علی ملکی، خبرنگار گروه نقد روز: مشارکت 40 درصدی در انتخابات ریاست‌جمهوری مورد عجیبی بود که توسط وزارت کشور اعلام شد. تا پیش از این سازمان‌های افکارسنجی و نظرسنجی‌های متعلق به طیف‌های مخلتف، نوید افزایش مشارکت و رسیدن آن به بالای 50 درصد را داده ‌بودند. همچنین با وجود یک کاندیدای اصلاح‌طلب و اعلام حمایت چهره‌های مختلف این طیف از او، انتظارهایی مبنی‌بر یک رقابت جدی میان نامزدها وجود داشت. درنهایت اما این کاهش هشت درصدی مشارکت نسبت به انتخابات 1400، رقابت انتخاباتی را به دور دوم کشاند. بررسی جزئیات مشارکت در استان‌ها مختلف اما نشانگر برخی از دلایل این افت مشارکت است. در ادامه با مقایسه نرخ مشارکت در انتخابات اخیر و انتخابات سال 1400 به بررسی این موضوع می‌پردازیم. 

در کدام استان‌ها مشارکت نسبتا بالا بود؟

خراسان‌جنوبی با 60 درصد و قم با 57 درصد آرا، از جمله استان‌هایی هستند که بیشترین میزان مشارکت در انتخابات1403 را رقم زدند. رئیس ستاد انتخابات استان خراسان جنوبی اعلام کرد براساس شمارش آرای ماخوذه انتخابات چهاردهمین دوره ریاست‌جمهوری در این استان، سعید جلیلی با ۲۲۵ هزار و ۸۲۵ از میان ۳۹۱هزار و ۳۹۲رای، بیشترین میزان رای این استان را به خود اختصاص داده است. البته به‌طور کلی آمار مشارکت این استان نسبت به انتخابات سال 1400، چهارده درصد کاهش داشته است. استان قم اما با چهار درصد رشد میزان مشارکت نسبت به انتخابات سال 1400، با 57 درصد مشارکت در رتبه دوم بیشترین میزان مشارکت قرار دارد. در قم هم نام سعید جلیلی بر بیشتر تعرفه‌های خارج‌شده از صندوق دیده می‌شود. 

معمولا در خراسان‌جنوبی و قم که از استان‌های پرجمعیت هم هستند، جریانات اصولگرایی نسبت به اصلاح‌طلبی بیشتر مورد قبول جامعه قرار می‌گیرند. مشارکت نسبتا بالای مردم این دو استان در انتخابات و اکثریت مطلق رای جلیلی نسبت به پزشکیان، می‌تواند متأثر از بدنه ایدئولوژیک این دو استان باشد. علاوه‌بر این استان تهران هم با افزایش 11 درصدی مشارکت نسبت به انتخابات سال 1400 روبه‌رو بوده و این موضوع می‌تواند حاکی از پرشدن سبد رای پزشکیان توسط بخشی از طبقه متوسط تهران باشد. 

این کاهش مشارکت معنادار است

فارغ از نرخ نسبتا بالای مشارکت در استان‌های خراسان‌جنوبی و قم، نرخ مشارکت در سایر استان‌ها اصلا مطلوب نیست. خراسان‌جنوبی با وجود دارا بودن نرخ مشارکت نسبی بالا، نسبت به انتخابات سال 1400 کاهش نرخ مشارکت 14 درصدی داشته است. در سمنان هم نرخ مشارکت 22 درصد کاهش داشته و ایلامی‌ها هم 16 درصد کمتر پای صندوق آمدند. در چهارمحال‌وبختیاری مشارکت 54درصدی سال 1400 به مشارکت 38 درصدی در انتخابات اخیر رسید و 16 درصد کاهش یافت. استان‌های شمالی کشور هم به صف استان‌های با افت مشارکت پیوستند. مازندرانی‌ها 19 درصد و گلستانی‌ها 25 درصد کاهش مشارکت رقم زدند. 

واجدان شرایط کهگیلویه‌وبویراحمد در سال 1400، با 62 درصد مشارکت پای صندوق آمدند و امسال این مشارکت با کاهش 17 درصدی به 45 درصد رسید. همان‌طور که اشاره شد اهالی سیستان‌وبلوچستان که در سال 1400 مشارکت حدود 63درصدی داشتند، سه سال بعد میزان مشارکت‌شان به کمتر از نصف یعنی 30 درصد رسید. در غرب کشور هم کردستانی‌ها آمار مشارکت 23 درصدی را ثبت کردند تا نسبت به سال 1400 حدود 14 مشارکت این استان افت کند. این در حالی است که مسعود پزشکیان طی کمپین‌های تبلیغاتی خود به این استان سفر کرده و در شهر سنندج مورد استقبال بخشی از مردم این شهر واقع شده بود. 

اعتراضات پاییز سال 1401 در این دو استان شدت بالایی داشت، به‌خصوص استان سیستان‌وبلوچستان که از لحاظ امنیتی در موقعیت خاصی قرار دارد. در آن برهه زمانی بخشی از اعتراضات رویه خشونت‌آمیز و رادیکالی به خود گرفت. اما بخش دیگری از اعتراضات روند سالمی داشت و مطالباتی که مطرح می‌شد قابل‌توجه بود. مشارکت پایین در این استان‌ها می‌تواند نشانگر این باشد که کاندیداها آن‌طور که باید در کمپین‌ها و مناظرات خود به مطالبات این بخش از جامعه نپرداختند و اگر هم نکته‌ای در این زمینه‌ها گفته شده، قابلیت اقناع بخش خاکستری جامعه را نداشته است.

جای خالی انتخابات شورای شهر

انتخابات ریاست‌جمهوری گذشته همزمان با انتخابات شورای شهر و روستا بود؛ این انتخابات به افراد و گروه‌ها در شهرهای کوچک و بزرگ ‌انگیزه مشارکت می‌دهد تا به دوست و آشنا و فامیل‌شان رأی دهند. انتخابات اخیر اما به دلیل سانحه هلی‌کوپتر زودتر از موعد خودش برگزار شد و این همزمانی از بین رفت. بدین‌ترتیب افرادی که از این طریق پای صندوق رای حاضر می‌شدند در این دوره مشارکت نکردند. درواقع در فقدان انتخابات شورای شهر، در این انتخابات شرکت نکرده و یکی از دلایل مهم کاهش محسوس آرای باطله نیز همین بوده است.