روش‌های مختلفی برای تامین مالی پروژه‌ها و کسب‌وکارهای نوآورانه وجود دارند. تامین مالی جمعی یا سرمایه‌گذاری جمعی یکی از روش‌های تامین مالی است که ابتدا در کشورهای توسعه‌‌یافته و سپس در برخی کشورهای در‌حال توسعه به‌کار گرفته شده است. کرادفاندینگ‌ها (Crowdfunding) برای نخستین‌بار در سال ۲۰۰۶ توسط «جف هاو و مارک رابینسون» مطرح شد. نقطه عطف فعالیت این سکوها در سال ۲۰۱۰ و بعد از بحران مالی رقم خورد که در آن گروهی از کارآفرینان آمریکایی به‌دلیل کمبود منابع مالی برای کسب‌وکارهای خرد، کوچک و متوسط و افزایش و مقبولیت چشمگیر تامین مالی جمعی، باعث تصویب بخشی از قانون JOBS در کنگره آمریکا شدند تا عملا راهی قانونی برای تامین مالی شرکت‌های نوپا از طریق سرمایه‌های مردمی ایجاد شود. بر این اساس کارآفرینان در کسب‌وکارهای کوچک و شرکت‌های نوپا می‌توانستند تا سقف یک‌میلیون دلار در سال از تعداد نامحدودی سرمایه‌گذار سرمایه جذب کنند. آمارهای جهانی نشان‌دهنده گسترش استفاده تامین مالی جمعی برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط است. در کشور ما نیز عدم‌پاسخگویی تامین مالی سنتی به بنگاه‌های خرد کوچک و متوسط و فقدان شیوه‌های نوین تامین مالی موجب شده که بعضا بنگاه‌هایی خود به‌طور مستقیم به تامین مالی پروژه‌هایشان بپردازند که این مساله به‌دلیل خلأ قانونی یا اعمال روش‌های غیرقانونی موجب بروز مشکلات اقتصادی و امنیتی در سطح کشور شده است، با این حال تامین مالی جمعی روشی مناسب برای سرمایه‌گذاران و کارآفرینان است به‌طوری‌که سرمایه‌گذاران براساس ترجیحات‌شان می‌توانند روش سرمایه‌گذاری فعالیت‌ها و پروژه‌های مورد‌علاقه‌شان را انتخاب و آنها را حمایت مالی کنند.   بررسی‌ها نشان می‌دهد در‌حال‌حاضر تعداد 24 سکوی تامین مالی جمعی از شرکت فرابورس ایران مجوز دریافت کرده‌اند. داده‌های اعلام شده از سوی این سکوها نشان می‌دهد درحال‌حاضر سود سالانه پرداختی این سکوها برای پروژه‌های سرمایه‌گذاری بین 30 تا 40 درصد و به‌طور میانگین حول و حوش 35 درصد است، عددی که بالاتر از نرخ سود متعارف بانکی بوده و این حوزه را برای برخی از سرمایه‌گذاران جذاب کرده است. یکی از مهم‌ترین سوال‌ها درخصوص سرمایه‌گذاری از طریق این سکوها، اعتبار و اعتماد به آنهاست. آنطور که مدیران برخی از صندوق‌ها به «فرهیختگان» گفتند، گرچه سرمایه‌گذاری در این سکوها نیز بدون‌ریسک نیست (همچون سایر سرمایه‌گذاری‌ها) اما اعتبارسنجی‌های قوی برای این موضوع انجام می‌شود.

اعتبارسنجی چگونه است؟

سیدسیاوش میرحسینی، مدیر سکوی هم‌آفرین   در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید هم‌آفرین یک سکوی تامین مالی جمعی آنلاین است و جزء اولین سکوهایی است که در سال 1399 مجوز فعالیت خود را از شرکت فرابورس ایران دریافت کرد. این سکو تحت نظارت شرکت سرمایه‌گذاری فراز ایده نو آفرین تک به فعالیت خود در این حوزه می‌پردازد. تا به امروز سکوی هم‌آفرین موفق به جذب سرمایه حدودا 550 میلیاردی برای کسب‌وکارهای مختلف بوده و در 547 مرحله موفق به واریز سود به مبلغ 66 میلیارد تومان شده است. هسته اصلی مدار این سبک از سرمایه‌گذاری اعطای گواهی مشارکت به سرمایه‌گذاران در قالب جدید و تحت وب است. سرمایه‌گذاری در این سکو تحت نظارت فرابورس و شرکت سرمایه‌گذاری فاینتک می‌باشد و کلیت اعتبار‌سنجی توسط سامانه ایرانیان سنجش می‌شود.
میرحسینی درخصوص اعتبارسنجی می‌گوید پروژه اعتبار‌سنجی دارای فرآیند چندمرحله‌ای است و به کمک سامانه‌ها و مراکز اعتبار‌سنجی از جنبه‌های گوناگون از جمله حقوقی و فنی طی بازه زمانی 10 روزه انجام می‌شود. سپس فرآیند اخذ تضامین و عقد قرارداد با متقاضی توسط سکو آغاز شده و طرح به‌صورت خصوصی روی سکو نمایش پیدا می‌کند. در یک بازه 7تا 45 روزه فرآیند اطلاع‌رسانی و کمپین‌های تبلیغاتی طرح انجام شده و وجوه سرمایه‌گذاری تهیه می‌شود. نکته مهم انجام این فرآیند اینجاست که در تمامی مراحل نظارت‌های فنی و مالی بر حسن اجرای طرح و دریافت گزارش‌ها توسط خود سکو انجام می‌پذیرد.
   نرخ سود پرداختی
مدیر سکوی هم‌آفرین درخصوص نحوه محاسبه سود و پرداخت آن به مشتریان و کارمزد خدمات تامین مالی جمعی در این سکوها می‌گوید معمولا کارمزد خدمات تامین مالی جمعی در هم‌آفرین مطابق با دستورالعمل شورای عالی بورس و اوراق بهادار است. در سکوی ما نیز، مبلغ نیم درصد از مبلغ تامین مالی طرح برای دریافت نماد فرابورس و به‌عنوان کارمزد به شرکت فرابورس ایران پرداخت می‌شود. مبلغ چهار درصد از این مبلغ در صورت موفقیت در دوره تکمیل سرمایه به‌عنوان کارمزد سکو پرداخت می‌شود. اما میزان سوددهی به مشتریان بسته به میزان سرمایه مورد نیاز طرح به‌صورت میانگین 32 تا 40 درصد به‌صورت ماهانه یا چندماهه محاسبه و پرداخت می‌شود.
   برای کدام کسب‌وکارها مناسب است؟
سیدسیاوش میرحسینی درباره اینکه روش تامین مالی جمعی برای تامین مالی کدام کسب‌وکارها مناسب است؟ می‌گوید این روش مناسب سرمایه‌گذاران متقاضی ایجاد خط تولید یا توسعه‌دهندگان محصول و عرضه‌کنندگان محصول و خدمات به بازار است. در این روش به جای واگذاری سهام شرکت می‌توانند با مشارکت سرمایه‌گذاران در سود اجرای طرح ‌ها منافع بلندمدت شرکت را برای خود حفظ کنند. این نوع از تامین مالی مناسب کارآفرینانی است که برای حوزه کسب‌وکار خود به دنبال منافع بلندمدت هستند. معمولا کسب‌وکارهایی در استفاده از این روش موفقند که بخواهند مشتریان خود را با دادن سهام پروژه‌ها تبدیل به مشتریان استراتژیک کنند. به این معنی که مشتریان با هدف انتقال سرمایه و سودهای مدت‌دار به کیف پول موجود در سامانه هم‌آفرین به‌صورت بلندمدت در طرح‌های گوناگون سرمایه‌گذاری کنند و برداشت از حساب مذکور نداشته باشند. این گروه یکی از بهترین ابزارهای تبلیغی کسب‌وکار برای سایر مشتریان بالقوه هستند.

چطور اعتماد کنیم؟

امیرحسین شاملو، راهبر اجرایی سکوی تامین زرین کراود در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از روند رشد سرمایه‌گذاری‌های جمعی در سال‌های اخیر و مسیر پیشرفت سکوی زرین کراود می‌گوید. این سکو که در بهمن 1400 مجوز تامین مالی سکوی دریافت کرده، در حوزه فناوی‌های نوین و فناوری اطلاعات (سین‌تک) فعالیت دارد و زیرمجموعه زرین پال محسوب می‌شود. شاملو می‌گوید مجوز سکوی ما از سازمان فرابورس دریافت شده و نهاد مالی حمایت‌کننده مجموعه ما کارگروه دانایان است.
راهبر اجرایی سکوی تامین زرین کراود درخصوص فرآیند اعتمادسازی بین سه رأس 1- سکو، 2- سرمایه‌گذار و 3- سرمایه‌پذیر به چه صورت است؟ می‌گوید: «به‌صورت کلی به‌دلیل اینکه این سکو زیرمجموعه سازمان فرابورس است و نهاد مالی سکو، کارگروه دانایان بوده؛ تمامی ریز‌تراکنش‌های مجموعه تحت نظارت این دو نهاد صورت می‌گیرد و شرکت به‌صورت مستقل عمل نمی‌کند؛ از زمان ورود سرمایه‌ پذیر وارد مجموعه و در‌خواست وی مبنی‌بر ارائه طرح و اتخاذ مجوز فرابورس تحت ارزیابی طی چهار یا پنج مرحله قرار می‌گیرد که شامل دو یا سه مرحله اعتبار‌سنجی و دو مرحله ارزیابی طرح توجیهی است که این بررسی توسط هلدینگ ناظر و سه کارگروه ارزیابی فرابورس صورت می‌گیرد. به این معنی که لازمه صدور نماد اعتماد برای هر مجموعه، گذراندن چهار یا پنج مرحله است. در کنار آن برای انجام سرمایه‌گذاری که هر یک دارای ضمانتنامه است؛ ضمانتنامه شخص ثالث، تعهد در پرداخت و ضمانتنامه ملکی به‌علاوه تمامی تراکنش‌های بانکی نیز با نظارت کامل دریافت می‌شود و دریافت مبالغ در حساب مورد تایید فرابورس صورت می‌گیرد و سکو اجازه نقل‌و‌انتقال سرمایه سرمایه‌گذار را ندارد.»
   مبنای قراردادها
امیرحسین شاملو درخصوص اینکه قراردادها بر چه مبنایی و در چه بستری با سرمایه‌گذار منعقد می‌شود؟ می‌گوید: «درحقیقت ما به‌صورت خاص قراردادی با سرمایه‌گذار نداریم؛ صرفا سرمایه‌گذار پس از سرمایه‌گذاری مبلغ مورد نظر، گواهی مشارکت از جانب سازمان فرابورس دریافت می‌کند؛ درحقیقت این مورد مزیتی از جانب سکوی ما محسوب می‌شود که این رسید از جانب سکو نیست و مستقیما از جانب فرابورس است. از مزیت‌های این رسید این است که سود و گواهی مشارکت معاف از مالیات هستند که این مورد هم توسط سازمان فرابورس ابلاغ شده است. تمامی موارد اداری در سیستم‌های سرمایه‌گذاری اعم از قراردادها و صدور مدارک به‌صورت برخط و آنلاین صورت می‌گیرد و پرداخت‌ها نیز توسط درگاه پرداخت در سایت مجموعه صورت می‌گیرد.»
   تضامین قراردادها
راهبر اجرایی سکوی تامین زرین کراود در مورد اینکه چه تضامینی به سرمایه‌گذار داده می‌شود تا شبهه کلاهبرداری از این نوع سرمایه‌گذاری برداشت نشود و سرمایه‌گذار با اطمینان کامل به سرمایه‌گذاری بپردازد؟ می‌گوید: «در وهله اول، صورت‌های مالی مجموعه سرمایه‌پذیر از جانب مجموعه بررسی می‌شود و اعتبار‌سنجی صورت می‌گیرد. در وهله دوم، ضمانتنامه تعهد در پرداخت یا شخص ثالث از سرمایه‌پذیر دریافت می‌شود. در کنار اینها یکی از مزیت‌های زرین پال نسبت به سایر سکوها، بسیاری از سرمایه‌پذیران زیرمجموعه زرین پال هستند. به‌واسطه تامین درگاه پرداخت آنها در زرین پال توسط ما، رفتار مالی آنها در چند سال اخیر مورد مشاهده و آنالیز قرار می‌گیرد.»
   پرداخت سود چگونه است؟
امیرحسین شاملو در پاسخ به این پرسش که وضعیت پرداخت سود و نرخ آن چگونه است، می‌گوید: «بستگی به طرح توجیهی سرمایه‌پذیر دارد و از پرداخت سه ماهه شروع می‌شود ولی توسط سرمایه‌پذیر تعیین می‌شود. سود به کیف پول کاربر در سامانه واریز می‌شود و به‌صورت دلخواه کاربر می‌تواند مبلغ نهایی سود را با انتخاب گزینه تسویه‌حساب به حساب خود انتقال دهد یا با نگه داشتن آن در کیف پول در پروژه‌های دیگر سکو سرمایه‌گذاری کند. برای هر شخص حقیقی حداقل مبلغ برای سرمایه‌گذاری از 100 هزار تومان شروع می‌شود و حداکثر این مبلغ 5 درصد از سرمایه پروژه را شامل می‌شود. برای اشخاص حقوقی نیز سرمایه‌گذاری درصد بالاتری از سرمایه طرح مورد نظر، امکان‌پذیر است. به‌طور کلی هر چقدر گواهی مشارکت بیشتری خریداری شود؛ سوددهی افزایش می‌یابد.»
   چقدر ریسک دارد؟
شاملو درخصوص میزان ریسک سرمایه‌گذاری در کرادفاندینگ‌ها می‌گوید: «هر سرمایه‌گذار از حداقل ریسکی برخوردار است. تلاش ما این بوده میزان ریسک را با عوامل مختلفی پوشش دهیم از‌جمله اعتبارسنجی صورت‌های مالی شرکت موردنظر و شفافیت رفتار مالی آن، ضمانتنامه‌های دریافتی از مجموعه و مورد پایانی در‌صورت اینکه پذیرنده از درگاه ما باشد رفتار و فروش‌های سالیانه آن را در سامانه مورد بررسی قرار می‌دهیم.»

پتانسیل بالای رشد کرادفاندینگ‌ها

مهدی کرشته، مدیرعامل پلتفرم تامین مالی جمعی دونگی هم در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درخصوص شکل‌گیری این پلتفرم می‌گوید دونگی به‌عنوان اولین پلتفرم مورد تایید سازمان فرابورس توانست در دی‌ماه 99 اولین طرح تامین مالی جمعی را به مشتریان خود عرضه کند. با گذشت زمان تعداد سکوها افزایش یافت؛ تقریبا پس از آن چهار سکو آغاز به کار کردند و رفته‌رفته این تعداد افزایش یافت. از لحاظ ابعاد صنعت در سال اول دو پروژه به مرحله اجرا رسید و درنهایت جمعا به مبلغ دو میلیارد تومان تامین سرمایه شدند. در سال 1400 حدودا98 میلیارد جذب سرمایه در حدود 34 پروژه اتفاق افتاد. در سال 1401 مجموعا 685میلیارد جذب سرمایه برای حدود 90 پروژه صورت گرفت و در سال 1402 مبلغی نزدیک به 2.7میلیارد تومان جذب سرمایه در حدودا 11 ماه صورت گرفت.
مدیرعامل پلتفرم تامین مالی جمعی دونگی در ادامه با اشاره به روند رشد کرادفاندینگ‌ها می‌گوید این صنعت برای دو قشر سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر ظرفیت بالایی برای رشد دارد و دلیل این امر این است که در حال حاضر روش جایگزین برای تامین این مقدار سرمایه وجود ندارد و محدودیت‌های زیادی در این مسیر وجود دارد. از طرف دیگر اکثرا سرمایه‌گذاران به دنبال ریسک کمتری در سرمایه‌گذاری هستند و هم به دنبال نظارت بر فرآیند سرمایه‌گذاری هستند؛ به‌علاوه مساله سوددهی و حفاظت از سرمایه هم که بسیار برای آنان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ نتایج این انتظارات برآن شد که دو طرف سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر نگاه مثبتی به بازار داشته باشند.
   بستر راهبری کرادفاندینگ‌ها
مهدی کرشته درمورد وضعیت بستر راهبری سکوها و اعتبارسنجی فرآیند سرمایه‌گذاری و به‌ویژه اعتبار‌سنجی سرمایه‌پذیران می‌گوید تمرکز سکوی ما نیز روی بسترهای آنلاین و جذب سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر از این طریق است. فرآیند اعتبارسنجی در دونگی از ابتدا در حوزه‌های مختلف فنی، مالی، اعتباری، حقوقی، شبکه‌های بانکی و... مورد بررسی قرار می‌گیرد. درنهایت یک طرح کسب‌وکار برای سرمایه‌گذار تدوین می‌شود؛ این طرح توسط یک نهاد مالی تحت نظارت سازمان بورس بررسی می‌شود و درنهایت برای کسب نماد رسمی اعتماد از سازمان فرابورس ایران به کارگروه ارزیابی تامین مالی ارسال می‌شود. پس از اخذ نماد طرح در فضای مجازی و سامانه‌های مربوط به سکو منتشر می‌شود و سرمایه‌گذار در سامانه دونگی می‌تواند به‌صورت اینترنتی در این پروژه‌ها سرمایه‌گذاری کند. نهاد نظارتی مالی سکوی دونگی سبدگردان الگوریتم است که وظیفه نظارت بر تایید و اجرای پروژه‌ها را برعهده دارد.
   رابطه با بانک‌ها
مدیرعامل پلتفرم تامین مالی جمعی دونگی درخصوص رابطه سکوها با سیستم بانکی می‌گوید طبق آخرین مصوبات بانک مرکزی، سرمایه‌گذاری در پروژه‌ها توسط بانک‌ها ممنوع اعلام شده اما برای برخی بانک‌ها مانند بانک مسکن برای سکوهای متعلق به خود یا اگر به‌صورت مستقیم سهامداران این سکوها باشند؛ در این حوزه فعال هستند. نهادهای بازار سرمایه بعضا سهامداران این سکوها هستند. گروه مالی فیروزه به‌عنوان سهامدار سکوی دونگی در حال فعالیت می‌باشد. به‌طورکلی بازیگران نسبتا بزرگی در بازار سرمایه تامین مالی جمعی فعال هستند و در حال گسترش این حوزه هستند.
   دلیل اعتماد مردم به سکوها؟
مهدی کرشته درباره اینکه مردم چگونه باید به این سکوها جهت سرمایه‌گذاری اعتماد کنند؟ بیان می‌کند مهم‌ترین نکته حضور فرابورس به‌عنوان ناظر غیرمستقیم در این حوزه است. این حوزه در حال رشد در سال‌هایی که از فعالیت خود گذشته توانسته حدودا 25 درصد از وجوه دریافتی و سود پروژه‌ها را به سرمایه‌گذار بازگرداند. تا به اینجا در سکوی ما تقریبا بیش از 10هزار کاربر به ما اعتماد کرده‌اند و این روند رو به رشد است. تلاش ما این است این ظرفیت در سکو‌ها افزایش چندبرابری داشته باشد. اقبال عمومی نیز از طریق فرهنگ‌سازی در حال رخ دادن است. به علاوه دریافت ضمانتنامه‌هایی از سرمایه‌پذیر اقدامی جهت کسب اعتماد سرمایه‌گذاران و ادامه همکاری با سکوهای تامین مالی جمعی است.
   چهارچوب قراردادها
مهدی کرشته درباره اینکه چه نوع قراردادی بین سکو و سرمایه‌گذار و در چه بستری برقرار می‌شود؟ اظهار می‌کند قراردادها به دو شکل مشارکت مدنی و مضاربه تنظیم می‌شود. این قراردادها از نوع مشارکتی هستند و سرمایه‌گذاران بخشی از ریسک طرح‌ها را ناخودآگاه می‌پذیرند. قراردادها به‌صورت دیجیتال منعقد شده و درصورت خواست سرمایه‌گذار نسخه فیزیکی آن ارسال می‌شود. قرارداد‌ها با رعایت تمامی موارد حقوقی به‌صورت دیجیتالی تنظیم می‌شود. از این رو مردم نباید پیرامون این موضوع نگرانی داشته باشند. یک نسخه از قرارداد سرمایه‌گذاران به شرکت فرابورس ارسال می‌شود. گواهی‌های شراکتی صادر می‌شود که از اوراق معتبر در بازار سرمایه هستند و تحت حمایت بورس و فرابورس قرار می‌گیرد. همچنین صنعت تامین مالی جمعی به تمامی عقود شرعی پایبند است.
   ریسک‌های سرمایه‌گذاری در کرادفاندینگ‌ها
مدیرعامل پلتفرم تامین مالی جمعی دونگی نیز درخصوص میزان ریسک سرمایه‌گذاری در این سکوها می‌گوید عموما در تبلیغات این حوزه از سرمایه‌گذاری بدون ریسک سخن گفته می‌شود اما باید توجه کنیم که هیچ سرمایه‌گذاری بدون ریسک وجود ندارد و حداقل ریسکی وجود دارد و سکوهای مالی وظیفه دارند در مدیریت ریسک به سرمایه‌گذار کمک کنند. این نوع سرمایه‌گذاری ابدا بدون ریسک نمی‌باشد؛ در تعریف سرمایه‌گذاری بدون ریسک آمده است هم اصل سرمایه و هم سود سرمایه تضمین شده‌اند؛ با این حال در تامین مالی جمعی به این میزان نمی‌توان تضمین داشت و در شرایط خاصی و وابسته به نوع پروژه و سرمایه‌پذیر تنها می‌توان اصل سرمایه را تضمین کرد و تضمین سود متاسفانه امکان‌پذیر نیست. این صنعت به‌گونه‌ای است که سرمایه‌گذار ریسک بیشتری متحمل می‌شود، در مقابل از سود بیشتری بهره می‌برد و به این شکل با سبد‌سازی مناسب توسط سرمایه‌گذاران می‌توان اطمینان یافت مجموع منافع برای سرمایه‌گذران نسبت به سایر بازار‌های تامین مالی جمعی بیشتر باشد.
   حداقل سرمایه‌گذاری؟
مهدی کرشته درخصوص حداقل میزان سرمایه‌گذاری سکو دونگی می‌گوید در این سکو حداقل میزان سرمایه‌گذاری برای اشخاص حقیقی یک میلیون تومان و برای اشخاص حقوقی 10 میلیون تومان است. میزان سود پیش‌بینی‌شده برحسب نوع پروژه، شرایط و ریسک‌های پروژه‌ها به‌صورت میانگین 35 تا 45 درصد سود می‌باشد. این نرخ سود تقریبا با نرخ تورم برابری می‌کند و در کنار آن سرمایه‌گذاران میزانی از ریسک را با سرمایه‌گذار همراهی می‌کنند.
   کرادفاندینگ چه کمکی به اقتصاد می‌کند؟
مدیرعامل پلتفرم دونگی درخصوص اینکه سکوهای تامین مالی جمعی چه کمکی به تامین مالی کسب‌وکارها،  استارتاپ‌ها و به‌طور کلی اقتصاد می‌کند؟ می‌گوید سکوها معمولا حداقل بلوغی را برای همکاری با استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان لحاظ می‌کند. تامین مالی جمعی نوعی تامین سرمایه از طریق بدهی است و باید الزاما در بلوغ مرحله میانی و پایانی استارتاپ‌ها اتفاق بیفتد در غیر این صورت به ضرر استارتاپ‌ها خواهد شد. سکوهای تامین مالی جمعی به‌نوعی تسهیل‌دهنده میزان ریسک میان سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر هستند. درنهایت سکوهای تامین مالی جمعی به‌صورت مستقیم و نه با واسطه مانند بانک به توسعه کسب‌وکارها به‌ویژه بخش تولید کشور کمک می‌کند.
   چشم‌انداز آتی سکوی‌های تامین مالی
مهدی کرشته در پایان و در پاسخ به این سوال که چشم‌انداز آتی این سکوها را چطور پیش‌بینی می‌کند، می‌گوید پیش‌بینی‌هایی که از روند رشد این صنعت وجود دارد گویای رشد‌های سریع و نسبتا بزرگی است که در آینده میان‌مدت در این حوزه ایجاد می‌شود. این صنعت می‌تواند جایگزین و حامی خوبی برای به گردش در آوردن یکی از چرخ‌های اقتصاد و تامین مالی برای کسب‌وکار‌ها باشد. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که در سال آینده این صنعت بالغ بر 15 هزار میلیارد (15همت)توانایی تامین سرمایه داشته باشد. این صنعت پتانسیل بالایی برای رشد دارد ولی نیازمند همراهی سازمان‌های دولتی نیز می‌باشد.