عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: طبق آخرین آماری که در حوزه موسیقی منتشر شده، 79.9 درصد افراد علاقه زیادی به موسیقی دارند و میزان متوسط مصرف موسیقی برای هر ایرانی، هفتهای ۱۲ ساعت و 40 دقیقه است. حتی ۲۴ درصد افراد نیز هفتهای ۲۱ ساعت به موسیقی گوش می‌دهند، میانگین سن شروع به بهره‌مندی از موسیقی ۱۰ سالگی است و می‌توان گفت شنیدن موسیقی برای اقشار و سنین مختلف جامعه ما گستردگی فراوانی دارد. با نگاهی به آن چیزی که در حوزه موسیقی در سال گذشته رقم خورد و شاهدش بودیم، این بخش ظهور و بروز بیشتری نسبت به سایر حوزه‌های فرهنگی داشتند و جریان‌های فعال این حوزه شاهد رونق نسبی در این بخش بودند. در سال 1402، کنسرت‌های موسیقی بعد از یک دوره تعطیلی، مقاطع حساسی را پشت سر گذاشت که عبور از این مقاطع متصل به تصمیماتی شد که در ادامه به بخش‌هایی از آن اشاره می‌کنیم. تدبیر و برنامه‌ریزی درخصوص آینده موسیقی و آنچه پیش روی مدیران، فعالان و علاقه‌مندان موسیقی ایرانی قرار دارد، نیازمند دقت‌نظر نسبت به اتفاقاتی است که در یک سال گذشته رخ داده است. همچنان موانعی پیش روی این بخش از فرهنگ و هنر وجود دارند که برای عبور از آنها بهتر است نقاط قوت و ضعف این حوزه شناسایی و بررسی شوند. در گزارش پیش‌رو سعی کردیم مهم‌ترین اتفاقات سال 1402 در حوزه موسیقی را رصد کنیم و پیشنهادهای اهالی موسیقی را برای سال 1403 بشنویم.
تقویت تمام ظرفیت‌های موسیقی ایرانی
بازگشت رونق به کنسرت‌ها از آن مواردی بود که در سیاستگذاری فرهنگی سال 1402 به‌صورت جدی دنبال شد. در این سال در مجموع چهارهزار و ۹۷۰ نوبت کنسرت برگزار شد که اگر دوماه محرم و صفر را از این فهرست حذف کنیم به میانگین حدود ۵۰۰ نوبت اجرا در هرماه از سال می‌رسیم. سال ۱۴۰۲ برای اجراهای پاپ کشور یک سال خوب بود و بر همین اساس تعدد اجراها درکنار وفور سبک‌های مختلف سبب شد مخاطبان به‌راحتی کنسرت مورد علاقه خود را انتخاب کنند؛ در سالی که کنسرت‌های پاپ رکورد خوبی را به‌لحاظ کمیت شاهد بود، مجید رضوی، علی یاسینی و علیرضا قربانی بیشترین اجرا را داشتند. رضوی موفق شد در سال ۱۴۰۲، ۲۶۷ اجرای داخلی را تجربه کند. یاسینی در این سال در ۹۰ روز بیش از ۱۷۰ سانس کنسرت در تهران داشت و در شهرهای دیگر نیز تقریبا ۵۰ کنسرت برگزار کرده است و جزء خوانندگان پرکار و پرفروش سال گذشته به‌حساب می‌آید، همچنین علیرضا قربانی از خوانندگان پرطرفدار نیز بیشتر تور را در ایران و کشورهای خارجی برگزار کرده است.
علیرضا قربانی خواننده بعدی است که بیشترین اجرای کنسرت را در سال 1402 داشت، این خواننده نزدیک به ۱۰۰ شب روی صحنه رفت و کنسرت‌هایش بیش از ۱۶۰ سانس اجرا شد؛ قربانی به‌شکل تور، کنسرت‌هایش را در تهران و دیگر شهرها در هر فصل برگزار می‌کرد. شهرهای تهران، گرگان، رشت، تبریز، کرمان، سیرجان، شیراز و جزیره کیش، یزد، کاشان، شهرکرد، اصفهان، شیراز و تبریز میزبان کنسرت‌های این خواننده بودند. قربانی همچنین تور کنسرت‌هایش را در کشورهایی چون کانادا، اروپا و استرالیا را برای علاقه‌مندان به موسیقی سنتی ایرانی برگزار کرد.
فروردین 1402 به مناسبت نوروز و ماه مبارک رمضان با همکاری بخش‌های مختلف فرهنگی و هنری همچون اجرای کنسرت، سرود، شعرخوانی به‌صورت رایگان در برج میلاد برگزار شد، در این برنامه خوانندگانی همچون گروه سون، امیر تاجیک، بهنام صفاریان، مهراج محمدی، فریدون آسرایی، امید جهان و سالار عقیلی روی صحنه رفتند. همچنین در ویژه برنامه همنشینی و دورهمی «شب‌های لبخند» همزمان با عیدهای فطر، غدیرخم، کنسرت‌های خوانندگانی مثل حمید عسکری، امیر تاجیک، علی عبدالمالکی، سینا درخشنده، محسن میرزاده، سالار عقیلی و شهرام شکوهی در بوستان آب و آتش برگزار شد. کنسرت آیینی «چهارپایه عشق» با اجرای ویژه مصطفی راغب همزمان با ماه صفر در مرکز همایش‌های برج میلاد برگزار شد.
سایر قوای موسیقی را دریابید
با نگاهی به مختصات اجراها و تعداد محدود خوانندگان می‌توان گفت همچنان اجراها متمرکز بر تصمیمات چند تهیه‌کننده است و از تمام ظرفیت جریان‌های موسیقی استفاده نشده است. استقبالی که در کنسرت «همراه با خاطره‌ها» رخ داد، نشانه خوبی بود از اینکه با فعال کردن ظرفیت‌های موسیقایی کشور می‌توان اتمسفر تازه‌ای را به‌وجود آورد و مخاطبان را با تنوع بیشتری درگیر کرد. این کنسرت آذر سال گذشته 1402 در پنج‌شب ۱۴ تا ۱۸ آذر در تالار وحدت اجرا شد و به‌دلیل استقبال مخاطبان، برای نوبت دوم از ۱۵ تا ۱۹دی ماه تمدید شد. این کنسرت خاطرات موسیقایی مخاطبان را زنده کرد. محمداللهیاری، مدیرکل سابق دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره برگزاری این رویداد گفت: «سال 1400 بعد از روی کار آمدن دولت، در هفته دفاع مقدس و در اولین دیدارهایی که وزیر ارشاد داشت به منزل استاد مجید انتظامی رفتیم و آقای وزیر از ایشان خواست موسیقی‌های فیلمی را که بعد از انقلاب ساخته‌اند همراه با ارکستر ملی ایران روی صحنه ببرد. مردم با فیلم‌هایی که در ژانر دفاع مقدس ساخته شده و با موسیقی استاد انتظامی همراه شده‌اند، خاطره‌های بسیاری دارند. گفت‌وگوها با استاد انتظامی در سال 1401 انجام شد و قرار بود این اجراها سال گذشته روی صحنه برود که متاسفانه شرایط مهیا نبود و این اتفاق عملی نشد. در سال جاری همان پروژه را بار دیگر به جریان انداختیم و قرار بود استاد انتظامی با همراهی ارکستر ملی ایران طی یک یا حداکثر سه اجرا به صحنه برود. اما با توجه به استقبال خوبی که مردم داشتند، بلیت‌های این اجرا در سه شب اول خیلی‌زود تمام شد و این اجرا را برای دو شب دیگر تمدید کردیم تا درنهایت کنسرت همراه با خاطره‌ها برای پنج‌شب روی صحنه برود.»
معین برمی‌گردد؟
«حضور ایشان در ایران هیچ مشکلی ندارد و طبق قوانین انجام می‌شود.» این اولین صحبتی بود که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مورد معین گفت و یکی از موضوعات مهم در حوزه موسیقی را رقم زد. محمدمهدی اسماعیلی پس از جلسه هیات وزیران چهارشنبه 20 دی‌ماه در جمع خبرنگاران در پاسخ به پرسشی درباره بازگشت معین این حرف را زد.
چند روز بعد اسماعیلی در نخستین نشست خبری خود در پاسخ به سوالی درباره این موضوع گفت: «در جمهوری اسلامی ایران فضای مساعدی برای ایرانیان خارج از کشور که دل‌شان به یاد ایران و ایرانی می‌تپد وجود دارد و می‌توانند به کشور بازگردند و تاکنون افراد زیادی بازگشته‌اند و اجرا هم داشته‌اند. ایران خانه همه است، این حقی نیست که ما بتوانیم سلب کنیم. هرکسی در هر موقعیتی هست می‌تواند برگردد. مجوزها هم مطابق قانون انجام می‌شود. از اتفاقات چند روز گذشته تعجب می‌کنم؛ افرادی که باید بیشترین استقبال را داشته باشند که دولت مردمی چنین فضایی را فراهم کرده فضای دیگری ایجاد می‌کنند. هیچ هنرمندی نبود که درخواست کند و شرایط بازگشت را فراهم نکنیم، هنرمندی بود که ۴۰ سال اجازه اجرا نداشت، اما ما این اجازه را دادیم. حتی می‌خواست نماهنگی برای تشکر از دولت بدهد که ما نگذاشتیم. گفتیم ما به دنبال تبلیغات نیستیم، ممکن است کسی یک جا خطا کرده باشد اما هر شهروند ایرانی هر وقت اراده کند به دلیل اینکه اینجا خاکش است ما خادمش خواهیم بود، خادم همه هنرمندان در ایران و خارج از کشور هستیم.»
فارغ از اینکه حضور و خوانندگی معین در ایران محقق خواهد شد یا نه. اینکه فضای مدیریت فرهنگی کشور تصمیم گرفته با واقعیت‌های مصرف موسیقی جامعه ایران از نزدیک مواجه شود، ارزشمند است. ضمن اینکه ایجاد فرصتی برای بازگشت معین به کشور و خوانندگی او می‌تواند زمینه‌ساز مفاهمه سایر هنرمندان ایرانی بیرون از کشور با مدیران فرهنگی باشد. در ادامه این مسیر علیرضا بیگدلی، معاون کنسولی، مجلس و امور ایرانیان وزارت امور خارجه درباره این موضوع گفت: «به‌طورکلی همه کسانی که تابعیت جمهوری اسلامی را دارند، می‌توانند به ایران سفر کنند. به علاوه اگر کسی فکر می‌کند مشکلی دارد و نگران است، می‌تواند از طریق سامانه پرسمان تردد سوال کند و ما صریحا و با صداقت به آن پاسخ می‌دهیم که آیا می‌تواند سفر کند یا اگر لازم است و مشکلی داشته باشد، مشکل را حل کند. این موضوع مطرح شده نیز قابل‌تعمیم به همه افراد ازجمله افراد شناخته‌شده در حوزه‌های هنر و فرهنگ و حوزه‌های دیگر در خارج از کشور است که در زمینه‌های مختلف تلاش می‌کنند. سیاست کلی ما هم این است شرایط را برای تردد اتباع ایرانی خارج از کشور تا حدی که می‌توانیم آسان و ارزان کنیم و این را بخش کنسولی و ایرانیان وزارت امور خارجه در عمل اجرا و دنبال می‌کند.»
اسفندماه، عبدالله سهرابی، دستیار وزیر و مدیرکل شورای عالی امور ایرانیان اعلام کرد که درحال برنامه‌ریزی برای بازگشت معین خواننده هستند و گفت: «هیچ کسی به یک ایرانی نمی‌تواند بگوید به ایران نیا، کسی ممنوع‌الورود نیست. در رابطه با معین با توجه به اینکه نگاه وزیر فرهنگ و ارشاد به موضوع نگاه جذب حداکثری است درحال تدارک و برنامه‌ریزی این موضوع با نهادهای مختلف هستیم و اخبار خوبی درپیش است. هم درمورد معین و هم در مورد افراد دیگر دنبال این هستیم که جذب حداکثری داشته باشیم.» این روزها معین کنسرت‌هایی را در ترکیه و دبی دارد و چند روز پیش با انتشار عکسی در ساحل خلیج‌فارس، نوشت: «تنها یک ساحل مرز میان من و شماست.» گفته می‌شد او در کنسرتی که 23 فروردین در ترکیه دارد در مورد بازگشت به ایران صحبت خواهد کرد، اما هیچ صحبتی از سوی این خواننده مطرح نشد و باید منتظر ماند و دید در سال 1403 بازگشت او و تور کنسرت‌هایش را در داخل کشور خواهیم داشت یا نه.
کنسرت‌های خارجی پاپ و سنتی
تور کنسرت‌های خارجی خوانندگان ایرانی ازجمله مواردی در حوزه موسیقی در سال 1402 بود که نمی‌توان از کنارش بی‌تفاوت گذشت؛ علی یاسینی، رضا صادقی، رضا بهرام، احسان خواجه‌امیری، سهراب پورناظری، گروه لیان، علیرضا طلیسچی، علیرضا قربانی و همایون شجریان کنسرت‌هایی را در دبی، ترکیه، استرالیا و کشورهای اروپایی و آمریکایی برگزار کردند. سهراب پاکزاد، امید حاجیلی و علیرضا قربانی در بعضی از شهرهای کانادا کنسرت‌هایی را برگزار کردند. مسعود صادقلو در هفت شهر اروپا کنسرت برگزار کرد و به‌عنوان نخستین خواننده پاپ ایرانی در شهر پاریس روی صحنه رفت. همچنین کیوان ساکت، نوازنده پیشکسوت تار و سه‌تار به‌همراه تسوموزی نوازنده جوان و مشهور ژاپنی و سیاوش ساکت در ایبراهال سالن شهرداری توکیو روی صحنه رفت.
انتشار 3 هزار و 208 تک‌آهنگ
یکی از مواردی که در سال 1402 رشد زیادی داشت، مجوز تک‌آهنگ‌ها بود. 3 هزار و 208 تک‌آهنگ در سال 1402 مجوز گرفته و منتشر شد. در کنار این موضوع 230 آلبوم موسیقی هم در این سال منتشر شده است.
یکی از غافلگیری‌های موسیقی در سال گذشته، مربوط به آخرین تک‌آهنگ منتشرشده از سوی محسن چاوشی می‌شود با عنوان «به‌خدا» که در فروردین‌ماه 1402 در دسترس مخاطبان و طرفداران این خواننده قرار گرفت و توانست رکورد تک‌آهنگ و دانلود را به نام خودش رقم بزند. این تک‌آهنگ آنقدر در فضای مجازی مورد استقبال قرار گرفت که به گفته کارشناسان حوزه موسیقی در عرض چند ساعت، توانست رکوردی را به نام خودش ثبت کند.
برخورد با خودسری و فصل‌الخطاب بودن قانون
26 خرداد 1402 تالار وحدت محل وقوع اتفاقات عجیبی شد. گروه موسیقی لیان به سرپرستی محسن شریفیان طی چهارشب و در روزهای 23، 24، 25 و 26 خردادماه در تالار وحدت روی صحنه رفت. در یکی از شب‌های اجرا ویدئویی از اجرای این گروه منتشر شد که برخی تماشاگران حاضر در تالار وحدت، هنگام اجرای این گروه، حرکات نامتعارفی انجام دادند. انتشار این ویدئو در شبکه‌های اجتماعی واکنش‌هایی را به‌همراه داشت. اوج جنجال و حاشیه در کنسرت لیان اما مربوط می‌شد به زمانی که گفته شد گروهی از افراد خودسر به تالار وحدت حمله کردند تا مانع از برگزاری کنسرت شوند. براساس اخبار منتشرشده، حراست بنیاد رودکی و نیروی انتظامی به‌موقع ورود و با این عوامل خودسر برخورد کردند. شریفیان ساعاتی پس از برگزاری این کنسرت در صفحه شخصی خود نوشت: «همان قدری که به ناعدالتی‌ها همیشه معترض بوده و هستم و بارها دادگاهی شدم و ممنوع الکار... اما امشب باز مثل ماجرای کنسرت 1393 بوشهر، به من ثابت شد افرادی هستند که علی‌رغم تمام فشارها، جلوی بی‌قانونی می‌ایستند و دم‌شان گرم. سپاسگزارم از تلاش بی‌منت عوامل انتظامی تالار وحدت و حراست بنیاد که محکم در برابر این بی‌قانونی و حمله ناکام عوامل خودسر و ناشناس ایستادند. برای گروه30 ساله ما زیاد این اتفاق‌ها افتاده… از تهدیدهای بسیار تا حمله و زدوخورد و در بهترین حالت قطع صدا و برق… و خدا می‌داند هر بار با چه حال و اعصابی روی صحنه می‌روم! و با چه اضطرابی کنسرتم را تمام می‌کنم… بارها گفته‌ام حاضر نیستم قطره‌ای خون از یک نفر به خاطر ما ریخته شود… به‌ویژه که مخاطبان جان من باشند… با اینکه همه تلاش‌مان را کردیم تا از این اتفاق جلوگیری کنیم ولی نشد… از همه شما عذر خواهی می‌کنم… دوستون دارم و ممنون که تنهامون نمیذارید و به همه‌تون افتخار می‌کنم.»
بعد از این اتفاقات مهدی سالم، مدیرعامل بنیاد رودکی گفت: «قبل از اجرای کنسرت دیشب فردی شناخته‌شده در بر هم زدن برنامه‌های هنری برای دقایق اندکی در بیرون از تالار و خیابان شهریار (پهنه رودکی) به ایجاد هیاهو پرداخت که این امر با حضور به موقع ماموران خدوم نیروی انتظامی تحت کنترل قرار گرفت. با توجه به اسناد و صورت‌جلسه تهیه‌شده توسط ماموران نیروی انتظامی برای این فرد شناخته‌شده که سابقه طولانی در ایجاد بلوا در اماکن هنری و تحریک احساسات پاک جامعه دینی با سیاه‌نمایی برگزاری رویدادهای هنری دارد، پرونده قضایی تشکیل و به‌زودی این امر از سوی دفتر حقوقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیگیری خواهد شد.»
اصفهان مثل مشهد نشد
نمونه دیگری از برخوردهای فراقانونی در شهر اصفهان و پیرامون اجرای کنسرت علیرضا قربانی رقم خورد. مهر 1402، قرار بود کنسرت علیرضا قربانی در اصفهان برگزار شود اما این خواننده در صفحه شخصی‌اش از لغو کنسرت خبر دارد و نوشت: «روزگار غریبی است نازنین… متاسفانه طی روزهای گذشته علی‌رغم تلاش و پیگیری‌های خارج از تصور تیم اجرایی برای برگزاری کنسرت در شهر اصفهان، مجوز کنسرت صادر نشد.»
این موضوع واکنش‌های بسیاری را در پی داشت و محمود سالاری، معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به تماس تلفنی با قربانی و عذرخواهی از این خواننده گفت: «کنسرت آقای قربانی مجوزهای لازم را از اداره کل فرهنگ و ارشاد استان اصفهان داشته و از این نظر هیچ مشکلی برای اجرای ایشان وجود نداشته است. متاسفانه در روند برگزاری این کنسرت برخی ناهماهنگی‌ها با ارشاد استان منجر به لغو این کنسرت شده است.»
همچنین سیدمحمد هاشمی، قائم‌مقام وزیر فرهنگ هم درباره این کنسرت گفت: «ما به لغو بی‌دلیل کنسرت ایراد جدی داریم. نباید این اتفاق‌ها رخ بدهد و مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در حال تعامل و پیگیری برای رفع مشکلات به‌وجود‌آمده است. این موضوع طی صحبتی که با مقامات ارشد استان داشتیم، در حال پیگیری و در مسیر حل است.»
با این وجود آبان‌ماه برای بار دوم قربانی از لغو کنسرت‌های خود در اصفهان خبر داد، از همان ابتدای لغو کنسرت‌های این خواننده در اصفهان در خبرهایی عنوان شد که حضور نوازندگان زن در تیم کنسرت قربانی باعث عدم صدور مجوز از سوی شورای تامین استان اصفهان شده است. سالاری آذرماه در گفت‌وگویی که با ایرنا داشت، گفت: «آقای قربانی در حال حاضر خارج از کشور هستند و طبق صحبت‌هایی که با ایشان شده قرار است زمانی که به ایران بازگشتند تور کنسرت‌های ایشان آغاز شود. رایزنی برای برگزاری کنسرت در اصفهان انجام می‌گیرد.»
اسفندماه زمان جدید کنسرت علیرضا قربانی در اصفهان بود اما شب اول اجرا ستاد امر به معروف استان اصفهان با انتشار بیانیه‌ای شدیداللحن به این کنسرت اعتراض کردند و خواستار اجرا نشدن آن شدند. یک ساعت بعد از اینکه خبر لغو کنسرت پیچید مهدی سموعی، مدیر روابط‌عمومی وزارت ارشاد با یک توییت خبر از برگزاری کنسرت در شب‌های بعد داد و نوشت: «اجرای صحنه‌ای موسیقی آقای علیرضا قربانی از فرداشب طبق برنامه اجرا خواهد شد. امشب این برنامه به‌خاطر برخی ناهماهنگی‌ها برگزار نشد؛ در تلاش هستیم برای جبران یک شب به اجرای آقای قربانی اضافه شود. از مردم شریف و هنر‌دوست اصفهان عذرخواهی می‌کنم.» خبر این اجرا و اینکه قرار است کنسرت از سه‌شنبه برگزار شود سریع در همه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی چرخید. بعد از این توییت سیدمحمد هاشمی، جانشین وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی راهی اصفهان شد تا در شب اول کنسرت علیرضا قربانی حضور داشته باشد، وزارت ارشاد در برگزاری این کنسرت بسیار جدی بوده و از کانال‌های مختلف این موضوع را پیگیری کرد تا به نتیجه برساند. صحبت وزیر ارشاد با علیرضا قربانی، پیگیری از کانال استانداری اصفهان با نشان دادن مجوزهای قانونی این کنسرت و صحبت با معتمدان استانی ازجمله کارهایی بوده که وزارت ارشاد انجام داده است و این مسیر از طریق وزیر ارشاد، جانشین او و همچنین معاون هنری وزارتخانه انجام گرفته است.
کوچه‌های بوشهر رنگ موسیقی
یکی دیگر از اتفاقات مهم در حوزه موسیقی سال 1402، برگزاری فستیوال موسیقی «کوچه» بوشهر بود، اگر بپرسند بوشهر را به چه می‌شناسید قطعا یکی از ویژگی‌هایی که بیشتر تکرار می‌شود آواهای آهنگین و موسیقی این منطقه است. موسیقی جنوب پر از هیجان و شور است و نوازندگان با سنج و دمام، نی‌انبان و عود جادوی بی‌نظیری را به وجود می‌آورند. برای سال سوم تدارک زیادی دیدند و مانند سال دوم بلیت‌ها در کمتر از چند ساعت به فروش رسید. ادریس عبدی‌پور، دبیر فستیوال موسیقی کوچه معتقد است در این دوره برنامه‌های جانبی متنوعی تدارک دیده شده تا مخاطبان فقط موسیقی نبینند. سومین دوره فستیوال کوچه در حالی برگزار شد که مجوزهای لازم را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری دریافت کرده بود، علاوه‌بر موسیقی که در این فستیوال پررنگ بود یکی از نقاط تمایزش با سال‌های قبل از این حضور و نقش‌آفرینی مفهوم قصه و قصه‌گویی بود. اتفاقی که با حضور محمد بحرانی، سروش صحت و اردشیر رستمی رقم خورد.
اما در میانه راه برگزاری این فستیوال به‌یکباره اجراها در بافت کوچه و خانه قدیمی‌ای که در آن برگزار می‌شد لغو شد و دلیل این اتفاق اتفاقاتی بود که در کوچه‌های بوشهر رقم خورد و فیلم‌هایش در فضای مجازی بسیار چرخید. بعد از لغو چند اجرا محمدمهدی سموعی، مدیر روابط‌عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: «مجریان برنامه در بوشهر از اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی بابت بخش موسیقی این رویداد تقاضای مجوز می‌کنند که طبق قوانین و بخشنامه‌ها پس از دریافت تاییدیه اداره اماکن عمومی و همچنین اخذ استعلامات لازم مجوز اجرا برای یک مکان محدود و مشخص (عمارت رئیس) صادر می‌شود، اجراهای این مکان با حضور و نظارت کامل همکاران ما برگزار شده است و اقدام خلافی هم صورت نگرفته است. اما براساس فیلم‌های منتشرشده و گزارش‌های مردمی در کوچه‌های بافت قدیم مواردی غیرقابل قبول و مخالف ارزش‌ها صورت گرفته است. قطعا این حواشی مورد تایید وزارت فرهنگ نیست و تاکید داریم باید موضوع را از عوامل آن مطالبه و پیگیری کرد.»
برگزارکنندگان کوچه اما معتقد بودند که آنها در عمارت رئیس همه چیز را رعایت کرده‌اند و خارج از آن عمارت به برنامه آنها ربطی نداشته است، همه این ماجراها اتمامش به آنجا رسید که برخی اجراها به سالن‌های داخل شهر منتقل شد و اختتامیه هم برگزار نشد.
اما در همین فروردین‌ماه فستیوال کوچه در دبی با عنوان سومین دوره کوچه کالچر برگزار شد و بسیار هم مورد استقبال قرار گرفت. باید دید برای سال آینده برنامه‌ریزی‌ای برای برگزاری این فستیوال انجام می‌شود یا اینکه می‌خواهند آن را به کشورهای عربی حاشیه خلیج کوچ بدهند.
سند ملی موسیقی؛ باید و نبایدها
محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در اسفندماه 1402 از ابلاغ سند ملی موسیقی توسط رئیس‌جمهور بعد از سال‌ها بلاتکلیفی خبر داد. اسماعیلی همچنین درباره این سند گفت: «در گذشته، در سندها موضوع‌ها به‌صورت کلی و انتزاعی تدوین می‌شد اما در سند ملی موسیقی برای نخستین‌بار موارد به‌صورت دقیق مشخص شده است. این سند چند پیوست دارد که یکی از آنها نگاشت نهادی بوده و مسئولیت نهادهای مختلف برای رویدادهای موسیقی در آن پیش‌بینی شده است. براساس آنچه در پیش‌نویس سند موسیقی آمده، درمی‌یابیم که بین ۷۰ تا ۸۰ درصد افراد جامعه علاقه زیادی به موسیقی دارند و درصد افرادی که اصلا به موسیقی هیچ علاقه‌ای نشان نمی‌دهند زیر 5 درصد است. برای همین باید بگوییم سند موسیقی بسیار مهم است و نباید خیلی از کنار آن به‌راحتی بگذریم. قرار است این سند مشکلات حوزه موسیقی را حل و فصل کند و از درگیری‌های سلیقه‌ای نجات دهد. در گزارشی که سال گذشته درباره این سند نوشتیم، گفته شد این سند با آنچه پیش‌تر توسط دولت قبل در قالب پیش‌نویس ارائه شده بود در بخش‌های در تضاد است و به‌‌جای اینکه گرهی از مشکلات جاری در حوزه موسیقی باز کند، به مسائلی پرداخته که احتمالا کلاف این موضوع را پیچیده‌تر خواهد کرد. قرار بر این بود که سند ملی موسیقی حاوی دستورالعمل‌ها و اهداف روشن و عمل‌گرایانه‌ای باشد اما این احتمال وجود دارد که دولت با موارد مطرح شده در این سند نتواند اهدافش را به‌سمت هدف رهنمون سازد. به‌طور نمونه مشخص نیست که «حمایت از آثار و تولیدات موسیقایی مبتنی‌بر نگاه توحیدی، امیدآفرین، تمدن‌ساز، انسان‌ساز و تعالی‌گرا» در چه صورتی امکان‌پذیر است؟ و آیا این مساله نمی‌تواند مقدمه‌ای برای طرح خرج‌های گزاف از بودجه بیت‌المال به‌نظر برسد؟ فرهنگ مقوله‌ای نیست که در قالب «باید» و «نباید» جای بگیرد و تجربه ثابت کرده است که این نکته را دولت بیش از دیگران می‌فهمد؛ درواقع بهتر است از راه رفته درس بگیریم و تجربه‌های ناخوشایند را تکرار نکنیم.»
تقویت تمام ظرفیت‌های موسیقی ایرانی
ارزیابی:1402 سال پررنگ موسیقی
رضا مهدوی، کارشناس موسیقی که سال گذشته دبیری جشنواره موسیقی فجر را هم به عهده داشت درخصوص ارزیابی این حوزه از فرهنگ و هنر در سال 1402 گفت: «سال گذشته اجراهای خوبی و همچنین تولیدات موسیقی در گونه‌های مختلف که مجوز کسب کردند را شاهد بودیم. موسیقیدانان در قد و قامت‌های مختلف در اجراهای داخلی و خارجی حضور پیدا کردند که همه اینها باعث توسعه کمی و کیفی موسیقی در کلان کشور خواهد شد. نسبت به دوسال گذشته مشکلات در حوزه موسیقی کمتر بود. شرایط جامعه در شرایط کرونا و بعد هم اتفاقات سال 1401 باعث شد که آن‌گونه که باید و شاید تولید و اجرا را در حوزه موسیقی نمی‌دیدیم. در شرایط کرونا همه چیز دست به دست هم داد که خیلی از آموزشگاه‌ها بسته شود. معیشت زندگی در حوزه موسیقی سخت شد. اما در سال 1402 به نوعی فراوانی کنسرت داشتیم. بسیاری از تک‌آهنگ‌ها مجوز گرفتند و تولید شدند. برگزاری پرقوت جشنواره موسیقی جوان، جشنواره موسیقی نواحی و جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر را شاهد بودیم که بسیار باشکوه برگزار شد. واژه بین‌الملل به این جشنواره مهم برگشت. حضور حداکثری گروه‌های مختلف از گونه‌های مختلف، تجدید از استادان برجسته، احیای بخش موسیقی بانوان که خیلی چشمگیر بود و برای اولین بار در تالار وحدت جایگاه وزینی به آنها داده شد و هر شب اجرا داشتند، در جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر برای اولین بار پایان‌نامه‌های دکترا و کارشناسی‌ارشد بررسی و جایزه‌های ویژه‌ای هم اهدا شد. این موضوع نشان داد که پژوهش موسیقی چقدر می‌تواند مهم باشد. در جشنواره موسیقی فجر برای اولین بار حضور کودکان و نوجوانان بین 7 تا 17 سال را شاهد بودیم که از اقصی نقاط ایران آمدند و تک‌نوازی کردند. این موضوع نشان داد که موسیقی کودک فقط موسیقی‌های آموزشگاهی گروه‌نوازی نیست و با موسیقی دستگاهی هم می‌توانند بداهه‌نوازی کنند. برای اولین بار به تک‌آهنگ‌ها توجه و جایزه باربد اهدا شد. در 38 سال گذشته در هیات داوران جشنواره موسیقی فجر خانم‌ها را نداشتیم اما سال گذشته این اتفاق رقم خورد. اینها همه نشانگر این بود که سال 1402 شرایط برای حوزه موسیقی بهتر شد و آن کرختی دو سال قبل از بین رفت.»
پدرام جوادزاده، موسیقیدان هم سال 1402 را سالی پررنگ در عرصه موسیقی می‌داند و در همین زمینه گفت: «سال 1402 فکر می‌کنم مهم‌ترین چالش عرصه موسیقی برگشتن شرایط فعالیت موسیقی به حالت عادی بود. اتفاقاتی که موج رسانه‌های غربی راه انداختند و متاسفانه بر جامعه موسیقی بیشتر از همه صنوف هنری تاثیر پذیرفتند و عملا فعالیت در حوزه موسیقی با یک اختلال خیلی جدی مواجه شده و در کنارش یک فشار جمعی هم ایجاد شد. همه اینها باعث شد تا در سال 1401 عملا موسیقی روزهای خوبی نداشته باشد، اما در 1402 شرایط کمی متفاوت شد و تقریبا به حالت عادی بازگشت. مجموعه مدیریتی موسیقی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی توانستند جشنواره موسیقی فجر را به‌خوبی برگزار کنند. برای همین فکر می‌کنم اینکه ذاتا ما به حالت عادی برگشتیم اتفاق خیلی خوبی بود. اینکه جامعه موسیقی این را تجربه کرد که اگر هر کسی هر حرفی دارد ابزارش باید موسیقی باشد و ما این را فهمیدیم که از چنین کنش‌هایی بیشترین ضربه را خود موسیقی می‌بیند. متوجه شدیم که موسیقی یک پدیده بسیار آسیب‌پذیر است و نکته مهم این است که چنین کنش‌هایی معمولا این آسیب را چند برابر می‌کند. به هرحال جامعه موسیقی درک کرد که ما باید کار بکنیم و ما به‌عنوان اصحاب فرهنگ وظیفه‌مان این است که در خدمت فرهنگ کشور باشیم.
در سال 1402 جنگ غزه را داشتیم و جامعه موسیقی توانست در کنار این تحول اجتماعی که بخشی از جامعه را با خودش همراه کرده بود تولید محتوا داشته باشد. این موضوع بسیار مهم است، به‌خاطر اینکه ما معمولا در حوزه موسیقی در تحولات فرامرزی خیلی اثر هنری تولید نمی‌کردیم اما در این اتفاق که در جهان اسلام رقم خورد توانستیم همراه با هنرهای دیگر در حوزه موسیقی هم اثرهای خوبی را تولید کنیم.»
نقاط ضعف: از ضعف‌های موسیقی پاپ تا رعایت قانون
رضا مهدوی با اشاره به اینکه یک نکته در سال 1402 هم نقطه ضعف بود و هم قوت که باید توجه زیادی در سال 1403 به آن شود، گفت: «بحث قانون و رعایت آن است؛ نکته‌ای که همیشه موسیقیدان‌ها را آزار می‌دهد و این است که برخی شهرها تابع سیاست‌های مرکز نیستند. وقتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوزی را صادر می‌کند این مجوز باید در همه شهرهای ایران مورد قبول باشد، حتی سفارتخانه و رایزن‌های فرهنگی هم براساس مجوز وزارت ارشاد عمل می‌کنند. اینکه استانی اجازه ندهد علیرضا قربانی چهره سرشناسی که دنیا او را می‌شناسند و مایه اعتلای موسیقی و ادبیات ایران است به دلیل اینکه دو نفر نوازنده خانم که پوشش مناسب هم دارند، در ارکستر این خواننده حضور دارند، اجرا لغو شود و درنهایت دولت هم تلاشش را بکند مسافرت‌ها و رایزنی‌هایی انجام بدهد تا بالاخره اجازه دهند. امیدوارم که سند موسیقی بتواند این مشکل را حل کند. اگر اجرایی شود امیدواریم که بتوانیم در مشهد، قم و شهرهای دیگر هم شاهد برگزاری کنسرت‌های وزین باشیم. امیدواریم این رفتارهای تلخ که باعث سرخوردگی اهالی موسیقیدانان می‌شود و توسعه کمی و کیفی موسیقی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و انگیزه را کم می‌کند، رفع شود.» جوادزاده در مورد ضعف‌های سال 1402 در حوزه موسیقی گفت: «این موضوعی که می‌خواهم بگویم، فقط به سال 1402 برنمی‌‌گردد، بلکه مشکل اصلی ما در موسیقی است. مهم‌ترین بدبختی و مصیبت ما در موسیقی ایران و عرصه موسیقی پاپ است. ما با کسانی مواجه هستیم که در طی یک‌سری مناسبات اقتصادی در عرصه صنعت موسیقی ایران به‌عنوان چهره توسط تهیه‌‌کنندگان به خورد جامعه داده می‌شوند؛ درحالی‌‌که توانایی خواندن ندارند. تقریبا اکثر چهره‌هایی که در حوزه موسیقی پاپ داریم، توانایی خواندن ندارند. من در 1402 هیچ کنسرت پاپی نرفتم به جز کارهای تلفیقی، مثل علیرضا قربانی و دیگر کسانی که از طریق موسیقی ایرانی وارد حوزه پاپ شدند و همیشه از آنها خوب می‌شنویم. بقیه فاقد توانایی خواندن دو نت صحیح هستند. کوچک‌ترین توانایی برای خواندن آواز ندارند. قطعات آنها در استودیوها، به لطف تمهیدات کامپیوتری قابل شنیدن می‌شود، اما خب کیفیت لازم را ندارد. اما روی صحنه فاجعه فریاد می‌زند. درواقع ما با جمعی از چهره‌های موسیقی پاپ مواجه هستیم که بیشتر شاید خوشگل باشند تا اینکه خواننده باشند. ما به موسیقی پاپ به‌عنوان یک ساخت تخصصی و علمی نگاه نمی‌کنیم. این جریان موسیقی یک پدیده کاملا تجاری است، تقریبا تمام سال‌های اخیر با مبتذل‌ترین نوع موسیقی در عرصه موسیقی پاپ مواجه هستیم و اتفاقا موسیقی پاپ آنقدر در این شرایط غرق شده است که موزیسین‌های موسیقی پاپ که بسیار کاربلد هستند، خانه‌نشین شده‌اند. خوانندگانی که واقعا توانایی اجرای موسیقی پاپ را دارند، نادیده گرفته می‌شوند. ما در روزگاری هستیم که سر و صدا از کسانی بلند می‌شود که توانایی کار موسیقی ندارند، این یک فاجعه دردناک در حوزه پاپ است.»
نقاط قوت: شنیده شدن صدای موسیقی در تمام ایران
جوادزاده با بیان اینکه نقطه قوت 1402 را باید شنیده شدن موسیقی در تمام ایران عنوان کرد، گفت: «به هر حال یک بخش خیلی مهم از پدیده‌ای به نام هنر موسیقی اجرای آن است. ما در سال 1402 بعد از سال‌ها که قضیه شهر اصفهان یک ماجرای پیچیده شده بود، با پافشاری مجموعه مدیریتی مرکز موسیقی در وزارت فرهنگ و معاونت هنری و البته شخص قائم‌مقام وزیر -که مجوز قانونی به یک اجرا داده شود اما اجرا لغوشود- حل شد و در شهر هنرپرور اصفهان، یک اجرای خوب و باآبرو را شاهد بودیم. فکر می‌کنم نکته مثبت دیگر موسیقی در سال 1402، جشنواره موسیقی فجر بود. با اینکه بخش پاپ بسیار باکیفیت و ارزان قیمت در اختیار عموم قرار گرفت اما فکر می‌کنم یک بخش بین‌الملل بسیار باآبرویی داشت. چند تا از اساتید برجسته از کشورهای مختلف مثل هند، امارات، تاجیکستان، ارمنستان و آلمان آمدند و اجراهای خوبی داشتند. فکر می‌کنم نکته بعدی درخصوص اهمیتی بود که به بخش موسیقی هنری یا دستگاهی داده شد. یکی دیگر از اتفاقاتی که به نظرم در این سال مهم بود، سپردن مدیریت در حوزه موسیقی، چه در وزارت ارشاد و چه در حوزه هنری به موزیسین‌ها بود. سال‌ها بود که مدیریت موسیقی در ایران در اختیار موزیسین‌ها نبود و به نظرم بخش بزرگی از آسیب‌ها در این حوزه از این اتفاق رقم می‌خورد.»
پیشنهادها: ساخت سالن و اجرای سند ملی موسیقی
رضا مهدوی ساخت سالن برای موسیقی را یکی از کارهای مهم سال 1403 دانست و گفت: «ما تعداد سالن کمی در کل کشور برای برگزاری کنسرت داریم که امیدواریم سالن‌های خوب برای این موضوع ساخته شود، سالن‌هایی که فقط برای کنسرت باشند تا بتوانیم جشنواره‌های معتبرتری داشته باشیم. جشنواره موسیقی دانشجویی و جشنواره موسیقی بانوان باید احیا شوند و مورد موافقت ضمنی مدیران حوزه موسیقی قرار گرفته است. امیدواریم این حس خوب همه‌جانبه موسیقی در سال 1402 به سرعت، پرقوا و بانشاط در سال 1403 عملیاتی شود.»
همچنین پدرام جوادزاده درباره پیشنهادهایش برای مدیریت فضای موسیقی کشور گفت: «نکته اول این است که ما هنوز مسئولیت‌هایی داریم در حوزه موسیقی که به موزیسین‌ها سپرده نشده است. کشور ما آماج حملات مختلف است. موسیقی به‌عنوان یک رسانه می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد. اگر می‌خواهیم فرهنگ کشورمان سالم بماند و رشد کند، باید کار را به متخصص بسپاریم. نکته دوم بحث سرو سامان دادن به ارکسترهای موسیقی است. ارکستر سمفونیک از زمان شکل‌گیری در ایران، چون یک موضوع وارداتی بود و بدنه اجتماعی پیدا نکرد، نتوانست مخاطب واقعی داشته باشد و بیشتر به صورت دکور باقی ماند. این حرفی که می‌زنم، حرف بزرگی است و ممکن است کسی خوشش نیاید اما واقعیت این است. ما همه می‌دانیم که ارکستر سمفونیک تهران، درجه 3 دنیا هم نیست. اما با عنایت به اینکه این روزها شاهد این هستیم که دکتر ستایشگر معاون بنیاد رودکی شد و روی این ارکسترها تمرکز دارد، امیدوارم که ارکسترها در سال 1403 به سمت حرفه‌ای شدن حرکت کنند. البته کار در این زمینه فقط این نیست که موزیسین‌ها بیایند و موسیقی را درست اجرا کنند، بلکه باید ساختار مدیریت‌شان اصلاح شود.
موضوع بعدی بحث سند ملی موسیقی است. سند ملی موسیقی بدون اشکال نیست. یکی از مسائلی که داشتیم این بود که در نوشتن این سند، موزیسین‌ها چندان دخیل نبودند. شورای هنری تشکیل شد اما موزیسین‌های زیادی نبودند، برای همین یک‌سری ایرادهای واقعی به سند ملی موسیقی وارد است. اما بخش‌های مثبتش به مراتب بیشتر است. مهم‌ترین نکته این است که ما در روزگاری نفس می‌کشیم که برای اولین بار در تاریخ ایرانی یک سند بالادستی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی را به‌عنوان قانون داریم که برای موسیقی است و هیچ‌وقت نبوده است و همت این دولت فعلی بوده. در سند ملی موسیقی یک قرارگاه یا شورای عالی برای موسیقی پیش‌بینی شده که مجموعه‌ای است از دستگاه‌های مختلف دخیل در پدیده موسیقی و دو دستگاه غیردخیل با پدیده هنر هم در آن هستند. باید امسال این موضوع اجرایی شود. حتما باید جلسات پیوسته‌ای برای این موضوع داشته باشیم تا به یک قرارگاه برسیم، به این معنا که تصمیمات پیوسته‌ای در دستگاه‌های مختلف گرفته شود و این عملکرد جزیره‌ای در حوزه موسیقی دیگر نباشد و موضوع موسیقی سر و سامانی پیدا بکند. این برنامه باید مهم‌ترین برنامه در سال 1403 باشد.»
