عطیه همتی، دبیرگروه نقد روز: سال‌هاست مسائل زنان و حضور آنان در عرصه سیاسی و مطرح کردن مطالبات آنان تبدیل به شگرد انتخاباتی کاندیداهای ریاست‌جمهوری برای جلب رای زنان جامعه در ایام انتخابات شده است. از همین رو بسیاری اوقات چون قرار است این مساله صرفا جنبه زینتی و تبلیغاتی برای کاندیداها داشته باشد، تنها مسائل و موضوعاتی مطرح می‌شود که صرفا نمایشی است و حتی عمق زیادی در مسائل اصلی حوزه زنان کشور ندارد. در بسیاری اوقات نیز کاندیداهای انتخاباتی چند روز مانده به ایام تبلیغات به دنبال مشاوره‌هایی در حوزه زنان و خانواده می‌گردند تا ویترین و آرایش انتخاباتی‌شان را تکمیل کرده و بتوانند صرفا سوالات مطرح‌شده در این حوزه‌ها را چه از سوی مردم و چه در مناظرات و برنامه‌های انتخاباتی پاسخ بدهند. تا چند روز دیگر نهمین رئیس‌جمهوری اسلامی ایران با آرای مردم انتخاب می‌شود. روزنامه «فرهیختگان» با مشورت و همکاری کارشناسان خبره و فعالان حوزه زنان و خانواده به چند عنوان و سوال مهم رسیده است که قصد دارد با نهمین رئیس‌جمهور کشور مطرح کند و وی را از این موضوعات و نظام مسائل باخبر کند و از رئیس‌جمهور کشور بخواهد نسبت به آنان مقید باشد و اقدامات لازم را انجام داده یا حتی در برخی موارد نسبت خود و دولتش را با آنها مشخص کند. متن پیش رو سوالات و مسائلی است که می‌خواهیم با رئیس دولت چهاردهم مطرح کنیم.
1. آیا آقای رئیس‌جمهور نسبت به اجرایی کردن مفادها و بندهای حوزه زنان و خانواده برنامه هفتم توسعه خود را متعهد می‌داند؟
اگر رئیس‌جمهور نهم بر این باور است که برنامه‌ها برای اجرایی شدن نوشته می‌شوند و خود را موظف به اجرایی کردن برنامه‌های توسعه‌ای کشور می‌داند، در برنامه هفتم مفاد و بندهایی در حوزه زنان و خانواده قرار دارد که ایرادهای برنامه قبلی نیز از آن گرفته شده است. اگر پیش از این دولت‌ها برای پیشبرد اهداف و مسائل حوزه زنان نیازمند نوشتن یک برنامه مرتب بودند، کار برای دولت چهاردهم آسان‌تر است و کافی است به مفاد برنامه هفتم وفادار بوده و در راستای اجرایی بودن آن قدم بردارد. برنامه‌ای که در آن مسئولیت نهادهای مختلف به‌درستی مشخص شده و فقط نیاز به عزم جدی است تا در جهت اجرایی آن قدم برداشته شود. از این رو معاونت زنان به‌عنوان مهم‌ترین نهادی که باید پیگیر مسائل زنان باشد، جایگاه ویژه‌ای در دولت آقای رئیس‌جمهور خواهد داشت. رئیس‌جمهور باید در اجرایی کردن برنامه هفتم توسعه الگوی سوم زن را در نظر بگیرد و در راستای آن تنقیح قوانین را انجام دهد و در صورت نیاز نیز به مجلس لایحه داده و درصدد اصلاح آنان برآید.
2- پیوست خانواده به‌عنوان بند دوم سیاست‌های کلی خانواده چه اهمیتی برای رئیس‌جمهور دارد؟
سیاستگذاری در حوزه زنان و خانواده جزیره جداگانه‌ای در سیاستگذاری نیست که بشود برای آن جداگانه تصمیم گرفت، بلکه زنان و خانواده باید پیوست کلی سیاست‌های رئیس‌جمهور باشد. همه تصمیم‌های دولت باید رو به جایگاه خانواده باشد. وقتی گفته می‌شود خانواده مهم است نباید کاری انجام شود یا تصمیمی گرفته شود که به خانواده ضربه بزند. متاسفانه همواره خانواده از منظر آسیب‌شناسی دیده شده است. تعداد فرزندانش کم است باید زیاد شود. طلاق زیاد است باید کم شود. ولی خانواده به‌عنوان نهادی که باید از سیاست‌های کلی نظام منتفع شود، هیچ‌گاه دیده نشده است. از این رو همه سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌های دولت باید پیوست خانواده داشته باشد.
3- مواجهه با برش زنان در همه عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ورزشی از نگاه رئیس‌جمهور چگونه خواهد بود؟
رئیس‌جمهور کشور باید بداند در همه حوزه‌های کشور باید رویکرد زنانه نیز داشته باشد. اگر قرار باشد به مساله اشتغال در کشور ورود کند، باید رویکرد زنانه به اشتغال داشته باشد. اگر قرار است به مساله ورزش حرفه‌ای ورود کند، باید رویکرد زنانه به ورزش قهرمانی نیز در دستورکارش قرار بگیرد و از لفاظی‌های رسانه‌ای خود‌داری کند. دولت باید در هر مساله‌ای که قرار است به آن ورود کند، ببیند درباره زنان در آن مساله چه نظر و چه فکری اندیشیده است و ایده‌اش را مطرح کند و برای آن برنامه‌ریزی و بودجه داشته باشد. در سال‌های اخیر میزان افتخارآفرینی و مدال بانوان ورزشکارمان همواره از میزان درصد حضورشان در کاروان‌های ورزشی بیشتر بوده، به‌طوری‌که اگر بانوان ایرانی سهم 39 درصدی از کاروان ورزشی داشته‌اند، سهم مدال‌هایشان از این عدد بیشتر بوده است و این خود نشان از پتانسیل و توانایی بسیار زیاد زنان سرزمین‌مان دارد که می‌تواند به افزایش روحیه زنان ایرانی و حس غرورشان به ایرانی بودن کمک شایانی کند. اما متاسفانه با وجود این افتخارآفرینی‌ها که در هر دوره از تورنمنت‌ها و مسابقات بین‌المللی بیشتر و بیشتر می‌شود، بودجه‌های اختصاصی به ورزش بانوان رشد چندانی نداشته و همچنان دختران ایران در بی‌توجهی‌های مالی به سر می‌برند. رئیس‌جمهور مسائل دختران 18 تا 25 سال کشور را که اغلب مجرد هستند، چگونه تمشیت خواهد کرد؟ برای تحصیل این بازه سنی چه برنامه‌هایی دارد؟
4- نسبت رئیس‌جمهور با لوایح حوزه زنان چگونه است؟
در سال‌های اخیر لوایح زیادی تحت عنوان‌های مختلف مانند لایحه حضانت یا افتتاح حساب، لایحه ارتقای امنیت و چندین و چند لایحه دیگر در کشور به تصویب رسیده است. رئیس‌جمهور علاوه‌بر اینکه باید رویکردش را نسبت به این لوایح مشخص کند، باید لوایح جدید مدنظرش را نیز ارائه دهد و رویکرد خود را نسبت به زنان ارائه دهد. آیا او رویکرد تحجری در حوزه زنان دارد؟ یا رویکرد غربگرایی و بین‌المللی؟ رویکرد وی در مورد مسائل زنان چیست؟ به‌طور مثال رئیس‌جمهور نسبت به قانون حمایت از خانواده چه نظر و رویکردی خواهد داشت و رویکرد او در مساله منازعات خانوادگی به چه شکل است؟ نسبت رئیس‌جمهور با بعضی قوانین حمایتی در حوزه زنان مانند قانون حمایت از خانواده مصوبه سال 91 چگونه است؟ آیا نقش حمایتی برای زنان دارد؟ نسبت به مسائلی که جامعه زنان با آن درگیر هستند، از منازعات خانوادگی تا موازنه حقوق زنان چه رویکرد و نظری دارد؟
5- نهاد خانواده از منظر رئیس‌جمهور چگونه است؟
جدا از پیوست خانواده، نظر رئیس‌جمهور نسبت به نهاد خانواده به‌عنوان هسته اولیه جامعه چیست؟ آیا رئیس‌جمهور نسبت به نهاد خانواده نگاه صرفا آسیب‌شناسانه دارد یا اینکه به مولدسازی این نهاد نیز فکر می‌کند؟ نگاهی که بتوان از آن برای حل مسائل کشور استفاده کرد؟ آیا نگاه رئیس‌جمهور تنها خانواده را نهاد منفعلی می‌بیند که باید از دولت خدمات دریافت کند یا اینکه برای آن برنامه و تدبیری هم اندیشیده است. آنچه که این روزها می‌بینیم صرفا جمله‌سازی‌های شیک و مرتبی از خانواده است. اما پیشنهاد، طرح و هر آنچه که نهاد خانواده را پویا و به قدرت آن بیفزاید در حال حاضر قابل مشاهده نیست. از این رو به رئیس‌جمهور منتخب پیشنهاد می‌شود نهاد خانواده را به‌عنوان سرمایه اجتماعی در نظر بگیرد و برای مولدسازی آن و ورود آن به حکمرانی برنامه داشته باشد.
6- اشتغال زنان و مسائل مربوط به آن کجای برنامه آقای رئیس هستند؟
سال‌هاست زنان در بالاترین سطوح علمی کشور تحصیل و فعالیت‌های علمی و شغلی دارند. اشتغال زنان هرساله به علت تمایل حضور آنها در اجتماع و همچنین فعالیت‌های اقتصادی و علمی رو به افزایش است. اما همچنان زیرساخت‌های خدماتی برای حضور آنان در بدوی‌ترین شکل ممکن قرار گرفته و مانع از فرزندآوری و حتی رفاه آنان شده است. اگر حکمرانی، حضور زنان نخبه و شاغل را در بدنه خود پذیرفته است باید اسباب آسایش آنان را نیز فراهم کند. همچنین اگر حکمرانی برای جوانی جمعیت برنامه می‌ریزد و خواستار فرزندآوری نسل نخبه و تربیت شده توسط مادران فعال و نخبه است باید به زمینه‌های فرزندآوری و نگهداری آنان کمک کند. متاسفانه برخی از تصمیم‌گیران به جای آنکه اسباب آسایش مادران را برای نگهداری از فرزندشان فراهم کنند، حذف زنان را از مشاغل پیش کشیده‌اند. اما آنچه سال‌های اخیر نشان داده، این بوده که عدم رفاه باعث شده بسیاری از زنان به دلیل از دست ندادن شغل‌شان به دلایل مختلف ازجمله فشار اقتصادی به خانواده، قید فرزندآوری را زده‌اند تا مناصب شغلی‌شان را حفظ کنند. رئیس‌جمهور می‌تواند با لوایح حمایتی در این زمینه مانند موظفی در ایجاد مهدکودک‌ها در جنب ادارات و دانشگاه‌ها، آسایش در فرزندآوری و نگهداری از فرزند را به مادران شاغل و فعال هدیه دهد و همچنین قدم رو به جلویی در افزایش جمعیت که نیاز امروز کشور است بردارد.
7- اقشار خاص و خانواده و زنان جامعه کارگری در نگاه رئیس‌جمهور وجود دارند؟
در جامعه ما اقشار خاص نیز وجود دارند. جامعه کارگری و به‌خصوص زنان متعلق به جامعه کارگری همواره چشم به تصمیمات حمایتی دولت‌ها دوخته‌اند. رئیس‌جمهور آینده چه برنامه و نگاهی برای این قشر آسیب‌پذیر دارد؟ اگر در بند بالاتر به فعالیت‌های علمی زنان نخبه اشاره کردیم و خواهان رسیدگی به آنها شدیم، رئیس‌جمهور باید بداند مشکلات اقشار کارگری بسیار جدی‌تر است و بارداری، زایمان و تامین مخارج این گروه قابل قیاس با گروه‌های دیگر نیست و حتی ممکن است آنها را به غلط به سمت سقط جنین که این روزها مرتبا نسبت به آن هشدار داده می‌شود، بکشاند. از این رو نیازمند رویکردهای درست، منطقی و دقیق در این زمینه هستیم.
8- رئیس‌جمهور چقدر به اجرای قانون جوانی جمعیت وفادار است؟
قانون جوانی جمعیت مصوبه مجلس شورای اسلامی برای تحقق افزایش جمعیت است. در این قانون بندهای حمایتی زیادی برای رشد و تعالی یک خانواده وجود دارد. رئیس‌جمهور باید به دور از تعارفات و لفاظی‌های سیاسی خود را موظف و سرباز اجرایی این قانون بداند و به بند‌بند آن مقید باشد. نه آنکه چون در زمان نوشتار آن در راس کار نبوده، احساس وظیفه‌ای برای آن نداشته باشد.
9- زنان روستاها و شهرهای کم‌جمعیت در دولت رئیس‌جمهور چه جایی دارند؟
متاسفانه بیشتر برنامه‌ریزی‌هایی که برای زنان در داخل کشور می‌شود، رو به زنان شهرنشین یا حتی تهرانی است و عملا هیچ برنامه‌ای برای فعالسازی و ارتباط با زنان شهرستانی و روستایی وجود ندارد. به‌خصوص آنکه زنان روستایی کشور عملا هیچ اوقات فراغتی ندارند و به نظر می‌رسد از جریان حکمرانی و قانونگذاری کشور کاملا کنار گذاشته شده‌اند.
10- زنان خلاق و نوآور یا زنان الگوی سومی چه جایگاهی خواهند داشت؟
زنان در الگوی سوم مطرح‌شده از سوی مقام‌معظم‌رهبری نقشی فعال و کنشگر در جامعه دارند. درست است که در برنامه‌های توسعه‌ای نقش زنان شاغل نیز در نظر گرفته شده، اما همه زنانی که می‌خواهند در مسیر الگوی سوم حرکت کنند، شاغل نیستند. ما در حوزه زنان علاوه‌بر زنان شاغل با گروهی از زنان کنشگر و فعال روبه‌رو هستیم که در زمینه‌های مختلفی فعال و نوآور هستند و عاملیت دارند. مراکز خلاق و نوآور فرصتی هستند که رویکرد الگوی سومی مطرح شده از سوی رهبر انقلاب اسلامی را پیاده‌سازی کنند. زنانی که خارج از چهارچوب‌های خشک اداری می‌توانند نقش مکملی در پیشبرد مسائل کشور ایفا کنند. رئیس‌جمهور باید برای این‌گونه از زنان برنامه‌های ویژه داشته باشد و نقش آنان را در نظام حکمرانی موثر بداند و از کنار این موضوع و گروه مهم ساده نگذرد.
11- نگاه به زنان در حوزه بین‌الملل چه خواهد بود؟
رئیس‌جمهور پرچمدار مهم گفتمان انقلاب اسلامی ایران است. نگاه او به زنان در حوزه بین‌الملل باید منطبق با این گفتمان بزرگ و مهم باشد. امام خمینی(ره) همیشه بر نقش زنان در شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران تاکیدات ویژه داشت و حتی مزیت انقلاب اسلامی ایران نسبت به سایر انقلاب‌های دیگر را همراهی و حضور زنان می‌دانست. حضرت امام خمینی حتی در انتخاب هیاتی که نامه او را به گورباچف، رئیس‌جمهور شوروی سابق بردند، از مرحوم مرضیه دباغ به‌عنوان یکی از حاملان پیام استفاده کرد تا پررنگ بودن نقش زنان در انقلاب اسلامی را به دولت‌های بزرگ جهان نشان دهد. رئیس‌جمهور نهم چه نگاهی نسبت به حضور زنان در عرصه بین‌الملل دارد؟ برنامه‌های ویژه او برای ترویج الگوی سوم مورد نظر رهبر انقلاب در عرصه بین‌الملل چیست؟ بعد از حوادث تلخ 1401 و فعالانی که با شعار «زن، زندگی، آزادی» خودشان را پیگیر مشکلات زنان می‌دانستند و سعی کردند خودشان را نماینده دختران ایرانی نشان دهند و در تریبون‌های بین‌المللی حاضر شوند، برنامه ویژه رئیس‌جمهور چیست؟ او قرار است چه تصویری از دختر و زن ایرانی را به جهان از طریق تریبون‌های بین‌المللی مخابره کند و برای تبیین الگوی سوم چه برنامه‌هایی دارد؟
12- رئیس‌جمهور با مطالبات جامعه دختران چه خواهد کرد تا امنیتی و رادیکالیزه نشود؟
سال‌هاست مطالبات برخی از جامعه دختران کشور به جای آنکه پاسخ‌های داخلی صحیح و به اندازه به آن داده شود، یا زیر فرش پنهان می‌شود یا از سوی رسانه‌های فارسی‌زبان خارجی ترند اخبار شده و تبدیل به یک مساله امنیتی می‌شود که کشور را دچار چالش و بحران‌های تازه می‌کند. درخواست حضور در استادیوم سال‌ها پیش از سمت محافل زنانه و دخترانه مطرح شد اما چون در داخل جدی گرفته نشد، از محافل بین‌المللی دنبال شد و درنهایت با فعالیت رسانه‌های ضدایرانی تبدیل به یک مساله امنیتی شد. برخی نیز از داخل با رفتارهای هیجانی خود دایره را تنگ‌تر کرده و بر قطبیت ماجرا اضافه کردند. حال سوال از رئیس‌جمهور این است که با این دست از مطالبات جامعه زنان که هر چند وقت یکبار با موضوعات مختلف به صدر اخبار راه پیدا می‌کند، چگونه برخورد شود تا امنیتی نشده و به دوقطبی‌های سیاسی و اجتماعی رادیکال تبدیل نشود؟ رئیس‌جمهور چه برنامه‌ای برای کاهش رفتارهای رادیکالی شده در حوزه زنان دارد؟ و قرار است این دو گروه تنش‌زا را چطور مدیریت کند؟
