زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: نفس‌های سال ۱۴۰۲ هم به‌شمار افتاد تا یک سال دیگر با همه اتفاقات تلخ و شیرینش در حوزه آموزش عالی سپرده شود. سالی که به‌رسم هرسال، اتفاقات ریزودرشت زیادی را با خود همراه داشت که شاید مهم‌ترین آن را تصمیمات در ساحت سیاستگذاری و قانونگذاری در بخش‌های مختلف آموزشی، پژوهشی و نظارتی بتوان دانست. یکی از اتفاقاتی که طی چندسال اخیر دیگر به یکی از روتین‌های آموزش عالی کشور تبدیل‌شده، جنجال‌هایی است که درباره کنکور ایجاد می‌شود و چند ماهی ذهن داوطلبان را درگیر می‌کند. در این گزارش که تقریبا با نواخته شدن زنگ تعطیلات عیدانه در دانشگاه‌ها به‌صدا درآمده، به بررسی اتفاقات ماه‌به‌ماه نظام آموزش عالی پرداختیم.
فروردین: آغاز سال جدید با دیدار‌های ماه رمضانی
با وجود اینکه براساس تقویم روز ۱۴ فروردین به‌عنوان اولین روز رسمی آغاز به کار در کشور به‌شمار می‌رود، اما واقعیت این است که عمده فعالیت‌ها حداقل از هفته دوم بعد از پایان تعطیلات آغاز می‌شود، موضوعی که شامل حال نظام آموزش عالی هم می‌شود. اولین خبر مربوط به سال را باید مصوبه وزارت علوم مبنی بر عدم اجازه دانشگاه‌ها برای برگزاری الکترونیکی علی‌رغم همزمان شدن بازگشت دانشجویان به کلاس‌ها با ماه مبارک رمضان دانست که ۱۳ فروردین‌ماه از زبان سخنگوی این وزارتخانه رسانه‌ای شد. ابلاغ آیین‌نامه حمایت از نخبگان ایرانی که در هفت اسفندماه سال ۱۴۰۱ مصوب شده بود و حالا برای اجرا در ۱۷ فروردین‌ماه ابلاغ شد هم یکی از اقدامات مهم این ماه می‌توان قلمداد کرد؛ آیین‌نامه‌ای که حمایت‌هایی در حوزه‌های پژوهشی، تحصیلی، پذیرش به‌عنوان عضو هیات‌علمی در دانشگاه‌ها و... برای نخبگان در آن لحاظ شده بود. در این میان انتشار رتبه جهانی فناوری و نوآوری سال ۲۰۲۳ در ۱۹ فروردین‌ماه را -که حکایت از سقوط چهارپله‌ای و رسیدن به جایگاه ۷۵ دنیا را داشت- نمی‌توان به‌عنوان یکی از خبر‌های ناخوشایند این ماه از قلم انداخت. درحالی‌که این جایگاه سال ۲۰۲۲ در پله ۷۱ دنیا قرار داشت. همیشه اولین ماه سال عمدتا بدون اتفاق جنجالی به‌پایان می‌رسد، اما فوت عماد افروغ، یکی از اساتید مطرح دانشگاه تهران در ۲۵ فروردین‌ماه کام دانشگاهیان را تلخ کرد. در روزهای آخر ۱۴۰۱ که «فرهیختگان» خبر استعفای علی خیرالدین، معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم را منتشر کرد و بالاخره ۲۷ فروردین‌ماه وزیر علوم با انتصاب امید رضایی‌فر به‌عنوان سرپرست این معاونت صحت این خبر را تایید کرد تا از این طریق اولین تغییر نظام آموزش عالی از وزارت علوم آغاز شود. هفته پایانی فروردین‌ماه طبق رسم همیشه دیدار‌های ماه رمضانی دانشجویان با مسئولان اصلی کشور بود. دانشجویانی که یک‌بار افطار مهمان مقام‌معظم‌رهبری بودند و بار دیگر با رئیسی شخص اول اجرایی کشور دیدار کردند. البته تشکل‌های دانشجویی در نیمه دوم فروردین‌ماه مسئولان وزارتخانه‌های علوم و بهداشت را هم باید به لیست دیدار‌های ماه رمضانی امسال اضافه کرد.
اردیبهشت: باز هم دعوا بر سر کنکور با مصوبه یک‌فوریتی کمیسیون آموزش
دیگر کش‌وقوس‌های کنکوری میان مجلسی‌ها و شورای عالی انقلاب فرهنگی به یکی از اخبار روتین سالانه آموزش عالی تبدیل‌شده، به‌طوری‌که در چهارمین روز اردیبهشت‌ماه با انتشار خبر عدم‌تغییر در شیوه برگزاری کنکور- که هدف آن نوبت دوم این آزمون در تیرماه امسال بود- مشخص شد این دعوا قرار نیست به این زودی‌ها جمع شود، اما این ماجرا با تصویب یک‌فوریت از قانون سنجش و پذیرش دانشجو در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی از سوی کمیسیون آموزش در ۱۸ اردیبهشت‌ماه وارد فاز جدیدی شد تا دوباره دعوا میان این دو نهاد قانونگذار و سیاستگذار بالا بگیرد. هرچند یک روز بعد با موضع‌گیری قاطع دبیرستاد علم و فناوری شورا، نتیجه بازی برای داوطلبان تا حد زیادی مشخص شده بود و درنهایت هم زور شورای عالی انقلاب فرهنگی در اجرا به مجلسی‌ها رسید و نوبت دوم مانند اولین دور از آزمون سراسری به شیوه جدید برگزار شد. از خبر پرتکرار در سال‌های اخیر که بگذریم، رسانه‌ای شدن تغییر فرآیند شناسایی نخبگان امیدها را برای به‌روز شدن یکی از مهم‌ترین بخش‌ها برای قشر نخبگانی زنده کرد؛ خبری که درنهایت در ۱۹ آذرماه امسال از زبان رئیس بنیاد ملی نخبگان تصویب آن تایید شد. اعطای پژوهانه به اساتید جدیدالاستخدام در پنج سال اول فعالیت‌شان هم از اقدامات قابل‌توجهی است که در ۱۳ اردیبهشت‌ماه در نظام آموزش عالی کشور رخ داد؛ پژوهانه‌ای که بالاخره دستورالعمل آن در شهریورماه تصویب شد. یکی از اتفاقات مهم رخ‌داده برای آموزش عالی امسال را باید حذف ۲۰ درصد رشته‌های تحصیلی بدون متقاضی بر اساس طرح آمایش آموزش عالی دانست که اولین قدم آن ۲۰ اردیبهشت‌ماه با حذف ۸۰۰ کدرشته محل از دفترچه کنکور اجرایی شد. بازنگری در ۱۵۰۰ برنامه درسی هم یکی دیگر از خبر‌های مهم ۱۷ اردیبهشت‌ماه به‌شمار می‌رود که بالاخره در ۲۹ شهریورماه ابلاغ و در دانشگاه‌ها اجرایی شد. البته در این میان ورود مجلسی‌ها به طرح ساماندهی آمایش آموزش عالی و اعلام وصول ساماندهی ماموریت دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی را هم نمی‌توان نادیده گرفت؛ موضوعی که خود سرآغاز سردرگمی فعالان این حوزه بود؛ چراکه این حوزه هم مانند کنکور به محل مورد مناقشه میان بهارستان‌نشین‌ها و شورای عالی انقلاب فرهنگی تبدیل شد. آخرین روز اردیبهشت هم با انتشار خبر ابلاغ طرح تحول آموزش عالی کشور از زبان قاسم عموعابدینی همراه بود. البته روزهای پایانی اردیبهشت با انتشار گزارش «عملکرد سال 1401 حوزه ارتباط با جامعه و صنعت» از سوی وزارت علوم هم همراه بود؛ گزارشی که آمارهای قابل‌توجهی مانند کاهش 11 درصدی جمعیت دانشجویان کارشناسی ارشد و البته ارتباط تنها 3 درصد از پایان‌نامه‌ها با قراردادهای مرتبط با جامعه و صنعت را شامل می‌شد که نشان می‌داد وزارت علوم در سال قبل نتوانسته عملکرد قابل‌قبولی از خود در این حوزه داشته باشد. البته کاهش سرعت رشد علمی ایران با استناد به پایگاه وب آو ساینس را هم باید از اتفاقات جنجالی این ماه دانست؛ به‌طوری‌که در جدیدترین نتایج اعلامی از سوی این پایگاه، ترکیه در مقام اول و ایران در رتبه دوم منطقه خاورمیانه ازلحاظ تعداد مقالات نمایه‌شده وب آو ساینس قرار گرفت و بعد از آن عربستان رتبه سوم را از آن خود کرده است.
خرداد: حواشی پیش‌نویس برنامه هفتم برای آموزش عالی
خردادماه را می‌توان یکی از ماه‌های مهم آموزش عالی در حوزه سیاستگذاری کلان به‌شمار آورد. همان هفته اول بود که رسانه‌ای شدن متن لایحه برنامه هفتم توسعه با یک سال تاخیر، حواس‌ها را به این سند مهم بالادستی جلب شود؛ سندی که در بخش آموزش عالی هرچند دارای بندهای مختلف بود، اما مهم‌ترین آن را باید پایان هزینه تحصیل دانشجویان روزانه دانست؛ بندی که درصورت تصویب دانشجویان را مکلف می‌کرد تا بعد از فارغ‌التحصیلی‌شان، هزینه تحصیل‌شان را به دولت بازمی‌گردانند، هرچند این بند درنهایت از متن قانون حذف شد، اما در زمان خود سروصدای زیادی را به پا کرد. همچنین در اولین هفته این ماه، خبر ایجاد دانشکده‌های خانواده در سه دانشگاه تهران، شهیدبهشتی و الزهرا(س) هم منتشر شد؛ دانشکده‌هایی که فاز اجرایی آن در دانشگاه تهران بالاخره از آذرماه امسال زده شد تا شاید برای سال آینده، امکان پذیرش دانشجو در این دانشکده‌ها فراهم شود. برگزاری دوازدهمین دوره تندیس ملی فداکاری در ۸ خرداد و یک روز بعدازآن اعطای اولین نشان عالی دانش به ۱۲ چهره برجسته علمی کشور را باید ازجمله رویداد‌های مهم این ماه قلمداد کرد. البته سومین‌ماه سال را باید سال برگزاری رویداد‌های مختلفی در حوزه آموزش عالی دانست که امسال با یک تغییر ویژه برای یکی از مهم‌ترین جشنواره‌های دانشجویی هم همراه بود. به‌طوری‌که جشنواره بین‌المللی حرکت برای اولین‌بار یک تغییر بزرگ داشت و آن هم اینکه جشنواره یکی از مصادیق رویداد‌های نخبگانی تعیین شد و برگزیدگانش هم از حمایت‌های بنیاد ملی نخبگان برخوردار شدند. خردادماه فضای دیدار‌های دانشجویان با مسئولین بار دیگر به‌خاطر حضور پیمان جبلی، رئیس رسانه ملی در 10 خردادماه و صحبت‌های رد و بدل شده پیرامون نگاه رسانه ملی به سلبریتی‌ها، به‌حدی داغ شد که یک روز بعد رسانه ملی اطلاعیه‌ای رسمی درباره این دیدار صادر کرد تا کمی از حواشی مطرح‌شده بکاهد. همچنین ۲۲ خردادماه بود که وزیر علوم از اجرای طرح آمایش و ادغام دانشگاه‌های سه استان کشور خبر داده بود، اظهارنظری که زمینه ایجاد حواشی این حوزه در ماه‌های بعد بود. ورود کمیته امداد برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان یا انعقاد تفاهمنامه بین وزارت علوم و بیمه مرکزی در راستای خرید تجهیزات ارزان‌قیمت و ارائه تسهیلات حمایتی از شرکت‌های دانش‌بنیان را هم نمی‌توان از قلم انداخت.
تیر: سر باز کردن زخم کنکوری‌های شبهه‌دار پس از ۲ سال
تیرماه را شاید بتوان یکی از ماه‌های مهم نظام آموزش عالی کشور دانست؛ ماهی که در آن اتفاقات متفاوتی از برگزاری نوبت دوم کنکور تا داغ شدن بحث حضور متقلبان کنکور سال 1401 در سر کلاس‌های درس پزشکی رخ داد. اولین اتفاق مهم را می‌توان همان برگزاری نوبت دوم کنکور در روز 14 تیرماه و با آغاز رقابت در گروه‌های ریاضی و علوم انسانی دانست؛ آزمونی که برخلاف دوره اول به‌دلیل قطع شدن چندساعته اینترنت در راستای برقراری امنیت، موجب انتقادات زیادی از سازمان سنجش شد، این بار با دستور مستقیم رئیس‌جمهور، بدون قطع اینترنت برپا شد و به گفته مسئولان سازمان سنجش هم هیچ گونه تخلفی در آن صورت نگرفت، اما تنها دو روز بعد یعنی 16 تیرماه بود که یکی از رسانه‌ها اطلاعات تازه‌ای از اتفاقات رخ داده در کنکور 1400 منتشر و ادعا کرد در این آزمون علی‌رغم احراز شدن تقلب از سوی هزار داوطلب، اما آنها حالا به‌عنوان دانشجو در کلاس‌های رشته‌های پزشکی و مهندسی نشسته‌اند؛ دانشجویانی که در سایه سکوت مسئولان و به‌خاطر تمسک جستن به استفساریه مربوط به ماده 11 قانون رسیدگی به تخلفات و جرایم در آزمون سراسری، عملا راه فرارشان را پیدا کرده و به‌خاطر برخورد با آنها، به کلاس‌های درس راه پیدا کرده‌اند. رسانه‌ای شدن خبر تصویب بسته درسی مهارتی اشتغالی یا همان کارآمادگی برای مقطع کارشناسی را همان باید یکی دیگر از اتفاقات مهم این ماه دانست که درنهایت با تصویب و ابلاغ آن در آذرماه، وضعیت آموزش‌های مهارتی در نظام آموزش عالی دستخوش تغییرات جدی شد. یکی دیگر از اتفاقات را باید حذف هزار کدرشته محل از دفترچه کنکور مقطع کارشناسی ارشد و بررسی پنج‌هزار کدرشته محل مقطع کارشناسی و حذف‌شان از دفترچه مقطع کارشناسی دانست. اما شاید یکی از اخبار تلخ را هم باید کاهش جایگاه دانشگاه‌های مطرح کشور از نگاه نظام رتبه‌بندی لایدن در بحث مرجعیت علمی معرفی کرد، در این کاهش 9 پله‌ای دانشگاه تهران، پنج‌پله‌ای دانشگاه تربیت مدرس، 35 پله‌ای امیرکبیر، سه پله‌ای علم و صنعت و 35 پله‌ای صنعتی شریف اشاره کرد. آخرین روزهای تیرماه بار دیگر زمزمه‌های مربوط به تغییر در آیین‌نامه ارتقای اساتید این بار با درنظر گرفتن ویژگی‌های خاص علوم انسانی از زبان قائم‌مقام وزیر علوم مطرح شد و درنهایت این آیین‌نامه اولین بار در 26 دی امسال مصوب و بعدازآن در 10 بهمن‌با تغییراتی همراه شد تا از این طریق آیین‌نامه ارتقای جدیدی برای ارزیابی اساتید در کشور داشته باشیم. بیستمین روز از تیرماه بود که وزیر علوم از واگذاری واحدهای پیام‌نور در برخی شهرها به دانشگاه فنی‌وحرفه‌ای خبر داده بود؛ اتفاقی که نگرانی‌های زیادی را در میان اساتید و دانشجویان این دانشگاه ایجاد و واکنش‌های متفاوتی هم از سوی نمایندگان مجلس به‌همراه داشت تا اینکه بالاخره بعد از رایزنی‌ها در 28 مردادماه، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس به‌صراحت از منتفی شدن انحلال و حتی ادغام این دانشگاه خبر داده بود.
مرداد:از صدور حکم انفصال پورعباس تا تغییر آیین‌نامه ارزیابی دانش‌بنیان‌ها
مرداد را باید ماه مهمی برای دانش‌بنیان‌ها دانست، چراکه در آن آیین‌نامه جدید ارزیابی و حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان از سوی روح‌الله دهقانی فیروزآبادی رونمایی شد تا از این طریق هم دانش‌بنیان‌ها سالانه رصد شوند و هم تقسیم‌بندی آنها به سه حوزه نوپا، نوآور و فناور خلاصه شود. این ماه حاشیه‌های جدی هم برای سازمان سنجش داشت؛ به‌طوری که تقریبا همه رویداد‌های دیگر مرداد را را تحت‌الشعاع قرار داد. ۱۸ مردادماه بود که خبر صدور حکم انفصال از خدمت رئیس سازمان سنجش به دلیل شکایت برخی از داوطلبان شبهه‌دار کنکور سال‌های قبل از ۱۴۰۱ از سوی دیوان عدالت اداری، رسانه‌ای شده و نگاه‌ها را متوجه این سازمان کرد. سه روز بعد از آن دستور موقتی برای بازگشت به تحصیل پنج داوطلبی صادر شد که صلاحیت علمی آنها در هاله‌ای از ابهام قرار داشت و در نهایت ۳۰ مرداد ماه شعبه تجدیدنظر دیوان بعد از اعتراض پورعباس به رای صادر‌شده، بالاخره حکم صادر‌شده را نقض کرد و پورعباس که البته در زمان صدور این حکم هم از کناره‌گیری از سازمان سنجش خودداری کرده بود، دوباره سکان این سازمان را به صورت رسمی در دست گرفت. هفته اول مرداد هم از سبد جدید بورس دانشجویی وزارت علوم رونمایی شد که در آن ۱۳ نوع بورس که هفت مورد آن مربوط به دانشجویان تحصیلات تکمیلی و شش مدل هم برای رسیدن به کرسی هیات علمی بود، لحاظ شد تا از این طریق جامعه دانشگاهی از تسهیلات ویژه‌ای برخوردار شوند، البته عمده این بورس‌ها در زمینه ایجاد ارتباط بین صنعت و دانشگاه با هدف رفع مشکل اشتغال و نیاز‌های صنعت بوده است. خبر امضای تفاهمنامه وزارت علوم با بانک‌ها با هدف تامین مسکن دانشگاهیان در راستای تحقق طرح ملی نهضت مسکن هم از دیگر اتفاقات رخ‌داده این ماه است که به دنبال آن هم برخی دانشگاه‌های دولتی با حمایت بانک‌ها و تخصیص زمین‌های مازاد، اقدام به آغاز ساخت‌و‌ساز برای تامین مسکن اساتید خود کردند، هرچند تا پایان سال هیچ مسکنی به اساتید تحویل داده نشد. در این میان حمایت از رشته‌های علوم پایه و علوم انسانی هم به عنوان یکی از کارویژه‌های مسئولان قرار گرفت، به طوری‌که بنیاد ملی نخبگان با اعطای هزینه تحصیلی ماهانه و وام ودیعه مسکن به دانشجویان مقاطع مختلف، سعی در ایجاد مشوق برای سوق دادن دانشجویان به سمت تحصیل در این دو گروه آزمایشی را کرد. تدوین ضوابط آموزشی همکاری دانشگاه‌ها با صنایع هم ۱۰ مرداد ماه از سوی شورای عالی گسترش و شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت علوم صورت گرفت که بر اساس آن ۸ واحد درسی به واحدهای دوره کارشناسی اضافه شد. انتصاب سجاد محمدعلی‌نژاد به عنوان معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم بعد از ۵ ماه که این معاونت با سرپرست اداره می‌شد، بالاخره مدیریت این معاونت را سامان داد.
شهریور: مقررات آموزشی یکپارچه شد
جامعه دانشگاهی در شهریور ماه شاهد رویداد‌های متفاوتی بود که در میان آنها، انتشار مطلبی از سوی یکی از رسانه‌های اصلاح‌طلب مبنی بر اخراج اساتید از دانشگاه‌های مختلف در ششمین روز از این ماه، فضای آموزش عالی را تحت‌تاثیر قرار داد. هرچند کمی بعد مشخص شد برای دامن زدن به حواشی آموزشی از نام یک استاد فقید دانشگاه آزاد هم سوءاستفاده شده بود. نه‌تنها برخی روسای دانشگاه‌ها و در سطح کلان‌تر مسئولان وزارت علوم در گفت‌وگو‌های مختلف آن را کذب دانستند، بلکه مصاحبه رسانه‌ها با برخی از اساتیدی که نام آنها به عنوان اساتید اخراجی معرفی شده بود، ثابت کرد برخی از آنها سر کلاس‌های درس حاضر شده و برخی دیگر نیز بازنشسته و یا خود را بازخرید کرده‌اند. با این حال کار به جایی رسید که ۲۱ شهریور ماه رئیس مرکز جذب وزارت علوم تنها معیار اخراج اساتید را اعلام کرد. البته در کنار این فضای ایجادشده، آموزش عالی اتفاقات دیگری را هم در این ماه تجربه کرد، اگر از حضور هیات دانشجویی در ۱۵ شهریور در حسینیه امام خمینی(ره) و برپایی اربعین حسینی در کنار رهبر انقلاب -که قطعا از اهمیت ویژه‌ای برای جامعه دانشجویی برخوردار است- بگذریم، یکی دیگر از اتفاقات قابل‌توجه این ماه را باید ابلاغ آیین‌نامه «یکپارچه مقررات آموزشی دوره‌های کاردانی تا دکتری» در بیست و هشتمین روز ماه امسال دانست؛ آیین‌نامه‌ای که هرچند مشابه آن در خرداد ماه ۹۷ و برای اولین بار تدوین و ابلاغ شده بود، اما این بار با اضافه شدن ۱۶ ماده جدید، قرار بود سروسامان دقیق‌تری به حوزه آموزش مقاطع مختلف تحصیلی بدهد که شاید مهم‌ترین آن را بتوان حذف محدودیت تحصیل مجدد رایگان در یک مقطع و یا در نظر گرفتن امتیاز معرفی به استاد برای دروس عملی-نظری دانست. این ماه البته نتایج اولین دوره بورس دانش هم اعلام شد تا از این طریق شرایط برای تحصیل مشمولان این بورس از ابتدای مهر ماه آغاز شود. نکته جالب اینکه ۳۸ درصد ظرفیت این بورس در اختیار علوم‌انسانی‌ها قرار گرفته بود. موضوع تامین مالی حوزه تغذیه و رفاه دانشجویی هم ازجمله مسائل مهم شهریور ماه بود، مساله‌ای که طبق گفته اردوان ارژنگ، معاون امور دانشجویان داخل سازمان امور دانشجویان در اول شهریور ماه، قرار بود برای مهر ماه دچار تغییر شود و شیوه پرداختی سهم دانشجو متفاوت از سال‌های قبل شود، هرچند که در نهایت به دلیل عدم آماده بودن زیرساخت‌ها عملا تغییری نکرد و دانشجویان در آغاز سال تحصیلی جدید، باز هم باید ۱۵ درصد از سهم غذا را می‌پرداختند؛ هرچند این قصه پرغصه بالاخره با افزایش سهم پرداختی از سوی دانشجویان در لایحه بودجه ۱۴۰۳ در نظر گرفته شد تا در صورت تصویب عملا دانشجو ۵۰ درصد از سهم غذا را بپردازد؛ سهمی که ۲۰ درصد آن به صورت نقدی و ۳۰ درصد دیگر به صورت تسهیلات از سوی سازمان امور دانشجویان تامین می‌شود.
مهر:سنگ‌بنای ایجاد سازمان ملی سنجش و ارزشیابی نظام آموزش گذاشته شد
شروع سال تحصیلی برای نظام آموزش عالی با اتفاق عجیب هک شدن سایت وزارت علوم همراه بود؛ خبری که در آن ادعا شده بود گروهی هکری توانستند به بیش از ۲۰ هزار سند مرتبط با این وزارتخانه دسترسی پیدا کنند؛ این اتفاق همان روز با واکنش رسمی این وزارتخانه همراه بود و از دسترس خارج شدن سایت کار عمدی از سوی کارشناسان فنی وزارت علوم اعلام شد. هنوز این کمرنگ نشده بود که ۸ مهر ماه خبر بد‌حال شدن ۴۶ نفر از دانشجویان دانشگاه علوم‌پزشکی سبزوار که ۲۷ نفرشان دانشجوی پسر و ۱۹ نفر هم دانشجوی دختر بودند، در فضای رسانه‌ای کشور منتشر شد؛ اما انگار تلخ‌کامی‌های مهر تمامی نداشت؛ چراکه تنها دو روز بعد خبر درگذشت محمدرضا رضوان‌طلب، از اساتید دانشگاه تهران باعث شد تا آغاز سال تحصیلی جدید، با خبر‌های تلخی همراه شود.
نکته قابل توجه اینکه مهر ماه امسال را می‌توان شروعی برای آغاز تحول بزرگی در آموزش عالی کشور هم به شمار آورد؛ به طوری که ابلاغ ماده واحده «تشکیل سازمان ملی سنجش و ارزشیابی نظام آموزش کشور» از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی در ۹ مهر ماه باعث شد نگاه‌ها به این حوزه جلب شود؛ خبری که البته اما و اگر‌های زیادی را هم پیرامون چگونگی تداوم فعالیت سازمان سنجش به همراه داشت؛ موضوعی که به سرخط اصلی بسیاری از رسانه‌ها هم تبدیل شد و تنها ۹ روز بعد با واکنش پورعباس، رئیس سازمان سنجش همراه شد و این مقام مسئول از عدم ایجاد تغییر خاصی در این سازمان با شکل‌گیری سازمان ملی سنجش سخن گفته بود. هرچند تشکیل این سازمان به سال ۱۴۰۲ نرسید و تنها اساسنامه آن در ۲۴ بهمن ماه امسال مصوب شد، اما هنوز برای نتیجه‌گیری نهایی درباره چگونگی فعالیت نظام آموزش عالی بعد از آغاز به کار این سازمان زود است؛ چراکه طبیعتا تشکیل سازمانی که برخی از فعالان آموزش عالی آن را همان سازمان ملی استاندارد در حوزه آموزش کشور می‌دانند، می‌تواند بسیاری از ریل‌گذاری‌های اشتباه را اصلاح کند. از دیگر اتفاقات این ماه می‌توان به اعمال تغییراتی در جشنواره بین‌المللی فارابی -ازجمله اضافه شدن حوزه‌های هوش مصنوعی، فناوری ارتباطات و اطلاعات، علوم انسانی محاسباتی و یا آثار بین‌رشته‌ای و تحقیقات گروهی- اشاره کرد که در حوزه علوم انسانی کشور اهمیت بالایی دارد. در این میان طرح پیشنهادی راه‌اندازی رصدخانه ملی مهاجرت ایران در ۲۳ مهر ماه از سوی قائم‌مقام بنیاد ملی نخبگان و رد همکاری این نهاد با رصدخانه ملی دانشگاه شریف هم جزء موضوعاتی بود که در زمان خود توانست افکار عمومی آموزش عالی را به خود جلب کند. در این میان دیدار مقام‌معظم‌رهبری با 700 نفر از نخبگان علمی کشور و نقد کردن برنامه هفتم توسعه در حضور رهبر انقلاب و همچنین حضور دوباره پیمان جبلی در میان دانشجویان آن هم به فاصله کوتاه را نمی‌توان نادیده گرفت؛ به طوری که یک بار 20 مهر ماه تشکل‌های دانشجویی به رسانه ملی رفته و دیداری با رئیس صداوسیما داشتند و تنها چهار روز بعد، این مقام مسئول با حضور در جمع دانشجویان دانشگاه صداوسیما به پرسش‌های آنها پاسخ داد.
آبان:اساسنامه صندوق شورای عتف تصویب شد
آبان را باید یکی از ماه‌های دردسرساز برای دانشجویان پزشکی دانست؛ ماهی که اولین روز آن، همزمان با اجرایی شدن نرخ جدید خرید تعهدات آموزشی، میزان جریمه انصراف از تحصیل و اجباری شدن طرح ۹ رشته علوم پزشکی- که تا امروز از این قاعده وزارتخانه مستثنی بودند- آغاز شد. نکته مهم در این میان، اجباری شدن گذراندن طرح برای رشته‌هایی بود که در زمان انتخاب آنها، قیدی برای این مهم در دفترچه انتخاب رشته لحاظ نشده بود و حالا دانشجویان با تصمیمی روبه‌رو بودند که آینده آنها را تحت‌الشعاع قرار می‌داد. البته وزارت بهداشت، در روزهای پایانی مهرماه هم شوک دیگری به دانشجویان خود وارد کرده بودند؛ چراکه ۲۹ مهر دانشجویان این وزارتخانه یک‌باره شاهد اعلام افزایش سه‌برابری شهریه‌های خود بودند. موضوعی که درنهایت با راه افتادن کارزاری از سوی دانشجویان، بالاخره در سوم آبان‌ماه منتفی شد. تصویب نهایی اساسنامه صندوق شورای عتف در ۱۶ آبان‌ماه از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی را باید در زمره اتفاقات مهم برای حوزه پژوهش کشور به‌حساب آورد؛ صندوقی که مهم‌ترین هدف آن تجمیع و مدیریت منابع مالی حوزه پژوهش و فناوری اعلام شد و بعد از نزدیک به یک‌ماه، در ۱۱ آذرماه برای اجرا از سوی رئیس‌جمهور ابلاغ شد. یکی از اتفاقات ادامه‌دار درطول سال را باید کاهش تنزل جایگاه علمی دانشگاه‌های کشور دانست؛ موضوعی که در آبان‌ماه هم از نگاه رتبه‌بندی QS ادامه داشت و ۱۰ دانشگاه کشور ازجمله صنعتی شریف و امیرکبیر را افت جایگاه خود همراه شدند. برگزاری دومین جلسه داوود منظور، رئیس سازمان برنامه و بودجه با تشکل‌ها را که در ۲۳ آبان‌ماه برپا شد هم می‌توان یکی از اتفاقات مهم این ماه دانست؛ چراکه اولین‌بار بعد از اشاره مقام‌معظم‌رهبری در فروردین به لزوم ورود تشکل‌ها به موضوعات مرتبط با این سازمان، این مقام‌مسئول امکان دیدار چهره‌به‌چهره با تشکل‌های دانشجویی را ظرف مدت نسبتا کمی از اولین دیدار خود- که در روزهای پایانی فروردین بود- فراهم کرد. برگزاری اولین دوره مهرواره هیات‌های دانشجویی در ۱۸ آبان و صدور فرنامه یا همان رزومه فرهنگی برای دانشجویان دانشگاه‌ها یکی دیگر از خبر‌هایی بود که ۱۳ آبان همزمان با روز از سوی مسئولان وزارت علوم مطرح شد و ۲۹ دی‌ماه هم اجرای آن در دانشگاه‌ها کلید خورد. در این میان عزل رئیس دانشگاه صنعتی شریف درپی حواشی ایجادشده در پردیس کیش این دانشگاه و انتصاب سیدعباس موسوی به‌عنوان سرپرست این دانشگاه از سوی وزیر علوم و فعال شدن کارگروه ویژه علوم دریایی بعد از ابلاغ سند توسعه دریامحور از سوی مقام‌معظم‌رهبری در ۲۷ آبان را باید ازجمله خبر‌های مهم روزهای پایانی این ماه دانست.
آذر: قهر رئیس سازمان سنجش و روز دانشجوی پرشور 1402
ذرماه را می‌توان جزء معدود ماه‌هایی در آموزش عالی به حساب آورد که بخش قابل‌توجهی از برنامه‌های شاخص آن را می‌شد از قبل به‌دلیل قرارگیری روز دانشجو در این ماه پیش‌بینی کرد. ۱۶ آذر امسال اما تفاوت‌هایی با سال‌های قبل داشت که مهم‌ترین آن را می‌توان حضور رئیس مجلس در واحد علوم و تحقیقات دانست؛ حضوری که باعث شد تشکل‌های دانشگاه آزاد هم فرصت طرح دغدغه‌هایشان را داشته باشند؛ هرچند به‌رسم هرساله رئیس‌جمهور در یکی از دانشگاه‌های دولتی حاضر شد و این بار قرعه به نام شهید بهشتی افتاد؛ از دیگر مسئولان حاضر در جمع دانشجویان می‌توان به سخنگوی دولت و علیرضا زاکانی اشاره کرد. نکته مهم در اینجا آن است که وزیر بهداشت در اولین روز آذرماه برای دومین‌بار میزبان نمایندگان چهارتشکل بزرگ کشور بود؛ اتفاقی که با توجه به تصمیمات این وزارتخانه در ماه قبل می‌توانست تا حدی فضای دانشگاه‌ها را آرام کند، همچنین اول آذر لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ برای بررسی به مجلس تقدیم شد که در آن اتفاقات قابل‌توجهی در حوزه پژوهش رخ داد؛ از تغییرات در حوزه غذا که پیش‌تر به آن اشاره کردیم بگذریم، براساس این لایحه که البته جداول ریز آن تا زمان تنظیم این گزارش منتشر نشده، به دانشگاه‌ها این اجازه داده شد که املاک‌شان را برای ایجاد خوابگاه‌های متاهلی هزینه کنند و البته حذف دانشجویان دانشگاه آزاد از وام شهریه را می‌توان اشاره کرد.
یکی از موضوعات مهم این ماه، سالگرد حضور رئیس‌جمهور در خیابان هرمزان بود که در آن ۱۴ دستور برای نظام آموزش عالی صادر شد، اما در اولین سالگرد این اتفاق عملا بخش قابل‌توجهی از دستورات بر زمین ماند تا به نوعی این مهم در میان افکار عمومی نهادینه شود که حتی حضور شخص اول اجرایی کشور هم نمی‌تواند دلیلی برای تغییر وضعیت آموزش عالی از سوی وزارت علوم باشد. اما در این میان انتشار یک خبر، فضای دانشگاهی و در ساحت کلی جامعه را به خود درگیر کرد؛ آن هم خبر استعفای پورعباس بود که ۲۷ آذر منتشر شد تا بار دیگر بحث داوطلبان شبهه‌دار داغ شود؛ استعفایی که دلیلش بازگشت داوطلبان شبهه‌دار براساس استفساریه کمیسیون اصل ۹۰ بود اما درنهایت به‌دلیل عدم پذیرش این استعفا از سوی وزیر علوم، پورعباس دوباره اول بهمن‌ماه به این سازمان بازگشت. در این میان جابه‌جایی در شورای تحول علوم انسانی شورای عالی انقلاب فرهنگی و انتصاب سعیدرضا عاملی به‌جای غلامعلی حداد را هم که ۲۹ آذرماه اتفاق افتاد، نمی‌توان نادیده گرفت. درباره روز دانشجو شاید بد نباشد، اشاره‌ای هم داشته باشیم که 85 درصد از برنامه‌ها در قالب سخنرانی و نشست پرسش و پاسخ و تنها 6 درصد آنها در سال منتهی به انتخابات در قالب تریبون آزاد بود، هرچند که 73 درصد از برنامه‌ها به‌عنوان برنامه سیاسی شناخته می‌شد.
دی:از حضور دانشجویان شبهه‌دار در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تا بازنگری آیین‌نامه قطب‌های علمی
دی‌ماه را باید جزء ماه‌های نسبتا آرام آموزش عالی دانست؛ چراکه در آن عملا اتفاق پر سر‌و‌صدایی را شاهد نبودیم. تنها اتفاق مهم رخ داده در آخرین فصل سال را می‌توان انتشار خبر تحصیل تعدادی از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی دانست که به‌صورت ابهام‌آمیز و با استفاده از امتیاز نقل‌و‌انتقالات به این دانشگاه آمده و در رشته‌های حساس کشور در‌حال تحصیل بودند. خبری که ۴ دی‌ماه بعد از انتشار بیانیه بسیج دانشجویی این دانشگاه رسانه‌ای و باعث شد تا بار دیگر مقوله نقل‌و‌انتقالات دانشجویان از خارج کشور به دانشگاه‌های علوم پزشکی بر سر زبان‌ها بیفتد؛ هر چند پاسخ مسئولان این دانشگاه به این ابهام، صرفا درخواست از این تشکل دانشجویی برای انتشار اسامی دانشجویان بود، اما طبیعتا انتشار چنین خبر‌هایی تاثیر خود را بر جو روانی دانشگاه‌های پزشکی گذاشته است. یکی دیگر از اتفاقات این حوزه را باید انتشار سومین رتبه‌بندی داخلی دانشگاه‌ها دانست که در هفته اول دی‌ماه منتشر شد، رتبه‌بندی که وضعیت دانشگاه‌های مطرح کشور مانند تهران و امیرکبیر در آیتم‌های مختلف آن دستخوش تغییر شده بود، به‌طوری که دانشگاه تهران از رتبه اول دانشگاه‌های کشور، تنزل پیدا کرده بود و هیچ دانشگاهی نبود که در تمام ۴ آیتم مرتبط با این رتبه‌بندی، بتواند دست برتر را داشته باشد. بازنگری در آیین‌نامه قطب‌های علمی کشور هم موضوع قابل اهمیت این ماه به شمار می‌رود، آیین‌نامه‌ای که هر چند هدفش زنده کردن دوباره قطب‌هایی است که عمرشان بیش از دو دهه است، اما نه‌تنها هنوز وضعیت این‌آیین‌نامه مشخص نیست، بلکه حتی نمی‌توان به قطعیت گفت که تدوین‌آیین‌نامه جدید می‌توان راه نجات این بخش از حوزه علمی کشور باشد. آخرین روز این ماه هم با آغاز ثبت‌نام در سی‌و‌یکمین جشنواره دانشجویی نمونه همراه بود و دانشجویان فرصت داشتند تا ۲۲ بهمن‌ماه در این جشنواره آثارشان را ثبت کنند.
بهمن: دعوا بر سر افزایش ظرفیت پزشکی بالا گرفت
بهمن‌ماه را می‌توان ماه زنده شدن دوباره اما و اگرها پیرامون عدم‌تامین زیرساخت‌ها برای افزایش ظرفیت پزشکی دانست؛ اتفاقی که سرآغاز آن برگزاری نشست خبری ابوالفضل باقری‌فرد، معاون آموزشی این وزارتخانه بود که در آن از کمبودهای زیرساختی در دانشگاه‌های این وزارتخانه گفته بود و جالب‌تر اینکه در همین ماه، خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی هم خواستار توقف افزایش ظرفیت پزشکی برای سال آینده شده بود تا شاید با این کار امکان تامین زیرساخت‌ها و تزریق بودجه مورد‌نیاز از سوی سازمان برنامه‌وبودجه فراهم شود؛ هر چند فعلا مشخص نیست بالاخره این اتفاق رخ می‌دهد یا خیر؛ هر چند درنهایت خسروپناه در 5 اسفندماه اعلام کرد قرار نیست تغییری در مصوبه افزایش ظرفیت پزشکی ایجاد شود. اتفاق دیگر را باید بازدید مقام‌معظم‌رهبری از نمایشگاه توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان که در حسینیه امام(ره) برپا شده بود، دانست. نمایشگاهی که در آن رهبری در دو نوبت پای صحبت‌های فعالان این حوزه نشستند. برگزاری نشست روسای دانشگاه‌ها در دانشگاه فردوسی مشهد هم یکی از رخدادهای قابل توجه این ماه بود که طی آن از سامانه نظام بهره‌وری فرهنگی اجتماعی این وزارتخانه رونمایی شده؛ سامانه‌ای که به جمع سامانه‌های متعدد این وزارتخانه اضافه شد. نکته قابل توجه اینکه تعداد سامانه‌های راه‌اندازی شده در وزارت علوم دولت فعلی به‌حدی روند افزایشی داشته که شاید نام بخشی از آنها در افکار دانشگاهیان کمرنگ شده باشد. در این میان تصویب ماده واحده تعیین اصول حاکم بر بازنگری آیین‌نامه ارتقای مرتبه اعضای هیات‌علمی هم که در 29 بهمن‌ماه از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب شده هم جزء مصوبات مهم این ماه قلمداد می‌شود، بر این اساس در تنوع‌بخشی به مسیرهای ارتقای مرتبه باید دو قالب پژوهش‌محور و آموزش- پژوهش‌محور ملاک عمل قرار گیرد. آغاز عملیات اجرایی احداث بیش از ۶۰ هزار واحد مسکونی دانشگاهیان با همکاری وزارتخانه‌های علوم و بهداشت هم یکی دیگر از اتفاقات مهم بهمن‌ماه به‌حساب می‌آید.
اسفند: ایران میزبان دومین اجلاس وزرای علوم و فناوری کشورهای اسلامی
اسفندماه را می‌توان ماه انتخاباتی دانست؛ ماهی که حتی بخشی از فضای دانشگاه‌ها را تحت تاثیر قرار داده و عمده فعالیت تشکل‌ها به برپایی نشست‌های پرسش و پاسخ و یا برگزاری تربیون‌های آزاد در سطح کشور برای ترغیب مردم به حضور در انتخابات گذشت و شاید بد نباشد اینجا نگاهی به عملکرد مجلس در حوزه آموزش عالی هم داشته باشیم، به‌طوری‌که کارنامه کمیسیون آموزشی‌ها درمجموع 21 مصوبه اصلی و 46 مصوبه فرعی بوده است. البته در این میان موضوع اصلاح برخی از بندهای مربوط به آیین‌نامه جذب اعضای هیات‌علمی با رویکرد خانواده‌محوری هم موضوعی است که 23 اسفندماه از زبان رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح شد تا امیدها را برای ملاک قرار دادن شرایط اساتیدی متاهل زنده کند؛ هرچند هر کدام از این خبرها می‌تواند در جای خود دارای اهمیت باشد، اما شاید مهم‌ترین خبر برای دانشجویان را بتوان ابلاغیه وزارت علوم مبنی‌بر برگزاری حضوری کلاس‌های درس برای بعد از تعطیلات نوروزی دانست، ابلاغیه‌ای که نشان می‌دهد قرار نیست سال 1403 خبری از کلاس‌های مجازی در دانشگاه‌های کشور ایجاد شود و همه دانشجویان باید همزمان با پایان تعطیلات بر سر کلاس‌های درس حاضر شوند.
یکی از اتفاقات مهم برای سال آینده را باید تصویب‌نامه مجاز بودن وزارت علوم برای برگزاری دومین اجلاس وزرای علوم و فناوری کشورهای اسلامی در سال ۱۴۰۳ دانست؛ تصویب‌نامه‌ای که 20 اسفندماه از سوی معاون اول رئیس‌جمهور ابلاغ شده و بر اساس آن این وزارتخانه مجاز شده تا سقف 21 میلیارد تومان از محل اعتبارات مصوب مربوطه برای برگزاری این اجلاس هزینه کند. یکی دیگر از اتفاقات را هم باید راه‌اندازی سامانه ثبت‌نام پژوهشگران مستقل دانست؛ سامانه‌ای که هدف آن ساماندهی این دسته از پژوهشگران است تا بعد از آن این قشر به‌عنوان یک شغل حرفه‌ای در نظام اداری کشور شناخته شوند.
