زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز: ممکن است این روزها نام تب دنگی را در رسانه‌ها شنیده باشید. آنچه که احتمال دارد عموم مردم از آن باخبر باشند، این است که تب دنگی از طریق نوعی پشه منتقل می‌شود و به همراه تب شدید، نشانه‌های دیگری مانند استفراغ و خونریزی هم به همراه داشته باشد.
حسین فرشیدی، معاون بهداشت وزارت بهداشت از ابتلای ۹۳ نفر از هموطنان به بیماری تب دنگی در یک ماه گذشته خبر داده است و از این میان سه نفر جان باخته‌اند. به گفته او، استان‌های هرمزگان، سیستان‌و‌بلوچستان، بوشهر، فارس، گیلان، مازندران و گلستان در معرض خطر گزش پشه آئدس هستند و هر نوع گزشی که در این استان‌ها توسط پشه اتفاق بیفتد میتواند گزش آئدس باشد.
آمیتیس رمضانی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره تب دنگی گفت: «این بیماری تب دنگی یا تب دانگ یک بیماری ویروسی است. راه انتقال این ویروس از طریق یک پشه است که ما به آن پشه آئدس می‌گوییم. پشه آئدس انواع مختلفی دارد اما دو نوع از آن مهم‌تر است. یکی پشه آئدس اجپتی‌کوس و دیگری آلبوپیکتوس است. اجپتی‌کوس نوع شایع این پشه است و بیشتر از انواع دیگر تب دنگی را انتقال می‌دهد و در کشور ما نیز بیشتر این نوع پشه وجود دارد. محل زندگی این پشه گرمسیری و نیمه‌گرمسیری است. در بسیاری از کشورهایی که در منطقه ما هستند، مانند کشورهای افغانستان، پاکستان، اندونزی و مالزی و... این بیماری را داشتند. همسایه‌های کشورمان به‌خصوص همسایه‌های شرقی این پشه را داشتند. در چندسال اخیر این پشه در استان‌های جنوبی شناسایی شد اما وقتی پایش شد، متوجه شدند که خوشبختانه پشه به ویروس آلوده نیست.»
راه انتقال تب دنگی؛ از پشه به انسان
رمضانی با بیان اینکه راه اصلی انتقال بیماری پشه است، ادامه داد: «کافی است که پشه آلوده شود و پس از آن فرد را بگزد تا فرد مبتلا به این بیماری شود. بنابراین راه انتقال این بیماری برخلاف بیماری‌های ویروسی دیگر مانند کرونا و... پشه قابل انتقال است و فرد به فرد انتقال ندارد. یعنی راه اصلی انتقال از طریق پشه آلوده است. پشه در استان‌های جنوبی محدود بود اما متاسفانه پشه‌ها چند خصوصیت دارند. یکی از خصوصیت‌های پشه‌های آئدس این است که به سموم و سم‌پاشی با گذشت زمان مقاومت پیدا کرده‌اند. یکی دیگر از خصوصیت‌هایشان این است که این پشه‌ها قبلا فقط در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری می‌توانستند زندگی کنند. اما اکنون می‌بینیم که در اروپا هم این پشه و بیماری تب دنگی پیدا شده است. این نشان می‌دهد که پشه خودش را با محیط سازگار می‌کند و وارد مناطق معتدل‌تر از لحاظ آب‌وهوایی می‌شود.»
این متخصص عفونی همچنین عنوان کرد: «وقتی که پشه با چنین شرایطی سازگار می‌شود، به این نتیجه می‌رسیم که پشه تنها مختص به استان‌های خاص نیست. دیدیم که کم کم از استان‌های جنوبی به سمت سایر استان‌ها حرکت کردند. وقتی در استان‌های دیگر پیدا شده باشد، این امر نشان می‌دهد که در یک الی دو سال دیگر، احتمال این وجود دارد که این پشه در کل کشور شناسایی شود؛ چراکه پشه‌ها مرز نمی‌شناسد. امری که از انتشار پشه‌ها جلوگیری می‌کرد، آب و هوا بود که اکنون می‌بینیم در آب و هوای معتدل هم میتواند زندگی کند. بنابراین به‌تدریج این پشه به استان‌های شمالی و تهران هم وارد می‌شود.»
سفر به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و موارد درگیری با تب دنگی
بنابراین پشه که عامل اصلی انتقال بیماری تب دنگی است، در کشور وجود دارد. رمضانی در ادامه توضیح داد: «وقتی که ما پشه را داریم، یعنی شرایط مهیا است و تنها امری که لازم است، آلوده شدن ویروس است. اما ویروس چگونه وارد می‌شود؟ آنگونه که گزارش داده شده است، کشورهای همسایه ما مواردی از ابتلا به تب دنگی را مشاهده کرده‌اند. توریست‌ها و مسافران ما وقتی به کشورهای حوزه خلیج فارس سفر می‌کنند که تب دنگی در آنها گزارش شده باشد، وقتی به کشور بازمی‌گردند آن ویروس را در بدن‌شان دارند. کافی است که پشه فرد بیمار را نیش بزند و فرد آلوده شود. آنچه که در این بین ناگفته مانده، این است که تنها پشه ماده چنین مشکلاتی را به همراه دارد. این پشه وقتی آلوده می‌شود، میتواند ما را تا آخر عمرش آلوده کند. از طرفی آلودگی در بدن پشه می‌ماند و در یک مدت زمان، پشه باید یک سیر تکاملی طی کند. پس از آن تا آخر عمر پشه که یک ماه است، ویروس در بدن پشه می‌ماند. اما متاسفانه همین پشه به پشه‌هایی که از او متولد می‌شوند هم میتواند ویروس را منتقل کند. یعنی انتقال ویروس از پشه به پشه تازه متولد‌شده هم وجود دارد.»
رمضانی ادامه داد: «ما با طیف کشورهایی روبه‌رو هستیم که این بیماری در آن کشورها شایع است؛ چراکه بارندگی‌های اخیر باعث شده شرایط اقلیمی در دنیا تغییر کند. یعنی هیچ‌وقت در تابستان تا به این اندازه بارندگی نداشته‌ایم. هرقدر به جهان‌گرمایی نزدیک شویم و با تغییرات اقلیمی روبه‌رو شویم، از طرفی هم افزایش شهرنشینی در جهان داشته باشیم؛ اینها عواملی هستند که دنیا را به سمت طغیان بیماری‌های عفونی سوق می‌دهند. مانند همین تب دنگی. به هرحال انتقال بیماری از طریق ناقلان، احتمال ابتلا به بیماری‌های عفونی را بیشتر می‌کند.»
چه کنیم تا پشه آئدس نیش‌مان نزند؟
برای تب دنگی چه کارهایی باید انجام دهیم که به آن مبتلا نشویم یا سرعت احتمال طغیان در آینده را پایین بیاوریم؟ رمضانی در پاسخ به این سوالات گفت: «راه اصلی انتقال این بیماری پشه است. بنابراین هرقدر بتوانیم از این پشه دوری کنیم، به نفع ماست. شکل پشه هم شکل تیپیک و مشخصی است. شبیه به پشه‌های عادی نیست. زمان نیش زدن این پشه روز است. ممکن است دم طلوع آفتاب باشد یا دم غروب آفتاب. بنابراین حواس‌مان به این مساله باید باشد. هرچند در طول روز هم نیش می‌زند اما اغلب اوقات این دو زمان نیش می‌زند. اما کجا این نوع پشه‌ها تخم‌گذاری می‌کنند؟ در پاسیوها، بالکن‌ها یا محل زندگی‌مان که آشغال‌ها و وسایل کهنه جمع شده باشند یا زیرگلدان‌ها که آب راکد دارند، بهترین محل تکثیر پشه آئدس است. بهترین جا برای تکثیر پشه آئدس آب جوبی است که جریان ندارد و تاحدودی راکد است. بنابراین بهترین راه این است محلی که احتمال دارد پشه آئدس تکثیر شود را مدام تخلیه کنیم. اگر راکد بماند بهترین مکان برای رشد و تکثیر پشه است.»
رمضانی توضیح داد که شکل پشه، تیپیک مشکی و بندهای سفیدی روی بدنش است. یعنی از لحاظ ظاهری هم با سایر پشه‌ها متفاوت است. به پشه ببری آسیا معروف است. او ادامه داد: «ممکن است قصد سفر به منطقه‌ای داشته باشیم که اندمیک این پشه است؛ مثل هرمزگان یا خراسان. یعنی شما به منطقه‌ای سفر می‌کنید که از آن منطقه تب دنگی گزارش شده است. خوشبختانه بیشتر موارد دنگی تا به امروز، اغلب از سفرهای خارج کشور بود. یعنی به کشورهای عربی سفر کرده‌اند و پس از ورود به کشور، علامت‌دار شده‌اند. به هرحال اکثر کیس‌های ما در تب دنگی، کیس‌های وارداتی است. اما به هرحال وقتی که پشه وجود داشته باشد و ما بیمار تب دنگی هم داریم، احتمال ابتلا به بیماری وجود دارد.»
در صورت سفر به مناطق پشه‌خیز چه نکاتی را باید رعایت کنیم؟
این متخصص عفونی توضیح داد: «اگر کسی سفر به منطقه اندمیک یا خارج از کشور دارد، باید موارد مختلفی را ملاحظه کند. مثلا موادی وجود دارد که دفع‌کننده پشه است و می‌توان روی بدن استعمال کرد. بنابراین هر چه فرد لباس پوشیده‌تری داشته و قسمت‌های کمتری از بدن مشخص باشد، احتمال گزش کمتر است. همچنین لباس هرقدر روشن‌تر باشد، بهتر است. هم پشه جذب نمی‌شود و هم اینکه وقتی روی فرد بنشیند، دیده می‌شود. لباس‌های مشکی و قرمز اصلا توصیه نمی‌شود. موادی که حشرات را دفع می‌کند، برای اعضایی که پوشیده نیست استعمال می‌شود. این مواد معمولا ترکیباتی از اکالیپتوس و لیمو دارد که پشه را دفع می‌کند.»
رمضانی ادامه داد: «مسافران اگر در هوای آزاد باشند، حتما باید از پشه‌بند استفاده کنند. خود پشه‌بند هم به مواد مخصوص آغشته شود تا حتی به سمت پشه‌بند هم نیاید. این نکاتی است که فرد باید رعایت کند. یعنی به مساله آگاهی داشته باشد و با آگاهی به منطقه اندمیک سفر کند. با این حال ممکن است که ما سفری داشته باشیم و پس از بازگشت ببینیم علائمی مانند تب بالا، بدن درد، سردرد، درد پشت چشم، تهوع و استفراغ داشته باشیم یا علائمی مانند کبودی یا خونریزی هم روی سطح بدن باشد. پس از چند روز از درگیری با این بیماری، علائم کم‌کم پایین می‌آید و تب قطع می‌شود. اما پس از قطع شدن تب، آن موقع علائم جدی ظاهر می‌شود و ما در این مرحله نگران بیمار می‌شویم. یعنی در 48 ساعت اول کمتر نگران فرد بودیم.»
علائم تب دنگی شدید
این متخصص عفونی در توضیح تشدید علائم بیماری تب دنگی همچنین گفت: «پس از گذراندن علائم اولیه، برخی از افراد بهبود می‌یابند اما برخی دیگر پس از قطع تب، دچار شوک می‌شوند. یعنی مایعات بدنش از طریق خونریزی از سیستم گوارشی، لثه یا جلدی کم می‌شود و به‌گونه‌ای این مایعات وارد فضای داخل شکم فرد می‌شود به نحوی که فشارش پایین می‌آید، حالت گیجی به او دست می‌دهد، خواب‌آلودگی یا بی‌قراری پیدا می‌کند. حتی ممکن است گلبول‌های سفید و پلاکت خونش هم کم بشود. این علائم ثانویه نشان می‌دهد که فرد باید سریعا به متخصص عفونی مراجعه کند؛ چراکه این مرحله یک مدیریت درمان پیچیده‌ای دارد و باید به مقدار لازم مایعات دریافت کند تا از شوک خارج شود و مطمئن شوند که فرد از شوک خارج شده است.»
درصد کمی از مبتلایان به تب دنگی علائم‌شان حاد می‌شود
پس از خروج از شوک و فاز بحرانی این بیماری، فرد وارد فاز نقاهت شود. رمضانی همچنین عنوان کرد: «ممکن است بی‌حالی تا دوهفته هم وجود داشته باشد؛ اما آنچه که مهم است، این است که در بیماری تب دنگی حدود 70 الی 75 درصد اوقات ابتلا بدون علامت باشد. یعنی ممکن است که فرد بدون علامت باشد و ویروس هم در خونش باشد، پشه‌ها را هم آلوده کند اما هیچ علامتی نداشته باشد. تنها 20 الی 25 درصد دچار علائمی مانند تب بالا می‌شود. همچنین از این 20 الی 25 درصد، باز هم تعدادی بهبود پیدا کنند ولی باز هم احتمال دارد که درصد کمی سیر تیپیکی که گفته شد را طی کنند. بنابراین هوشیاری خود مردم در جلوگیری از ابتلا به آن مهم است. همچنین شناسایی سریع خود بیماری بسیار مهم است. باعث این می‌شود که فرد نجات پیدا کند و هم اینکه جلوی آلودگی پشه‌ها هم گرفته می‌شود؛ زیرا هنگام بستری فرد در بیمارستان، شرایطی مهیا می‌شود که هیچ‌گونه پشه‌ای در مجاورتش قرار نگیرد؛ زیرا اصل ماجرا این است که بتوانیم بیماری را کنترل کنیم. بنابراین با دادن سابقه سفر، تشخیص به‌موقع باعث می‌شود که فرد نجات پیدا کند و هم اینکه از آلودگی پشه جلوگیری می‌کند.»
چگونه از تکثیر پشه آئدس جلوگیری کنیم؟
این متخصص عفونی در ادامه تصریح کرد: «کارهایی مانند نگذاشتن آشغال‌ها کنار منزل، راکد نماندن آب در ظرف گلدان‌ها، در پاسیو و بالکن، یا جلوگیری از جمع شدن پشه‌ها در جوب راکد همه باعث می‌شود که از شرایط تکثیر پشه آئدس جلوگیری شود. برای جلوگیری از انتشار این بیماری چند عامل داریم. آموزش مردم، اطلاع‌رسانی، اطلاعات کافی پزشکان در تشخیص و رعایت بهداشت عمومی از عوامل کنترل بیماری تب آئدس است.»
رمضانی همچنین توضیح داد که تب دنگی درمان اختصاصی ضدویروس ندارد. اما درمانی که اتخاذ می‌شود، عموما مایع‌تراپی و سرم‌درمانی است. این سرم‌تراپی دقیق و براساس فشار، حجم ادرار بیمار و... است و مایعات بدن بیمار باید دائم محاسبه شود؛ چراکه احتمال دارد بالا و پایین شود؛ چراکه ممکن است به دلیل مایعات زیاد دچار تنگی نفس و جمع شدن مایعات در شکم شود. اگر هم کم مایعات داده شود، ممکن است بیمار دچار شوک شود.
هشدار؛ ابتلای دومی هم در کار است
به جز این موارد، برای تب دنگی در دنیا دو واکسن وجود دارد، ولی این دو واکسن در دسترس عموم نیستند. تب دنگی با وجود اینکه یک بیماری ویروسی است ولی مانند کرونا نیست. ما درمورد کرونا می‌گفتیم اگر فرد بار اول مبتلا شود، دفعات بعدی شدید نخواهد بود و ایمنی نسبی نسبت به این ویروس به وجود خواهد آورد. اما تب دنگی یک بیماری خاص است؛ چراکه اگر فرد بار اول به تب دنگی مبتلا شود، بار دوم شدیدتر از بار اول خواهد بود. یعنی ابتلای بار اول نه‌تنها به فرد کمک نمی‌کند، بلکه ابتلای دوم را بسیار شدیدتر می‌کند. علت تب دنگی شدید هم معمولا در ابتلای بار دوم است.
