زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: انتشار لایحه بودجه سالانه، وضعیت دستگاه‌های مختلف را از بابت منابع درآمدی‌شان روشن می‌کند؛ منابعی که به آنها اجازه هزینه‌کرد در حوزه‌های مختلف را می‌دهد یا برعکس، دست آنها را برای ریخت‌وپاش یا حتی انجام ماموریت‌های سازمانی‌شان می‌بندد. همین مقوله در حوزه آموزش عالی هم صدق می‌کند و با مشخص شدن لایحه پیشنهادی دولت برای بودجه امسال، مسیر مالی بخش‌های مختلف این حوزه روشن شده است. در گزارشی که 29 فروردین با عنوان «اداره دانشگاه‌های دولتی 30 درصد نفتی‌تر می‌شود» در «فرهیختگان» منتشر شد، وضعیت تغییرات بودجه‌ای در دانشگاه‌های دولتی را بررسی کردیم و این بار سراغ تصمیم سازمان برنامه‌وبودجه- برای دیگر بخش‌های آموزش عالی از پارک‌های علم و فناوری گرفته تا پژوهشگاه‌ها، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، جهاد دانشگاهی و...- رفتیم؛ بخش‌هایی که هرکدام سهم بسزایی در پیشبرد سیاست‌های پژوهشی، فناوری، علمی و... خواهند داشت و به همین دلیل طبیعتا افزایش یا کاهش بودجه آنها نقش خود را در مسیر طی‌شده از سوی هرکدام از این بخش‌ها خواهد داشت. اگر بخواهیم در همین ابتدا وضعیت فعالیت را در 14 پژوهشگاهی که به‌صورت مستقیم زیرنظر وزارت علوم فعالیت می‌کنند، بررسی کنیم باید عنوان کنیم بودجه آنها به‌صورت میانگین 23 درصد رشد کرده است؛ افزایشی که در بخش پارک‌های علم و فناوری هم صادق بوده، اما وقتی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و جهاددانشگاهی را ملاک قرار می‌دهیم، این میزان در هرکدام تنها 15 درصد بوده‌ است. علاوه بر این دیگر بخش‌های آموزش عالی از نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاه‌ها گرفته تا دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزارت علوم با افزایش 92 درصدی همراه بوده‌اند.

بیشترین افزایش بودجه به پژوهشگاه دانش‌های بنیادی رسید 
از بین پژوهشگاه‌های وزارت علوم، پژوهشگاه دانش‌های بنیادی بیشترین افزایش بودجه را برای امسال تجربه کرده است. به‌طوری‌که با رشد 36 درصدی، بودجه 434 میلیارد و 275 میلیون تومانی را خواهد داشت و بیشترین سهم را هم از منابع عمومی کشور به خود اختصاص داده است. در این میان پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری نه‌تنها افزایش بودجه‌ای نداشته، بلکه طبق تصمیم سازمان برنامه‌وبودجه، 5 درصد از بودجه آن برای سال جاری به نسبت قانون بودجه 1402، کاهش هم داشته و باید امسال را با 117 میلیارد و 695 میلیون تومان سپری کند. کمترین سهم از منابع عمومی و البته کمترین میزان بودجه هم پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی رسیده، پژوهشگاهی که امکان درآمدزایی هم ندارد و باید تمام سال را با همین اعتبارات دولتی سر کند. در این میان بیشترین میزان رشد درآمدی که براساس لایحه بودجه 1403 و مقایسه آن با قانون 1402 تعیین‌شده به پژوهشگاه مستقل زابل می‌رسد، به‌طوری‌که این پژوهشگاه باید 252 درصد، درآمدزایی بیشتری نسبت به سال گذشته داشته باشد. اما پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری با کاهش 40 درصدی درآمدهای اختصاصی در لایحه امسال روبه‌رو شده است. طبق لایحه امسال به‌نظر می‌رسد پژوهشگاه دانش‌های بنیادی بیشترین میزان ساخت‌وساز را خواهد داشت، به‌طوری‌که می‌تواند 28 درصد از بودجه‌اش را در حوزه تملک دارایی هزینه کند. این میزان برای پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی عملا صفر خواهد بود. پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران اما شرایط متفاوتی خواهد داشت، به‌طوری‌که 37 درصد از بودجه‌اش از طریق درآمدهای اختصاصی تامین خواهد شد و اگر از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی که هیچ درآمدزایی‌ای نخواهد داشت بگذریم، کمترین میزان درآمدهای اختصاصی با سهم 3 درصدی از بودجه به پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی می‌رسد.

تداوم رشد فیزیکی پارک علم و فناوری خراسان جنوبی 
بررسی 31 پارک علم و فناوری که شهرک تحقیقاتی اصفهان را هم شامل می‌شود، نشان می‌دهد پارک علم و فناوری قم با رشد 82 درصدی، در راس جدول از این حیث قرار گرفته و اعتباری 53 میلیارد و 853 میلیون تومانی خواهد داشت، درحالی‌که پارک علم و فناوری خلیج‌فارس (قشم) نه‌تنها افزایشی نداشته، بلکه با ریزش 29 درصدی بودجه‌اش هم به نسبت قانون 1402 روبه‌رو بوده است. بعد از آن قرار است پارک علم و فناوری خراسان رضوی 8 درصد افزایش یابد و امسال را با 98 میلیارد و 491 میلیون تومان سپری کند. نکته قابل‌توجه اینکه دو پارک علم و فناوری کرمانشاه و البرز که هر دو متعلق به جهاد دانشگاهی هستند نیز وابستگی صددرصدی به منابع عمومی دارند و قرار نیست حتی یک ریال هم درآمدزایی داشته باشند. کمترین میزان وابستگی به منابع عمومی به شهرک علمی- تحقیقاتی اصفهان می‌رسد که 55 درصد بودجه‌اش از این طریق و مابقی را از محل درآمدها تامین خواهد شد. با بررسی لایحه امسال به‌نظر می‌رسد پارک علم و فناوری خراسان جنوبی قرار است در سال 1403 توسعه فیزیکی پیدا کند، به‌طوری‌که 52 درصد از بودجه‌اش را اعتبارات تملک دارایی شامل می‌شود و همین مساله به این پارک اجازه می‌دهد در مباحث عمرانی بتواند تا حد زیادی هزینه کند؛ البته این پارک سال گذشته هم 54 درصد از لایحه بودجه خود را می‌توانست به این حوزه اختصاص دهد. در این میان پارک علم و فناوری زنجان عملا هیچ اعتباری برای هزینه‌کرد در این بخش ندارد. 

اعتبارات بنیاد ملی علم 67 درصد کم شد! 
معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور که یکی از اجزای مهم اکوسیستم فناوری و نوآوری کشور به شمار می‌رود هم امسال چهار هزار و 686 میلیارد تومان بودجه خواهد داشت که به نسبت قانون بودجه 1402، رشد 23 درصدی پیدا کرده است. البته از این میزان دو هزار و 258 میلیارد تومان سهم دبیرخانه این معاونت بوده و مابقی به زیرمجموعه‌هایش می‌رسد. هرچند این معاونت زیرمجموعه‌های مهمی مانند بنیاد ملی نخبگان، بنیاد ملی علم و پارک فناوری پردیس را در اختیار دارد، اما در کنار آنها ستادهای مختلفی مانند توسعه فناوری علوم شناختی، توسعه زیست فناوری، فناوری‌های نوین... . را هم نمی‌توان از قلم انداخت. یکی از اتفاقات قابل‌توجه درباره این معاونت، کاهش بودجه برخی از زیرمجموعه‌هایش مانند بنیاد ملی علم ایران است که با ریزش 67 درصدی همراه بوده و این وضعیت برای ستاد توسعه فناوری علوم شناختی هم با شدت بیشتری همراه شده، به‌طوری که بودجه این ستاد امسال کاهش 78 درصدی داشته است و در مقابل بیشترین میزان رشد هم به دبیرخانه این معاونت با سهم 86 درصدی رسیده است. بررسی این بخش با شاخصه درآمدهای اختصاصی هم نشان می‌دهد پارک فناوری پردیس باید 50 درصد از درآمدهای خود را نسبت به بودجه سال قبل افزایش دهد و بعد از آن خود معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری است که میزان رشد درآمدهای اختصاصی آن با 43 درصد رشد همراه شده است. درآمدهای بنیاد ملی نخبگان و بنیاد ملی علم عملا بدون تغییر مانده است. یکی از اتفاقات مهم را هم باید افزایش 24 درصدی ستادهای توسعه فناوری‌های نوین دانست؛ ستادی که با توجه به داغ شدن بحث فناوری‌های جدید می‌تواند سهم قابل‌توجهی هم در پیشبرد سیاست‌های این حوزه داشته باشد. 

بیشترین میزان رشد اعتبار به بخش ستادی جهاد دانشگاهی رسید
جهاد دانشگاهی هم یکی از مجموعه‌های اثرگذار حوزه آموزش عالی کشور به شمار می‌رود. بخشی که شاید برای عموم جامعه با پژوهشگاه رویان شناخته شده باشد. از رشد 28 درصدی جهاد دانشگاهی و اعتبار یک هزار و 845 هزار میلیارد و 851 میلیون تومان که بگذریم، باید عنوان کرد بخش ستادی جهاد هم با رشد 22 درصدی همراه بوده است. در این میان اما اعتبار پژوهشگاه رویان با رشد 16 درصدی روبه‌رو شده و قرار است امسال را با 160 میلیارد و 887 میلیون تومان سپری کند. جالب اینجاست که سال گذشته همین پژوهشگاه رشد 20 درصدی را در لایحه بودجه 1402 به نسبت قانون بودجه 1401 تجربه کرده بود. پژوهشگاه فناوری‌های نوین علوم پزشکی جهاد دانشگاهی هم که از پژوهشگاه‌های مهم در کشور محسوب می‌شود قرار است برای امسال 86 میلیارد و 251 میلیون تومان اعتبار داشته باشد، رقمی که به نسبت قانون بودجه 1402، رشد 16 درصدی داشته است. نکته دیگر وابستگی صددرصدی جهاد دانشگاهی و زیرمجموعه‌هایش به منابع عمومی است؛ اتفاقی که حتی شامل حال این دو پارک علم و فناوری زیر نظر این مجموعه هم می‌شود. 

اعتبار صندوق رفاه دانشجویی قطره چکانی اضافه شد!‌
از این مجموعه که بگذریم شاید اولین سوالی که ذهن دانشجویان را به خود مشغول کند بحث اعتبارات صندوق رفاه دانشجویان باشد. صندوقی که به دلیل اعطای تسهیلات به این قشر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است اما مساله قابل‌توجه در این میان آن است که تنها 2درصد به بودجه صندوق اضافه شده و اعتبار آن به یک هزار و 194 هزار و 572 میلیارد تومان رسیده است. نکته دیگر اینکه درآمدهای صندوق هم با کاهش 9 درصدی همراه بوده است؛ هرچند هنوز این درآمدها سهم 49 درصدی از کل بودجه این صندوق را دارند و در مقابل 51 درصد دیگر هم از طریق منابع عمومی تامین می‌شود. یکی دیگر از مجموعه‌های تاثیرگذار در حوزه علم و فناوری و آموزش عالی را باید شورای عالی انقلاب فرهنگی دانست که دبیرخانه آن با افزایش 23 درصدی بودجه‌اش روبه‌روست؛ یعنی این دبیرخانه برای سال جاری با 274 میلیارد تومان خواهد داشت. دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی هم از دیگر بخش‌هایی است که در کنار رشد 15 درصدی بودجه‌اش و البته وابستگی کامل به منابع عمومی هیچ اعتباری در بخش تملک دارایی‌های سرمایه‌ای ندارد. مرکز مطالعات و همکاری‌های علمی بین‌المللی که زیر نظر وزارت علوم بوده و با توجه به تحریم‌هایی که علیه کشور وجود دارد، نقش پررنگی در برقراری ارتباط با دانشگاه‌ها و پژوهشگران کشورهای دیگر ایفا می‌کند، امسال با وابستگی 90 درصد به بودجه دولتی اجازه دارد تا از اعتبار 24 میلیارد و 943 میلیون تومانی‌اش، سه درصد را برای طرح‌های عمرانی هزینه کند. مرکز نشر دانشگاهی هم امسال باید 22 درصد از اعتبار 31 میلیارد و 213 میلیون تومانی‌اش را از طریق درآمدهای اختصاصی به دست آورد، درآمدهایی که به نسبت سال گذشته 35 درصد رشد داشته است. وزارت علوم به‌صورت کلی بیشترین سهم را در تملک دارایی‌ها داشته و بعد از آن فرهنگستان علوم ایران است که می‌تواند بیشترین هزینه را برای این بخش داشته باشد.