ابوالفضل مظاهری، دبیر گروه دانشگاه: کنکور و به دنبال آن تحصیل دانشگاه در زندگی بسیاری از ما تاثیر ویژه‌ای داشته است؛ از رشته تحصیلی و دانشگاه و شهر محل تحصیل که گاه به امید آینده شغلی بهتر ما را به مهاجرتی کوتاه یا بلندمدت وادار کرده گرفته تا اتفاقات مختلفی که در ایام دانشجویی، نگاه ما به زندگی را تغییر می‌دهد و آینده متفاوتی نسبت به آنچه در دوره نوجوانی متصور بودیم می‌سازد. همین امید باعث شده تا کنکور -این ابرچالش‌ سال‌های شیرین نوجوانی- به دروازه خوشبختی تبدیل شود و همه جوانب زندگی را به خودش معطوف کند. آزمون چهارساعته‌ای توام با استرس و نگرانی -که البته به لطف تغییرات چند سال اخیر با حساسیتی کمی کمتر از گذشته- هر دقیقه‌اش بسان سالی آینده را تعیین می‌کرد. خروجی آن عددی است که شانس بخت‌آزمایی در گردونه دانشگاه‌ها و رشته‌‌هاست. آنها که رتبه‌ بهتری کسب کرده‌اند شانس‌های بیشتری هم دارند. هرچه ارقام رتبه طولانی‌تر، شانس هم کمتر! با این حال اینکه برترین‌ها در کنکور چگونه تصمیم می‌گیرند را می‌توان از جوانب دیگری هم دید. اینکه چه کسانی توانستند به رتبه‌های برتر برسند هم مهم هست. همه این موارد بدون شک نتیجه سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های خواسته و ناخواسته‌ای که در سال‌های گذشته بر فضای آموزش عالی گذشته است. از این زاویه اگر نگاه کنیم، مروری بر وضعیت و انتخاب‌های نفرات برتر کنکور می‌تواند برای اهل فن مهم و جواب باشد.

اطلاعات مورد بررسی «فرهیختگان» در این گزارش مربوط به حدود پنج هزار نفر نخست آزمون سراسری سال 1401 است. سالی که حدود 2.5 درصد پذیرفته‌شدگان زیر هزار در پنج گروه برگزار کنکور خواسته یا نخواسته به دانشگاه نرفتند. برخی احتمالا برای کسب نتیجه بهتر صبر پیشه کردند و انتخاب رشته نکرده‌اند، شاید برخی نتیجه حاصل از انتخاب رشته را نپذیرفته باشند. نسبت بین رتبه‌های برتر کنکور سال گذشته 53 به 47 به نفع پسران سنگینی می‌کند. داده‌ها نشان‌ می‌دهد برترین‌ها در 314 شهر مختلف زندگی می‌کنند؛ البته که سهم شهرها و استان‌ها تفاوت‌های جدی دارند؛ مثلا 80 شهر فقط یک و 116 شهر دو و 96 شهر صرفا سه رتبه برتر داشتند. کنکور هم بسیاری از آنها را جابه‌جا کرده به شکلی که در پایان انتخاب‌رشته تعداد شهر‌های میزبان‌شان به 132 شهر کاهش یافته و طبیعتا پایتخت مقصد بسیاری از آنهاست. 124 رشته در 175 مرکز آموزش عالی محل تحصیل رتبه‌های دو و سه رقمی کنکور 1401 را تشکیل می‌دهند.

یک‌سوم رتبه‌ برتر‌های کنکور اهل تهران هستند

قریب به یک‌سوم رتبه‌های برتر پنج گروه آموزشی مربوط به استان تهران است. حدود 88 درصد از برترین‌های تهرانی هم ساکن شهر تهران هستند. این نسبت در مقیاس کشوری حدود 30 درصد است؛ به این معنی که حدود 30 درصدی از رتبه‌های برتر به شهر تهران متعلق دارد. در بین شهرستان‌های استان تهران هم شهرستان ری با 51 نفر، شمیرانات با 49 نفر، شهریار با 24، رباط‌کریم با 18، اسلامشهر 13، ورامین 9، بهارستان و دماوند هر کدام پنج، پاکدشت چهار، ملارد، پردیس، پیشوا و قدس هر کدام دو نفر و فیروزکوه یک نفر از جمع برترین‌ها سهم داشتند.  در بین استان‌ها خراسان رضوی سال گذشته با 477 نفر و حدود 10 درصد جایگاه دوم را داشته است. به فاصله کمی بعد از آن هم اصفهان با 444 نفر و 9 درصد در جایگاه سوم ایستاده و پس از آن مازندران با 230، فارس با 221 و البرز با 168 نفر قرار دارند. البته اگر وضعیت شهرها را مدنظر قرار دهیم شهر اصفهان با 284 نفر، مشهد با 268 نفر، کرج با 140 نفر، شیراز با 134 نفر و تبریز با 134 نفر شهرهایی هستند که میزبان تعداد بیشتری از پنج هزار نفر نخست کنکور بوده‌اند.  از حیث کمی، ایلام آخرین استان جدول رتبه برترهاست و از بین حدود پنج هزار نفر فقط 12 اهل این استان بودند. هرمزگانی‌ها با 25 نفر و سیستان‌وبلوچستان و سمنان هر کدام با 30 نفر و کهگیلویه‌وبویراحمد با 32 نفر پیش از ایلام قرار می‌گیرند. اختلاف بین تهران با استان‌هایی نظیر خراسان رضوی و اصفهان و این استان‌ها با قعر جدولی‌ها بیش از هرچیز مساله عدالت آموزشی و توزیع فرصت‌ها و امکانات را در وضعیت نامطلوبی نشان می‌دهد. اگرچه پیش‌تر بر مبنای آمار مربوط به کنکور 1402 نوشتیم که به نظر می‌رسد اعمال سوابق تحصیلی در کنکور 1402 باعث شده تا سهم 17 استان و شهر کشور از کسب رتبه‌های برتر متعادل شود؛ سهم مناطقی مانند شهر تهران که پیش‌تر در رسیدن به رتبه‌های زیر سه هزارسهم قابل‌توجهی بود؛ کاهش و در مقابل سهم دانش‌آموزان سیستان‌وبلوچستانی افزایش پیدا کرده است.
   پزشکی؛ انتخاب 20 درصد رتبه برتر‌ها
پیش‌تر گفتیم که رتبه‌های زیر هزار پنج گروه آموزشی 124 رشته را مدنظر قرار دادند. اما سهم پزشکی با اختلاف از بقیه رشته‌ها بیشتر است، به شکلی 20 درصد رتبه برترهای شرکت‌کننده در آزمون تجربی، زبان و هنر دانشجوی این رشته شدند. به جز پزشکی، مهندسی کامپیوتر، حقوق، مهندسی برق، دندانپزشکی، مهندسی مکانیک، ارتباط تصویری، روانشناسی، علوم کامپیوتر و طراحی صنعتی 10 رشته پرطرفدار رتبه‌های برتر هستند. با در نظر سهم 9 درصدی مهندسی کامپیوتر، 8 درصدی حقوق، 7 درصدی مهندسی برق و 6 درصدی دندان‌پزشکی می‌توان گفت نیمی از یک، دو و سه رقمی‌های کنکور در این پنج رشته تحصیل می‌کنند.
   دانشگاه تهران؛ انتخاب اول رتبه‌ برتر‌ها
175 دانشگاه با سبک و سیاق متفاوت اعم از دولتی و غیردولتی میزبان نفرات برتر کنکور شدند. البته در این بین دانشگاه تهران با 775 نفر، یعنی حدود 16 درصد کل نفرات بیشترین سهم را داراست. صنعتی‌شریف که بیشتر پذیرای دانشجویان رشته‌های فنی و مهندسی است 528 نفر را پذیرش کرده که حدود 10 درصد از مجموع نفرات را شامل می‌شود. دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشگاه شهید بهشتی که بیشتر انتخاب علاقه‌مندان به رشته‌های علوم انسانی است و دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی به ترتیب با جذب 412، 258 و 228 نفر، پنج دانشگاه نخست از حیث بیشترین تعداد برترین‌ها هستند. البته در کنار آنها باید دانشگاه فرهنگیان را هم در نظر گرفت که به‌صورت غیرمتمرکز در پردیس‌های مختلفی دانشجو دارد اما در کل 379 بار انتخاب شده است که نشان می‌دهد هدف حدود هشت درصد رتبه‌ای برتر بوده است. دانشگاه هنر تهران، صنعتی امیرکبیر، علوم پزشکی ایران و الزهرا هم در مرتبه‌های پایین‌تر قرار می‌گیرند. اما دهمین دانشگاه در جذب رتبه‌های برتر یک دانشگاه غیرانتفاعی است. دانشگاه غیرانتفاعی سوره 136 نفر از رتبه‌های برتر را جذب کرده که بیشتر مشتاق تحصیل در رشته‌های هنر هستند.
در بین دانشگاه‌های علوم پزشکی پس از تهران شهیدبهشتی و ایران، علوم پزشکی مشهد، شیراز و اصفهان مقاصد برتر گروه علوم تجربی را تشکیل می‌دهند.
در بین مراکز آموزش عالی انتخاب دانشکده فنی و حرفه‌ای دختران دکترشریعتی توسط 51 نفر، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری دادگستری توسط 47 نفر قابل توجه است.
   انتخاب شریف حتی به قیمت آزاد!
عمده نفرات برتر کنکور در دوره روزانه مشغول هستند اما در بین آنها موارد جالبی هم به چشم می‌خورد. 24 نفر از کنکوری‌های برتر تجربی الان در دانشگاه آزاد اسلامی مشغول به تحصیل هستند. یا 20 رتبه برتر کنکور ریاضی که برای تحصیل در دانشگاه شریف و امیرکبیر، دانشجوی پردیس خودگردان این دو دانشگاه شدند. در بین نفرات برتر 107 نفر هم در دوره‌های شبانه مشغول به تحصیل شدند. 157 نفر هم سراغ دانشگاه‌های غیرانتفاعی رفتند که اغلب در «سوره» دوران دانشجویی خود را پشت سر می‌گذارند. دو رتبه برتر کنکور هنر هم پیام نور را برای تحصیل انتخاب کردند و یک نفر از کنکوری‌های برتر زبان ترجیح داده تا مجازی تحصیل کند.

   70 درصد رتبه برترها به تهران می‌روند
بیش از سه هزار و 300 نفر از جمع رتبه‌های زیر هزار کنکور، یعنی حدود 70 درصد - یکی از دانشگاه‌های تهران را برای تحصیل انتخاب کردند. اصفهان با 227 نفر و مشهد با 189 نفر شهرهای بعدی این فهرست هستند. شیراز، کرج، تبریز، رشت، یزد، بابل و قم هم اگرچه با تعداد کمتری اما در این لیست حضور دارند.

۵ رشته دانشگاه فرهنگیان در میان پرطرفدارهای علوم انسانی

10 نفر نخست انسانی سال گذشته سه نفر حقوق، سه نفر روانشناسی، دو نفر فلسفه و دو نفر هم زبان و ادبیات فارسی را انتخاب کردند. در بین 100 نفر اول هم حقوق و روانشناسی پرطرفدارترین رشته‌ها هستند. 49 نفر با انتخاب حقوق وارد دانشگاه شدند و 20 نفر هم روانشناسی را انتخاب کردند. در کل برای داوطلبان برتر گروه انسانی (رتبه‌های زیر هزار)، حقوق نخستین رشته انتخابی است. بعد از آن هم روانشناسی، آموزش زبان و ادبیات فارسی، آموزش ابتدایی، راهنمایی و مشاوره، کارشناسی ارشد پیوسته علوم قضایی و آموزش الهیات، مدیریت مالی، آموزش علوم اجتماعی و مدیریت بازرگانی 10 رشته پرمخاطب محسوب می‌شود. ناگفته هم پیداست که دانشگاه فرهنگیان توجه زیادی در این گروه به خود معطوف کرده، به شکلی که نزدیک به یک‌سوم نفرات زیر هزار گروه انسانی رشته‌ها و دانشگاه فرهنگیان را برگزیدند. اگر پنج رشته ویژه این دانشگاه را نادیده بگیریم مشاوره، اقتصاد، جامعه‌شناسی و حسابداری رشته‌های پرطرفدار بعدی این گروه هستند که البته به لحاظ تعداد انتخاب کمتر از رشته‌های دانشگاه فرهنگیان مورد استقبال قرار گرفتند. از حیث دانشگاه هم بعد از تهران با جذب 259 نفر دانشگاه شهید بهشتی با 158، علامه طباطبایی با 65 نفر، دانشگاه علوم قضایی وخدمات اداری دادگستری با 42 نفر، فردوسی مشهد با 37 نفر بیشترین تعداد جذب رتبه‌های زیر هزار انسانی را داشتند.

68 درصد قبولی‌های تجربی پزشکی می‌خوانند

1420 نفر از رتبه‌های زیر هزار کنکور سال گذشته در گروه تجربی قبول شدند که پزشکی انتخاب حدود 68 درصد آنها بوده است. در بین 10 نفر نخست کنکور تجربی جز یک نفر مابقی پزشکی را انتخاب کردند. در بین 100 نفر اول هم 76 نفر سراغ پزشکی رفتند، 19 نفر هم دندانپزشکی. همین ترکیب در فضای کلی برترین‌های تجربی حاکم است؛ بعد از پزشکی و دندانپزشکی، داروسازی، دکتری پیوسته بیوتکنولوژی، پرستاری و دکترای عمومی دامپزشکی انتخاب‌های بعدی آنها بودند. از حیث دانشگاه‌ها هم پس علوم پزشکی تهران که انتخاب 29 درصد پذیرفته‌شدگان بوده، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مرتبه بعدی قرار می‌گیرد و انتخاب حدود 16 درصد افراد بوده است. علوم پزشکی ایران، علوم پزشکی مشهد، علوم پزشکی شیراز، علوم پزشکی اصفهان و علوم پزشکی تبریز دانشگاه‌های بعدی این لیست محسوب می‌شوند.

62 درصد نفرات برتر ریاضی کامپیوتر و برق انتخاب کردند

علاوه‌بر هزار نفر نخست کنکور ریاضی حدود 300 نفر از برترین‌های کنکور ربان و هنر هم از بین رشته‌های ریاضی انتخاب‌رشته کردند. انتخاب36 درصد آنها هم مهندسی کامپیوتر بوده و بعد از آن هم مهندسی برق مقصد 26 درصد دیگر بوده است، یعنی در مجموع 62 درصد از نفرات برتر کنکور که به ریاضی علاقه داشتند در همین دو رشته مشغول به تحصیل شدند. مهندسی مکانیک، علوم کامپیوتر، مهندسی صنایع، مهندسی عمران، مهندسی معماری، فیزیک، مهندسی شیمی و ریاضیات و کاربردها 10 رشته پرمخاطب این گروه هستند، هرچند هرچه به آخر نزدیک می‌شوید تراکم تعداد نفرات هم کم می‌شود. در بین 10 نفر نخست هشت نفر مهندسی کامپیوتر و دو نفر به مهندسی برق رفتند. این اعداد در مقیاس 100 نفر نخست، به ترتیب 79 و 16 هستند. در کنار اینها هم مهندسی صنایع دو نفر، مهندسی مکانیک دو نفر و فیزیک انتخاب یک نفر بوده است.
از حیث آماری در بین دانشگاه‌ها، شریف حرف اول را در گروه ریاضی می‌زند و 42 درصد نفرات برتر این دانشگاه را انتخاب کردند. 24 درصد دیگر دانشگاه تهران به‌عنوان دانشگاه دوره کارشناسی در نظر گرفتند، 13 درصد دیگر هم به امیرکبیر رفتند. دانشگاه‌های علم و صنعت، شهید بهشتی و خواجه نصیرالدین طوسی، صنعتی اصفهان و فردوسی مشهد انتخاب‌های بعدی نفرات برتر در گروه ریاضی بوده است.

رتبه برترهای هنر و زبان چگونه انتخاب‌رشته می‌کنند؟

جز نفر نخست کنکور زبان، بقیه رتبه‌های تک‌رقمی این گروه ترجیح دادند در رشته‌های گروه دیگری تحصیل کنند. البته همین نگاه تقریبا در بین رتیه‌های دو و سه رقمی کنکور وجود دارد؛ به شکلی که حدود نیمی از آنها رشته‌های گروه تجربی را برگزیدند و کمتر از 100 نفر انتخابی از بین رشته‌های گروه زبان داشتند. داوطلبان کنکور هنر اما اغلب در همان گروه مشغول به تحصیل می‌شوند؛ این را می‌توان از آمار 89 درصدی انتخاب‌هایشان از بین رشته‌های گروه هنر فهمید. در بین هنری‌ها ارتباط تصویری بیشترین تعداد انتخاب را به خود اختصاص داده و حدود 14 درصد از رتبه‌های زیر هزار این گروه آن را انتخاب کردند. بعد از آن هم طراحی صنعتی، سینما و نقاشی هر کدام حدود 10 درصد از داوطلبان برتر را جذب کردند. طراحی لباس، صنایع‌دستی، بازیگری، نوازندگی موسیقی ایرانی، نوازندگی موسیقی جهانی و گرافیک به ترتیب لیست 10 انتخاب نخست گروه را هنر را تکمیل می‌کنند. در بین 10 نفر نخست سال گذشته این گروه 2 نفر جذب نقاشی شدند و مابقی در رشته‌های طراحی صنعتی، بازیگری، ارتباط تصویری، آهنگسازی، نوازندگی موسیقی جهانی، ادبیات نمایشی، سینما و طراحی لباس تحصیل می‌کنند. دانشگاه‌های هنر تهران و تهران و الزهرا هم انتخاب‌های آنها از حیث دانشگاه بوده است. در مجموع دانشگاه هنر میزبان حدود 20 درصد رتبه برتر‌های کنکور هنر شده و بعد از آن هم دانشگاه غیرانتفاعی سوره حدود 14 درصد و دانشگاه تهران حدود 13 درصد آنها را جذب کرده‌اند. دانشگاه الزهرا، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده فنی و حرفه‌ای دختران دکترشریعتی، دانشگاه گیلان، دانشگاه علم و صنعت، دانشگاه صداوسیما مقاصد بعدی رتبه‌های برتر کنکور هنر بودند.