فرهیختگان: نخستین نشست سراسری مدیران گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد با حضور دکتر محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد و محمدهادی همایون معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه و مقامات و مدیران واحدهای استان اصفهان روز چهارشنبه برگزار شد.
در این نشست چهار ساعته، رئیس گروه کشوری زبان و ادبیات فارسی، گزارش نشست‌های شش‌ماه اخیر و همچنین گزارش نشست‌های تخصصی شب گذشته را ارائه داد و دکتر طهرانچی نیز در این نشست دیدگاه‌ها و پیشنهادهای مطرح شده در نشست مدیران را شنید و به آنها پاسخ داد.
رئیس دانشگاه آزاد گفت: «این دانشگاه در مدل جدید خود، یک شبکه است. در شبکه باید یک هویت منسجم وجود داشته باشد. هویت منسجم نکات و نقش‌آفرینی‌های بسیار مهمی دارد.»
دکتر طهرانچی ضمن ابراز خوشحالی از برگزاری گردهمایی گروه کشوری زبان و ادبیات فارسی در شهر کاشان، گفت: «خوشحالم که در جمع دوستان و عزیزان میراث‌دار فرهنگ ناب ایرانی، پاسداران هویت این سرزمین و تربیت‌کنندگان فکر و ذهن، و اتصال‌دهندگان فرهنگ به فرزندان این سرزمین هستم، افرادی که برای شناخت قالب‌های تفکری این قوم می‌کوشند.»
دکتر طهرانچی خاطرنشان کرد: «این حسن انتخاب است که در سرزمین و شهری این نشست برگزار می‌شود که به قول زبان‌شناسان، دارای نزدیک‌ترین و دست‌نخورده‌ترین گویش زبان فارسی است و در مناطقی از کاشان این موضوع را می‌توان پیدا کرد. کاشان پس از اسلام نیز مفتخر به نمایندگی از فرهنگ ایرانی اسلامی است و شهری است که با تشیع و امامت عجین است، شهری است که امیرکبیر، یک انسان تحول‌دهنده این کشور در این سرزمین به شهادت رسید و بزرگان زیادی به جامعه تمدن ایرانی اسلامی ما معرفی کرده است.»
وی بیان کرد: «ما معتقدیم قرآن کتاب هدایت است و باید در متن زندگی ما باشد تا ما جزء کسانی نباشیم که رسول اکرم(ص) می‌فرماید «یَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا»؛ این حدیث انتظاری را نشان می‌دهد که وقتی با حضرت مواجه می‌شویم، بگوییم کاری کرده‌ایم.» و در ادامه افزود: «اگر دانشگاه را از منظر آیه‌شناسی نگاه کنیم، می‌بینیم که آیات سوره روم دو وزن خاص پیدا کرده است. در آیه شریفه «وَمِنْ آیَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَأَلْوَانِکُمْ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَاتٍ لِلْعَالِمِینَ» می‌بینیم که «خلق السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ» یک طرف است و «وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَأَلْوَانِکُمْ» طرف دیگر. این آیه مخصوص دانشمندان است. مگر غیر از این است که مخاطب این آیه ما اهل دانش و اهل علم هستیم؟ «خلق السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ» همه امور دانش است، و این طرف «وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَأَلْوَانِکُمْ». بخش اول آیه به پدیده‌شناسی اشاره دارد و بخش دوم آیه به زبان‌شناسی و فرهنگ‌شناسی اشاره دارد.»
رئیس دانشگاه آزاد با بیان اینکه اساسا فرهنگ ایرانی و زبان فارسی وقتی به اوج می‌رسد که ارتباطش را با قرآن وصل کرده است، اظهار داشت: «قرآن تنها کتاب دست‌نخورده بشر است که تمدن‌ساز بوده و 200 سال بعد از نزول، تمدن به زبان فارسی شکل گرفته است. نکته مهم این است که این نکات هم فرازمان است و هم فرامکان. در تقدم و تاخر یک آیه، تدبر لازم است و نمی‌توان به راحتی از آن گذشت. این سخن انسان نیست، بلکه سخن خالق انسان است و همه وجوه در آن ملاحظه شده است.»
وی خطاب به حضار گفت: «علوم تجربی همگی می‌خواهند پدیده‌های عالم را بشناسند. از سوی دیگر چرا «وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَأَلْوَانِکُمْ» مهم است؟ زیرا آنچه برای انسان پل بین علم و ایمان است، تفکر است؛ با تعقل، علم حاصل می‌شود و برمبنای دل، ایمان حاصل می‌شود، ولی چیزی که بین خانه تعقل و دل رفت و برگشت دارد، تفکر است. به همین دلیل است که «تفکرُ ساعةٍ افضل من عبادة سبعین سنةٍ».
دکتر طهرانچی با بیان اینکه تفکر جایگاه خاصی دارد، زیرا تفکر پل است و ارتباط را برقرار می‌کند، تصریح کرد: «ظرف تفکر چیست؟ زبان. زبان قالب تفکر را می سازد. فرق زبان فارسی و انگلیسی و عربی را ببینید. در فارسی وقتی شروع می‌کنید، با فاعل شروع می‌کنید و فعل، آخر است. این در حالی است که در انگلیسی، فعل اول می‌آید و بعد فاعل. این دو نگاه متفاوت است. در عربی گاهی فعل بر سر فاعل هم سوار می‌شود و درهم می‌شوند. این نگاه تفکری، شاکله یک ملت است. این شاکله با شناخت نوع چهارچوب ذهنی تفکر ساخته می‌شود. در زبان انگلیسی این نکته که مالکیت مربوط به مونث یا مذکر است، مهم است و بقیه موارد مهم نیست. آنچه وجه تمایز است، این است که چیزی مال کیست؛ مرد یا زن. این نکته در شاکله زبانی انگلیسی مهم است. در زبان روسی، قید، فعل و همه چیز مذکر و مونث دارد و زبان، جنسیت را کاملا جدا کرده است.»
رئیس دانشگاه آزاد با تاکید بر اینکه در این زبان‌ها نگاه جنسیتی تنها در بیان نیست، بلکه در تفکر نیز هست، گفت: «پس هر ملتی را می‌توان از تفکر آن شناخت و تفکر به زبان و ادبیات مرتبط است. نکته دوم این است که ما در مقوله برخورد با دانشگاه یک برخورد التقاطی و یک برخورد غیرکامل داشته‌ایم. وقتی دانشگاه را درست کردیم، فقط به چگونگی دانشگاه توجه کردیم و نه به چیستی و چرایی آن. به همین دلیل است که این قواره دانشگاه، در مواردی نامیزان است. ما بررسی کردیم و دیدیم که در دانشگاه هر کشوری، زبان و ادبیات دارند. مثلا ادبیات انگلیسی دارند، فرانسوی و آلمانی و... در کنار این زبان و ادبیات، یک شرق‌شناسی هم دارند. ما همه را دیدیم و گفتیم دانشگاهی می‌خواهیم که همه را با هم داشته باشد. به خاطر همین یک گروه زبان و ادبیات خارجی از آن درآمد.»
وی افزود: «حواس‌مان نبود که اینها همه غرب‌شناسی می‌شود. حتی زبان و ادبیات عربی ذیل قرآن‌شناسی می‌آید، نه ذیل زبان و ادبیات. زبان و ادبیات در دانشگاه فقط باید یکی باشد. اساسا نکته مهم‌تر این است که ما چند رشته نیز ایجاد کرده‌ایم؛ ادبیات انگلیسی، مترجمی انگلیسی و آموزش انگلیسی. مصیبت بعدی وقتی حادث شد که گفتیم همه باید ISI داشته باشند. تحقیق در زبان فارسی تبدیل شد به تحقیق در‌قالب اعمال مدل‌های زبان‌شناسی زبان انگلیسی در زبان فارسی. اصلا شاکله تحقیق، بومی نیست، چون اگر می‌خواهید مقاله کار کرده باید از این الگوها پیروی کنید. یک دنیا برون‌داد پژوهشی در زبان و ادبیات فارسی داشتیم (از‌جمله تصحیح، توشیح و...) که همه را رها کردیم و فقط گفتیم پژوهش‌های قالبی.»
دکتر طهرانچی با بیان اینکه مصیبت‌های زیادی بر سر زبان و ادبیات فارسی آورده‌ایم که امروز درباره این مصیبت‌ها با شما سخن خواهم گفت، تصریح کرد: «این بلایی بود که دانشگاه بر سر زبان آورد. انگار که مغازه‌ای باز کرد و گفت این هم در کنار آنها باشد. نکته‌ای دیگر اینکه این گروه ملی کشوری یعنی چه؟ وقتی من وارد دانشگاه آزاد شدم، دانشگاه آزاد زنجیره‌ای دانشگاهی بود. زنجیره یعنی هیچ ارتباطی بین مغازه‌ها نیست و وارد هر مغازه‌ای که می‌شوید، ممکن است همه نوع کالا در آن پیدا شود. اینها شبکه نیستند بلکه این یک زنجیره است. شبکه مفهومی دارد تحت عنوان زنجیره تامین.» وی خاطرنشان کرد: «از تولید تا مصرف همه در زنجیره تامین جایگاه خاص خود را دارند. در شبکه هر کسی نقش ویژه خود را بازی می‌کند و همه یک نقش و قالب ندارند. هر نود (Node) شبکه کاری می‌کند. مثلا سیستم عصبی ما یک شبکه است، دست حس می‌کند، گوش می‌شنود، چشم می‌بیند و... در هر حادثه‌ای هر کدام پیام خود را می‌فرستد و مغز پردازش می‌کند و من واکنش نشان می‌دهم.»
رئیس دانشگاه آزاد تاکید کرد: «این دانشگاه در مدل جدید خود، یک شبکه است. در شبکه باید هویتی منسجم وجود داشته باشد. هویت منسجم نکات و نقش‌آفرینی‌های بسیار مهمی دارد. تا الان اساتید ما شبکه نبودند. یک گروه کشوری ایجاد شد، بعد گروه استانی و بعد گروه مجری در واحد. پس شما سیمرغ مایید ولو اینکه سیمرغ باشید. لذا یک ارتباط منطقی، فکری، رفتاری و... در این شبکه شکل می‌گیرد و پیام باید برود و بیاید. شبکه نباید زنجیره‌ای عمل کند بلکه شبکه نود (گره) و بستر ارتباطی دارد و درک و فهم جریانات را دارد. در شبکه همه با هم نسبت به فرهنگ شبکه مسئولند. شبکه حتما و حتما یک‌سری فرهنگی را در خود جای می‌دهد. شبکه تشکیل‌دهنده و مقدمه شکل‌گیری یک امت است و حتی برای شبکه امام هم قائلیم.» وی ادامه داد: «هیچ دو نفری بدون رهبر نمی‌شود. وقتی خانواده تشکیل می‌شود، یکی از دو نفر زن و مرد، فرمانده نهایی است. گرچه آیه شریفه می‌فرماید هرچه زن به‌دست آورد، مال زن است و هرچه مرد به‌دست آورد، مال مرد است و حقوق و سهم آنها محفوظ است، ولی بین دو نفر هم یکی باید فرمانده باشد. بنابراین در شبکه باید یک رهبر مشخص باشد.» دکتر طهرانچی با بیان اینکه در دانشگاه آزاد گروه‌های کشوری تشکیل دادیم، تصریح کرد: «در‌مجموع 64 گروه داریم. برای 64 گروه، زنجیره اساتید را به هم وصل کردیم. در زبان و ادبیات فارسی 535 استاد داریم. پس برای 535 استاد یک شبکه ایجاد شد. هر کس در مدیریت وقتی ساختاری ایجاد می‌کند، انتظاراتی هم دارد.»
وی افزود: «اولین انتظار، تثبیت نقش زبان فارسی در دانشگاه است. اولین نقش این است که زبان فارسی فقط در حوزه زبان برای دانشجویان مهم نیست. زبان و ادبیات فارسی یک شبکه هویت‌ساز است. این هویت‌سازی باید در درس‌های عمومی زبان و ادبیات فارسی شکل گیرد. پس در امر فرهنگ دانشگاه، یکی از بحث‌های جدی ما این است که یک اجتماع تربیتی فرهنگی و هویتی بسازیم. هویت را چگونه می‌توان ساخت؟ و نخ تسبیح هویت به‌جز زبان فارسی چیست؟ وظیفه دیگر گروه زبان و ادبیات فارسی، آموزش فارسی به غیرفارسیزبانان است.» دکتر طهرانچی با تاکید بر اینکه فارسی ما فارسی سکولار نیست، بلکه سرتاپای آن درس دین است، افزود: «به‌عنوان نمونه فردوسی و دیگران را ببینید. زیبایی‌هایی که در توجه دینی فردوسی، سعدی، حافظ، مولانا، هاتف اصفهانی و تک‌تک بزرگان می‌بینید، دنیای معرفت بوده و این معرفت، هویت‌ساز است. زبان و ادبیات فارسی عمومی رفع تکلیف و ارائه یک واحد نیست، خیلی حرف برای گفتن دارد.» وی با تاکید بر جایگاه زبان و ادبیات فارسی و با طرح این سوال که آیا آموزش زبان فارسی در نظام تعلیم و تربیت به تحقیق نیاز ندارد، گفت: «قالب‌ها در فضای مجازی برای کودک و دانشجو در‌حال تغییر است. فناوری به‌شدت در‌حال تاختن به زبان فارسی است. نباید تنها به جایگزین کردن معادل فارسی برای کلمات غیرفارسی بسنده کنیم. ادبیات کودکان و نوجوانان در‌حال تغییر است.» دکتر طهرانچی با بیان اینکه باید مراقب زبان و ادبیات فارسی در کوچه و خیابان باشیم، اظهار کرد: «فناوری یکی از تهدیدهای جدی زبان فارسی است. مثلا بارها جمله «همه لایک کردند» را شنیده‌ایم. باید مراقب این زبان در کوچه و خیابان باشیم و نه صرفا در تلویزیون و تریبون‌های رسمی. زبان، اتفاق جاری و ساری تفکر است. باید ببینیم تفکر حاکم در کف خیابان چیست؟»
رئیس دانشگاه آزاد ادامه داد: «فرهنگ و سبک زندگی غربی به زبان فارسی آسیب وارد کرده است. ما در مواجهه با فضای مجازی و غیرفارسیزبانان چکار کرده‌ایم؟ در حال حاضر زبان‌شناسان و متخصصان کامپیوتر در حوزه هوش مصنوعی دارند زبان می‌سازند. اگر به‌موقع عمل کنیم، هوش مصنوعی گویش ما را درست می‌کند.» وی با بیان اینکه زبان و ادبیات فارسی در باور دانشجویان امری دمده (از مد افتاده و متروک) است، به ذکر چند آمار پرداخت و گفت: «ورودی ترم اول کارشناسی پیوسته زبان و ادبیات فارسی در سال 1400، 163 نفر و در ترم دوم 30 نفر بوده است. ورودی کارشناسی پیوسته زبان فارسی در سال بعد، 138 نفر بوده است. چه کسی می‌خواهد حافظ، مولانا و شاهنامه فردوسی را برای ملت بخواند؟ امسال (سال 1402) کل ورودی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد، 131 نفر بوده است و متاسفانه باید بگوییم هر سال دریغ از پارسال.» دکتر طهرانچی با اشاره به اینکه 535 استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه آزاد حضور دارند، خاطرنشان کرد: «ورودی مقطع کارشناسی ارشد سال 1400 زبان و ادبیات فارسی، 251 نفر، سال 1401، 430 نفر و سال 1402، 322 نفر بوده است. ورودی مقطع دکتری در سال 1400، 265 نفر، در سال 1401، 229 نفر و در سال 1402، 251 نفر بوده است. این در حالی است که ورودی سه رشته زبان و ادبیات انگلیسی، آموزش زبان انگلیسی و مترجمی زبان انگلیسی دانشگاه آزاد در سال جاری، 9 هزار و 668 نفر و برای رشته فرانسه 268 نفر بوده است. برای حل این معضل چه‌کار کرده‌ایم؟» رئیس دانشگاه آزاد اظهار کرد: «اسلام به تاتارستان توسط پزشکان ایرانی منتقل شد و در تاتارستان، قزاقستان و آسیای میانه ادبیات دینی، ادبیات فارسی است. سه هزار لغت ادبیات دینی منطقه خراسان فرهنگی لغت‌های فارسی است. وقتی که خط آن منطقه، خط سیریلیک شد، کل ارتباط‌شان با فرهنگ و کتاب حذف شد. اگر ما هم به‌موقع عمل نکنیم، ارتباط ما با منابع فارسی‌مان قطع خواهد شد.» وی با تأکید بر اینکه جای محفل‌های ادبی و مشاعره‌ها برای دانش‌آموزان بسیار خالی است، خطاب به اعضای گروه کشوری زبان و ادبیات فارسی گفت: «شما نگاهبانان فرهنگ و تمدن هستید و باید به فکر زبان و ادبیات فارسی باشید. وقتی کل ورودی رشته ادبیات در دانشگاه حدود 130 نفر باشد، از این رشته دکتری در نمی‌آید، رشته فارسی کشوری شکل نمی‌گیرد و کسی هم برای دلش درس زبان و ادبیات فارسی نمی‌خواند. به مرور زمان کسی فال حافظ نمی‌گیرد و ولنتاین جای یلدا را می‌گیرد.» دکتر طهرانچی به تولیدات دانشگاه آزاد در زمینه زبان فارسی اشاره و تصریح کرد: «سالانه 100 هزار پایان‌نامه و رساله در این دانشگاه دفاع می‌شود. چرا برای دانشجویان زبان فارسی، شغل‌هایی مانند ویراستاری زبان فارسی ایجاد نمی‌کنیم؟ چرا دانشجویان به این نتیجه رسیدند که خواندن زبان فارسی برای آنها منفعت ندارد؟ ما اگر همت کنیم می‌توانیم هزار شغل تضمینی در زمینه زبان و ادبیات فارسی ایجاد کنیم. باید در این زمینه نهضتی به پا شود؛ البته در این خصوص فقط شما مقصر نبوده‌اید، نظام دانشگاه نیز مقصر بوده است.» رئیس دانشگاه آزاد ادامه داد: «درددل بسیار است. به عنوان یک مدیر دانشگاهی وظیفه داشتم بیماری را تشخیص بدهم و به شما منتقل کنم و موظف کنم شما را و شما را اجتماع کنم تا لشکر متفرق نباشید. شما را در سالنی رو به یک جهت بنشانم.» وی افزود: «دوستان عنایت داشته باشید؛ ما به عنوان مدیر دانشگاهی شما را رو به یک جهت دست در دست هم می‌دهیم به مهر تا فارسی خویش را کنیم آباد. مصیبت سنگین است. خون دل‌ها باید خورد، کارها باید کرد تا دوباره شهرهای ما آباد شود.»
رونمایی از کتاب «آیین‌نامه نحوه نگارش و تدریس پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکتری»
در این مراسم با حضور دکتر طهرانچی و محمدهادی همایون، معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد از کتاب «آیین‌نامه نحوه نگارش و تدریس پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکتری» تهیه و تدوین دانشگاه آزاد اداره کل امور کتابخانه، مجلات، انتشارات علمی و علم سنجی رونمایی شد.
