مریم فضائلی، خبرنگار: در طول 42 دوره برگزاری جشنواره فیلم فجر، پوسترهای مختلفی توسط طراحان و گرافیست‌های ایرانی برای جشنواره فیلم فجر که تقریبا پرطرفدارترین رویداد فرهنگی کشور محسوب می‌شود، طراحی شده است. گرافیست‌های شناخته‌شده و مطرحی همچون ابراهیم حقیقی که رکورد طراحی پوستر جشنواره‌های فیلم فجر را در دست دارد. حدود 26 گرافیست و طراح در این 42 سال برای جشنواره پوستر طراحی کردند. در تمام این سال‌ها پوسترهای جشنواره فیلم فجر به تناسب شرایط روز و پدیده‌ها و وقایع مختلف طراحی شدند. هرکدام از این آثار یادآور اتفاقی خاص هستند، با این همه تقریبا در اغلب این پوسترها المان‌هایی مشابه ازجمله «سیمرغ» معروف جشنواره، همچنین «نقوش اسلیمی ایرانی» و رنگ «آبی» به‌کار رفته است.
بهمن 61 و پوستر اول
نخستین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر در یک 12 بهمن سرد و زمستانی در سال 61 با سخنرانی وزیر ارشاد وقت در تالار وحدت افتتاح شد. اولین دوره این جشنواره به دبیری حسین وخشوری برگزار شد. می‌توان درک کرد که فضای آن روزهای کشور، سینما و جشنواره کاملا تحت تاثیر انقلاب و شروع جنگ تحمیلی قرار داشت. اگرچه تولیدات سینمایی آن سال ناچیز بود اما از سوی مخاطبان استقبال گسترده‌ای از اکران فیلم‌های جشنواره انجام گرفت. برگزارکنندگان در این دوره این‌گونه ترجیح دادند که بخش سینمای حرفه‌ای، به صورت غیررقابتی برگزار شود و فقط در بخش سینمای آماتور به تعدادی فیلم دیپلم افتخار اهدا شد. از مهم‌ترین فیلم‌های این دوره می‌توان به «حاجی واشنگتن»، «خط قرمز»، «مرگ یزدگرد»، «اشباح» و «سفیر» اشاره کرد که هیچ‌کدام بعد از جشنواره اجازه اکران و نمایش را به دست نیاوردند!
هنرنمایی پدر گرافیک معاصر ایران
پوستر جشنواره هشتم توسط مرتضی ممیز که به پدر گرافیک معاصر ایران معروف است، طراحی شد. در این پوستر برای نخستین بار از نشان سیمرغ که توسط ابراهیم حقیقی طراحی شده بود، استفاده شد. در جشنواره هشتم، «مهاجر» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا بهترین فیلم جشنواره هشتم شد و داریوش مهرجویی برای «هامون» سیمرغ بهترین کارگردانی و بهترین فیلمنامه را به دست آورد. بازی خسرو شکیبایی در هامون سیمرغ بهترین بازیگری را برای او به همراه داشت و اکبر عبدی برای بازی در فیلم «مادر» عنوان بهترین بازیگر مکمل مرد را به خود اختصاص داد.
سیمرغ نگاتیوی
سال 69 و در نهمین دوره از جشنواره، دوباره طراحی پوستر به ابراهیم حقیقی سپرده می‌شود و او سیمرغ معروف جشنواره را طراحی می‌کند. در این دوره واروژ کریم‌مسیحی جایزه بهترین کارگردانی را برای «پرده آخر» به‌دست آورد و «آپارتمان شماره 13» یدالله صمدی بهترین فیلم شد. مهدی هاشمی با «دو فیلم با یک بلیت» سیمرغ بهترین بازیگر مرد را کسب کرد و سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن به فریماه فرجامی رسید. پوستر این دوره، به دست ابراهیم حقیقی طراحی شد.
نگاتیوهای متحرک
در سال 1371، حسین خسروجردی برای اولین‌بار طراح پوستر دوره یازدهم جشنواره فیلم فجر می‌شود و با حضور آدم‌هایی که نگاتیوهای فیلم‌ها را به دست گرفته‌اند، طرحی متفاوت را طراحی می‌کند. جشنواره یازدهم برای حاتمی‌کیا با یک سیمرغ دیگر همراه بود. در این دوره «از کرخه تا راین» به کارگردانی حاتمی‌کیا سیمرغ بهترین فیلم را دریافت کرد و سیروس الوند برای ساخت فیلم «یک بار برای همیشه» سیمرغ بهترین کارگردانی را به‌دست آورد. دیگر سیمرغ‌های مهم جشنواره به این شرح بودند: سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد به فرامرز قریبیان رسید و سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را فاطمه معتمدآریا گرفت.
ساعت و سیمرغ
رضا عابدینی در دوره دوازدهم، ساعت و سیمرغ را به پوستر جشنواره آورد که در نوع خود جدید و جالب توجه بود. در این دوره هم هیچ فیلمی به‌عنوان بهترین فیلم انتخاب نشد. محمد بزرگ‌نیا سیمرغ بهترین کارگردانی را برای «جنگ نفتکش‌ها» برد و سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد به عزت‌الله انتظامی، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن به فاطمه معتمدآریا، بهترین بازیگر نقش دوم مرد به جعفر دهقان و بهترین بازیگر نقش دوم زن به نیکو خردمند رسید.
پوستر حاشیه‌ساز
پوستر جشنواره شانزدهم حاشیه‌های زیادی را در آن سال به وجود آورد. پوستری که محمد فیلی‌زاده آن را طراحی کرد، چهره مردی بود که گفته می‌شد شباهت زیادی به محمدرضا شاه پهلوی دارد! در این پوستر علاوه‌بر تصویر آن مرد، یک آینه و یک کبوتر بود که این پوستر را متفاوت با پوسترهای قبلی می‌کرد. در این دوره حاتمی‌کیا با «آژانس شیشه‌ای» اکثر سیمرغ‌های جشنواره را شکار کرد.
تنها حضور بانوان در طراحی پوستر
طراحی‌ها و پوستر دوره بیست‌وششم برای اولین بار توسط دو هنرمند خانم طراحی شد؛ میراندا انصاری و الهام عیوضی. در این پوستر هنر نگارگری نمود چشمگیری داشت. «به همین سادگی» رضا میرکریمی فیلم برگزیده این دوره بود و مجید مجیدی جایزه بهترین کارگردانی جشنواره این سال را برای فیلم «آواز گنجشک‌ها» به‌دست آورد. امین حیایی برای بازی در فیلم «شب» بهترین بازیگر نقش اول مرد شد و محسن تنابنده با کسب سیمرغ بهترین بازیگر مکمل مرد برای بازی در «استشهادی برای خدا» نام خود را بر سر زبان‌ها انداخت.
شناسنامه جشنواره
در‌حالی‌که جشنواره سی‌امین دوره خود را می‌گذراند، انتخاب ابراهیم حقیقی برای طراحی صفحه اول یک شناسنامه هیچ توجیهی نداشت. همچنین گذاشتن شعارهای جشنواره کنار تصویر شناسنامه نیز دلیل مشخصی نداشت. «امید، اخلاق و آگاهی» درحالی وارد جشنواره شد که طراح برای نوزاد تازه متولد شده به دنبال شناسنامه می‌گشت. انگار نه انگار که این کودک «30 ساله» باید کم‌کم به فکر پدر شدن باشد. برخی منتقدان نوشتند که بی‌ارزش‌ترین پوستر بین چند پوستر اخیر است و بیشتر به طرح روی جلد کتاب‌های معمولی می‌خورد. یک طراح گرافیک درباره این پوستر گفت: «یک ایده ضعیف که متوسط اجرا شده است. حدس من این است که از بین اتودهای ابراهیم حقیقی، مدیران جشنواره بدترینش را انتخاب کرده‌اند.»
هنر کالیگرافی
برخی منتقدان گرافیک اثر مهدی سعیدی در سی‌ودومین دوره را بهترین اثر به لحاظ طراحی پوستر نامیدند. جایی که می‌گویند خلاقیت باعث شد، الهام‌گیری از اصول کاری اساتید پوستر شبیه به یک تقلید نامناسب نشود. لوگوی تایپی که سیمرغ را آینه کرد تا در تاریخ به‌عنوان نماد ثبت شود. سیمرغ از دل رنگ‌های سلطنتی و برخاسته از آرامش آب بود. منقش به حروف فارسی که در کنار هم این‌بار به‌جای «سیمرغ» با «سی‌ودو» حرف از هفت وادی گذشتند و نوشته را «سیمرغ» کردند. برخی معتقدند بهره‌گیری از کالیگرافی و تنیده شدن آن در تصویر لوگوی جشنواره از نقاط قوت این کار است. اما ترکیب رنگ نامناسب و پس‌زمینه بدون خلاقیت از نقاط ضعف این کار است.
خسرو شکیبایی
پوستر جشنواره فیلم فجر در سال 1394 به شیوه جشنواره کن با چهره بزرگان سینما همراه بود. سی‌و‌چهارمین جشنواره فیلم فجر 12 تا 22 بهمن به دبیری محمد حیدری برگزار شد و طرح چهره خسرو شکیبایی روی پوستر جشنواره ملی فجر نقش بست. طراحی پوستر با بزرگمهر حسین‌پور، ایده و لی‌اوت یا چیدمان آن توسط مجید برزگر و الهام گرفته از عکس پرتره امیر عابدی شد. این پوستر هم انتقادهای زیادی به همراه داشت. البته اشتباهی که در درج تاریخ میلادی به وجود آمده بود، اشتباهی فاحش حساب می‌شد. در پایین این پوستر به جای سال 2016، سال 2015 درج شده. البته بخشی از نظرات متفاوت از اختلاف سلیقه هنرمندان می‌آید. از انتقادهای مطرح شده می‌توان به استفاده از ملحفه و پتوی سفید به جای شال در گردن خسرو شکیبایی اشاره کرد. برزگر درباره انتخابش گفته بود: «نمی‌خواستم تصویری از خسرو شکیبایی را انتخاب کنم که یادآور فیلم خاصی باشد بنابراین از کار کردن عکس پرهیز کردیم و تصمیم گرفتم که باید از چهره او براساس طراحی نقاشی صورت بگیرد.»
علی حاتمی
استفاده از چهره‌های شناخته‌شده سینما فقط محدود به سال 1394 نماند و در سال بعد هم دیده شد. مدیر هنری پوستر، مجید برزگر و حسین زارعی، طراح گرافیست آن بود. نقاشی پوستر را علی بیگی‌پرست براساس عکسی از عزیز ساعتی انجام داد و خوشنویسی پوستر را حسن عکاسی‌پرزاد برعهده داشت. فرزاد ادیبی به‌عنوان منتقد در مورد این پوستر گفته بود: «این اثر اصلا رسانه و رساننده مفهوم یک جشنواره نیست. پرنده‌ای که از نوع زیر لاکی و گل‌ومرغ است روی شانه حاتمی چه می‌کند؟ چرا ریش مرحوم حاتمی در کنار منقار پرنده به هم ریخته و این تصور پیش می‌آید که پرنده در حال دانه چیدن از محاسن این تصویر است! آن دو مربع نارنجی در چپ و راست بالای پوستر چه می‌گویند؟!»
طراحی با آب
حمیدرضا بیدقی، طراح پوستر سی‌وششمین دوره بود. او پیش از این نیز طی چهار دوره با جشنواره فجر همکاری داشت. این پوستر با طرح تخیلی سیمرغ برآمده از آب طراحی شد؛ طرحی که گفته شد کپی است و وقتی عبارت «Water Bird» را در سایت‌های عرضه طرح‌های آماده گرافیکی و حتی گوگل جست‌وجو می‌کردید با حجم قابل توجهی از طرح‌های آماده لایه باز مواجه می‌شدید که با ترکیب چند طرح می‌توانستید به پوستر مهم‌ترین رویداد فرهنگی ایران برسید! حمیدرضا بیدقی در گفت‌وگویی درباره طراحی این پوستر گفت: «طرح پوستر، طرح سیمرغ است که سمبل این جشنواره به حساب می‌آید با این تفاوت که بیان سینمایی دارد. به واسطه طیف‌های رنگ منشور هستند و از جزء به کل رسیده‌اند.» او درباره مفهوم این طرح هم گفته بود: «لایه‌های مختلف قطرات آب روی هم قرار گرفته و تشکیل سیمرغ را داده است. در مضامین عرفانی داریم که عقل و عشق و منطق با سه رنگ تلفیق می‌شوند، یعنی ارغوانی و قرمز و سبز با این فرم سیمرغ پرواز می‌کند. نظر عرفا روی اوج گرفتن انسان است اما سمبلیک می‌گویند سیمرغ پرواز می‌کند. او هرچقدر اوج می‌گیرد از تعلق جدا می‌شود و به بیرنگی می‌رسد و در مرکز وجود (خداوند) ذوب می‌شود.»
42 سیمرغ در یک پوستر
اما پوستر چهل‌ودومین دوره را دوباره حمیدرضا بیدقی، طراحی کرده است. او درباره المان‌های به کار رفته در این پوستر گفت: «فرمی که شاهد آن هستید یک سرو است که با 42 سیمرغ طراحی شده. سرو از قدیم قدمتی به طول تاریخ سرزمین ما دارد و نماد مقاومت و ایستایی است. در طی 42 دوره از برگزاری جشنواره اتفاقات بسیاری افتاده و بارها در مرز کمرنگ شدن پیش رفته اما برگزار شده است. این سیمرغ‌ها دور هم جمع شده‌اند و یک سرو را تشکیل داده‌اند و نشان می‌دهد چراغ جشنواره همیشه روشن خواهد بود و از ناملایمات دور خواهد ماند.» این پوستر روز گذاشته شد با انتقادهایی هم در فضای مجازی همراه بود؛ اینکه چند درصد فیلم‌های جشنواره، فیلم‌های مقاومتی هستند که از طرح سرو برای پوستر استفاده شده است. یا انتقادهایی به ترکیب‌بندی و خالی بودن پوستر. اگر جشنواره به دنبال داشتن مخاطبانی غیرایرانی است، به جز نوشته‌های انگلیسی چرا هیچ حرفی برای گفتن ندارد و مفهومی را منتقل نمی‌کند و در آخر این پوستر چه ارتباطی با یک جشنواره سینمایی دارد؟
