت است. با این وجود اما به‌طور جزئی و دقیق، مواضع نظام سلامت و بهداشت جلیلی روشن نیست.
2 کاندیدای ریاست‌جمهوری و تاکید بر یک چالش
در حوزه درمان نیز تقریبا ماجرا به همین شکل است و نظرات پزشکیان و جلیلی تنه به تنه هم می‌زند. درمجموع پزشکیان تاکید ویژه‌ای بر اجرای برنامه هفتم توسعه و سیاست‌های کلی مقام‌معظم‌رهبری در حوزه بهداشت و درمان دارد و می‌توان گفت پزشکیان به‌نوعی نقص سیاستگذاری در نظام درمان و سلامت را باور ندارد و آنچه بر آن تاکید دارد، اجرای درست همین سیاست‌های موجود و تقریبا اصلاح برخی سیاست‌های متعارض است. در بخش درمان نیز پزشکیان در کارنامه خود اجرای طرح پزشک خانواده را داشته و در سخنان اخیرش نیز تاکید ویژه‌ای بر اجرای این طرح دارد. البته در این بین ناگفته نماند که طرح پزشک خانواده امروز با مشکلات متعددی همراه است و بخش عظیمی از پزشکان شاغل در این طرح، از وضعیت اجرای آن ناراضی هستند. با این وجود اما پزشکیان به‌عنوان یک پزشک متخصص و یک مدیر بالادستی در حوزه بهداشت و درمان، مدیری است که درمان‌محور نیست و تاکید ویژه او سلامت و بهداشت است. در بین مدیران چند دهه اخیر وزارت بهداشت، شاید کمتر مدیری است که بهداشت و سلامت را اولی‌تر از درمان بداند؛ چراکه اقتصاد و درآمد در درمان است و نه بهداشت و سلامت.
سیدرضا رئیس‌کرمی، رئیس ستاد سلامت دکتر مسعود پزشکیان در نشستی خبری در تشریح دغدغه‌ها و برنامه‌های این کاندیدای چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری، کمبود منابع مالی را از معضلات نظام سلامت و درمان خوانده و درعین‌حال اجرای صحیح برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع را تنها راه کاهش هزینه‌ها در حوزه سلامت اعلام کرده است. رئیس‌کرمی گفته بود که در حوزه سلامت مسائل و مشکلات پیچیده نیست و مورد اختلاف نظر هم نیست؛ مهم‌ترین بحثی که باید به آن بپردازیم این است که چه کسی در صورت انتخاب می‌تواند همراه سلامت باشد. عدم اجرای دقیق نظام ارجاع و پزشک خانواده از مشکلات امروز نظام درمان به شمار می‌آیند، اما رئیس ستاد پزشکیان به‌درستی تشریح نکرده که قرار است منابع مالی اجرای نظام ارجاع و پزشک خانواده از کجا تامین شود؟ مشکلات مالی و عدم پرداخت‌های به‌موقع به پزشکان خانواده، این طرح را در آستانه شکست برده است و امروز پزشکان خانواده از وضعیت بد معیشتی خود گله‌مند هستند. البته که نظام ارجاع و پزشک خانواده به مراجعات خودسرانه به پزشکان متخصص سروسامان خواهد داد اما مشکل امروز نظام ارجاع، عدم تامین منابع مالی لازم است.
جلیلی نیز در حوزه درمان بدون کارنامه نیست و مشاوران امروز ستاد سلامت او از حلقه نزدیک به وزارت بهداشت دولت سیزدهم هستند. بنابراین آنچه درحال بررسی و نقد آن هستیم تنها برنامه نیست، بلکه دستاورد در کنار برنامه است. نماینده ستاد جلیلی در تشریح مواضع این کاندیدای ریاست‌جمهوری در حوزه درمان نیز هم‌نظر با رئیس ستاد سلامت کاندیدای رقیب است و اجرای نظام ارجاع و پزشک خانواده را از مسائل مهم نظام درمان می‌داند. میرمحمدی در نشستی گفته بود: «اجرای برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع بسیار اهمیت دارد. برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع در چهار برنامه توسعه کشور مطرح شده اما به‌دلیل تعارض منافع اجرا نشده است. برنامه پزشک خانواده، بهترین برنامه برای کاهش هزینه‌های درمانی و افزایش سلامت افراد جامعه به حساب می‌آید.»
تشابه آرا و نظرات جلیلی و پزشکیان در حوزه درمان هم به‌وضوح قابل مشاهده است و تاکید هر دو کاندیدا بر دو مساله یکسان، گویای همه چیز است.
افزایش ظرفیت؟ با اما و اگر، بله!
برخی از مدیران حوزه بهداشت و درمان معتقدند که چالش‌های امروز نظام درمان، کمبود پزشک است و بهترین راه‌حل نیز افزایش ظرفیت است. در سال‌های اخیر تصمیماتی از سوی مدیران مرتبط با این حوزه و افزایش ظرفیت اتخاذ شد اما با این وجود همچنان در برخی از نقاط کشور شاهد دسترسی عادلانه به خدمات بهداشت و درمان نیستیم و هنوز که هنوز است پزشکان متخصص ترجیح می‌دهند در برخی کلانشهرها فعالیت کنند. بنابراین با وجود افزایش ظرفیت همچنان بسیاری از شهرستان‌های کشور از پزشکان متخصص محرومند. میرمحمدی نماینده ستاد سلامت جلیلی در نشستی خبری از موافقت دولت جلیلی با طرح افزایش ظرفیت پزشکی خبر داده بود و گفته بود که: «مجوز استخدام ۲۸هزار نیروی انسانی را طی سه سال گذشته اخذ کرده‌ایم. همچنین اجرای فوق‌العاده خاص پرسنل خدمات سلامت از دیگر برنامه‌هایی است که طی سال جاری آغاز شده و در سال آتی به‌طور کامل اجرا می‌شود. توزیع حقوق پرسنل خدمات سلامت باید به‌صورت عادلانه انجام شود.» رئیس ستاد سلامت پزشکیان اما راهکار دسترسی عادلانه به پزشکان در مناطق محروم را افزایش ظرفیت نمی‌داند اما باز هم به‌طور شفاف و صریح با افزایش ظرفیت‌ها مخالفت نمی‌کند. او در انتقاد از این مساله گفته بود: «قانون افزایش ظرفیت رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی باید اصلاح شود. اگرچه مجلس شورای اسلامی، فرهنگستان علوم پزشکی، متخصصان حوزه نظام سلامت و افراد دیگر با افزایش ظرفیت رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی مخالف بودند موضوع افزایش ظرفیت این رشته‌ها به تصویب رسید. افزایش ظرفیت رشته‌های پزشکی با هدف رفع کمبود پزشک در مناطق محروم انجام شده اما افزایش ظرفیت پزشکی به موضوع رفع کمبود پزشک کمک نمی‌کند.»
از جمله انتقادات جدی به طرح افزایش ظرفیت، نبود زیرساخت‌های مناسب برای این طرح است، یعنی دانشگاه‌های علوم پزشکی، بیمارستان‌ها و خوابگاه‌های ما با وجود اجرای طرح افزایش ظرفیت، توسعه نیافتند و فضای آموزشی و درمانی گنجایش حضور بیشتر دانشجویان را ندارد بنابراین دانشجویان پزشکی با کاهش کیفیت آموزشی مواجه خواهند شد.
نماینده ستاد جلیلی به عدم توسعه زیرساخت‌ها اشاره کرده و گفته بود: «متاسفانه برخی مناطق محروم و کم‌برخوردار از حضور پزشک عمومی محروم هستند اما اگر افزایش ظرفیت رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی بدون تامین زیرساخت‌های لازم انجام شود، طرح افزایش ظرفیت شکست می‌خورد. اگر بتوانیم از قانون عدالت آموزشی به‌خوبی استفاده کنیم، بخش قابل‌توجهی از نیازهای مناطق محروم و کم‌برخوردار به پزشک مرتفع می‌شود.» اشاره میرمحمدی به عدم توجه به توسعه زیرساخت‌ها همراه با افزایش ظرفیت البته گامی رو به جلو محسوب می‌شود و می‌توان گفت بالاخره سیاستگذاران این حوزه یا افراد دخیل در سیاستگذاری، اشکالات این طرح را دریافتند.
کاندیدای پزشک و کاندیدای غیرپزشک از مدت‌زمان طرح پزشکی گله‌مندند
از دیگر نقطه نظرات مشترک جلیلی و پزشکیان، اشکالات موجود در مدت زمان طرح پزشکی است. میرمحمدی در رابطه با آن اظهار کرده بود: «براساس قانون عدالت آموزشی، یک پزشک باید سه برابر مدت زمان تحصیل خود برای ارائه خدمات به مناطق محروم می‌رفت. این میزان را کاهش داده‌ایم و مدت آن را از سه برابر به 1.5 برابر کاهش دادیم؛ اگرچه میزان تعهد کاهش یافته اما باز هم زیاد است. اگر میزان تعهد معادل تعداد سنوات آموزشی شود، به موضوع کمبود پزشک در مناطق محروم کمک می‌کند.» رئیس‌کرمی نیز در این باره گفته بود: «طرح دانشجویان پزشکی با هدف رفع کمبود پزشک انجام می‌شود و این موضوع نیز نمی‌تواند به رفع کمبود پزشک کمک کند. اگر خواهان اجرای طرح پزشکان هستیم باید تبعیضی که در این زمینه وجود دارد را از میان برداریم. اگر یک پزشک خواهان جابه‌جایی برای محل طرح خود است باید به اولویت‌ها توجه کنیم و فقط به رابطه‌ها توجه نکنیم.»
چند نکته و چند اشکال از هر 2 کاندیدا
پزشکیان در مناظره خود از دستمزدهای زیرمیزی، عدم تطابق دریافتی پزشکان با یکدیگر گفت. همچنین اشاره کرد که پزشکان اگر در تاکسی های اینترنتی هم مشغول شوند، باز هم برایشان به‌صرفه‌تر است. مشاوران ستاد جلیلی نیز بر اختلاف دریافتی کادر درمان در این چند وقت اخیر و در تبیین مواضع این کاندیدا در حوزه بهداشت و درمان نکاتی مطرح کرده‌اند. از اشکالات این دو نگاه؛ مقایسه نادرست افراد کادر درمان در دو موقعیت نامشابه است، یعنی مثلا پزشک طرحی مناطق محروم با پزشکی مقایسه می‌شود که در بخش خصوصی درحال فعالیت است. البته در این بین ناگفته نماند که علاوه‌بر اینکه هر دو نماینده بر اختلاف دریافتی و درآمد کادر درمان اشاره کرده‌اند اما به‌طور شفاف نگفته‌اند که تصمیم آنها برای ایجاد مشوق برای پزشکان جوان چیست؟ یا چه راهکاری برای عدم مهاجرت شغلی جوان پزشکان دارند؟ از مسائل و چالش‌های چندساله اخیر حوزه درمان این است که پزشکان تمایلی به همکاری و فعالیت در بخش دولتی ندارند؛ چراکه اغلب پرداختی‌ها در بخش دولتی با تاخیر و کم است بنابراین به سمت فعالیت در بخش خصوصی می‌روند. هر دو کاندیدا هیچ راهکار و برنامه‌ای جهت ایجاد مشوق برای نگه داشتن کادر درمان در بخش دولتی ارائه ندادند. همچنین از معضلات جدی چندسال اخیر درمیان پزشکان جوان و عموما رزیدنت‌ها، خودکشی‌های دومینوار بود. با این وجود اما پزشکیان و جلیلی هیچ‌کدام به این چالش و راهکارشان برای جلوگیری از خودکشی کادر درمان اشاره‌ای نداشتند. درمجموع اما برآیند کلی این است که هر دو کاندیدای راه‌یافته به دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری در حوزه بهداشت و درمان نظرات نزدیک و شبیه به همدیگر دارند و هر دو قصد دارند سیاست‌های کلی مقام‌معظم‌رهبری را در این حوزه اجرا کنند. همچنین هر دو کاندیدا بر دسترسی عادلانه تمام شهروندان به خدمات بهداشت و درمان تاکید دارند و آنچه برایشان اولویت است، بهداشت است و بعد درمان.
