حسن بن علی بن جعفر صباح حمیری متولد سال ۴۴۵ هجری قمری و متوفی در ۲۶ ربیع‌الثانی ۵۱۸، معروف به حسن صباح، پیشوای اسماعیلیون نزاری بود. نزاریه شاخه‌ای از مذهب اسماعیلی و پرجمعیت‌ترین گروه از این مذهب است. حسن صباح در یک خانواده‌ شیعه دوازده امامی در قم متولد شد. پدرش از اهالی کوفه بود، اما نسبش به حمیری یمنی می‌رسید. حسن در ری به‌عنوان شیعه دوازده امامی تعلیم دید، اما پس از آشنایی با امیره ضراب و ابونصر سراج به مذهب اسماعیلی گروید و مورد توجه عبدالملک بن عطاش، داعی بزرگ عراق عجم قرار گرفت. او تا پیش از 30 سالگی، با سفر به مصر تحصیلات خود را کامل کرد و از اوضاع خلافت فاطمیان آگاه شد. حسن صباح پس از بازگشت از مصر به‌عنوان «حجت امام» در فلات ایران به تبلیغ و ترویج اصول مذهب اسماعیلیه و اندیشه‌های سیاسی آزادیخواهانه پرداخت و به نقاط مختلفی از جمله گرگان، ساری و دماوند رفت. حسن در ۴۸۳ ه‍جری قمری قلعه الموت را به‌عنوان مرکز اسماعیلیه در ایران انتخاب کرد تا از آنجا اسماعیلیان ایرانی را رهبری کند. او پس از تصرف قلعه الموت اقدام به تصرف دژهای مناطق مختلف ایران از جمله شاهدژ، قهستان و لمسر کرد تا با توجه به موقعیت استراتژیک و خاص دژها برای دفاع در مقابل امپراتوری سلجوقی و همچنین سهولت کار برای ترویج مذهب اسماعیلیه از آنها بهره‌برداری کند.
پس از درگذشت المستنصر بالله، خلیفه فاطمی در ۴۸۷ هجری قمری در قاهره و بروز اختلاف بر سر جانشینی او حسن صباح از نزار فرزند ارشد امام پیشین حمایت کرد. 
جانشین المستنصر بالله بنابر حکم آشکار خود او پسر بزرگش، نزار بود. اما امیر سپاه مصر که به مستعلی، پسر دیگر خلیفه ارادت داشت او را به خلافت نشاند و امام مخصوص خواند. با به قتل رسیدن نزار توسط برادر کوچک‌ترش، حسن صباح به‌عنوان حجت امام، رهبری نزاریان در آسیای مرکزی، ایران، عراق و شام را برعهده گرفت و ارتباط خود را با خلافت فاطمی به‌طور کامل قطع کرد. او حکومت اسماعیلیه الموت را بنا نهاد و غیر از قطع رابطه با خلافت فاطمیون مصر، با سلجوقیان که تحت‌الحمایه و حامی خلفای عباسی بودند هم سر به ستیزه برداشت. حسن صباح با طبقه‌بندی زمین‌ها و تعلق گرفتن بخشی از آنها به افراد نظامی در قبال کارهایی که انجام داده‌اند بسیار مخالف بود و درگیری‌هایی با ملکشاه، برکیارق، سنجر و محمد طپر داشت. در دوره او خواجه نظام‌الملک جان خود را بر سر ستیز و تعصب‌ورزی علیه اسماعیلیه گذاشت.