روز گذشته سازمان‌ مدیریت ‌صنعتی ایران لیست 500 شرکت برتر کشور را معرفی کرد. این رتبه‌بندی شرکت‌های برتر ایران از سال 1377 تاکنون هر ساله توسط سازمان مذکور انجام شده و هدف آن، شناخت و درک دقیق‌تری از مقیاس، ساختار مالی و اقتصادی صنایع و بنگاه‌های اقتصادی بزرگ کشور بیابند. برای انتخاب 500 شرکت برتر ایران، از 33 شاخص از‌جمله فروش، رشد اشتغال، ارزش افزود، سودآوری، بهره‌وری کل، صادرات، نسبت صادرات به فروش و... بهره گرفته می‌شود اما در رتبه‌بندی نهایی، شاخص تعیین‌کننده همان حجم فروش است. براساس نتایج کلی گزارش سازمان مدیریت صنعتی، در رتبه‌بندی سال 1402 (سال مالی 1401) رشد اسمی فروش شرکت‌ها درمجموع حدود 50 درصد و نرخ رشد حقیقی فروش شرکت‌ها نیز 17.8 درصد بوده که در قیاس با سال قبل حدود 11 واحد درصد افزایش داشته است. این موضوع نشان از روند مثبت حوزه تولید در کشور طی سال 1401 دارد. طبق گزارش مذکور، مقایسه فروش شرکت‌ها با تولید ناخالص داخلی نیز براساس نتایج کلی رتبه‌بندی سال 1402 (سال مالی 1401) حاکی از آن است که فروش 100 شرکت اول 41 درصد GDP و فروش 500 شرکت 46 درصد GDP را تشکیل می‌دهد. طبق این آمارها، مجموع ارزش فروش 500 شرکت برتر ایران طی سال مالی 1401 حدود 6600 هزار میلیارد تومان بوده که با در‌نظر گرفتن میانگین قیمت دلار در سال گذشته، این مقدار معادل فروش 188 میلیارد دلاری 500 غول اقتصاد ایران است.

براساس گزارش سازمان مدیریت صنعتی از عملکرد مالی 500 شرکت برتر ایران، در سال مالی 1401 رقم فروش 100 شرکت برتر اول کشور حدود پنج هزار و 787 هزار میلیارد تومان بوده است. در این گزارش آمده است، از کل فروش 500 شرکت برتر کشور در سال مالی 1401 حدود 88 درصد آن مربوط به فروش 100 شرکت اول، حدود 9 درصد مربوط به فروش 100 شرکت دوم، سهم 100 شرکت برتر سوم حدود دو درصد، سهم 100 شرکت چهارم حدود یک درصد و سهم 100 شرکت برتر پنجم نیز حدود 0.3 درصد بوده است. به عبارتی، اگر سهم 88 درصد 100 شرکت برتر را معادل 5 هزار و 787 هزار میلیارد تومان در نظر بگیریم، 12 درصد مابقی که مربوط به عملکرد 400 شرکت بعدی بوده، حدود 789 هزار میلیارد تومان خواهد بود. براین اساس، می‌توان گفت مجموع فروش 500 شرکت برتر کشور در سال مالی گذشته حدود شش هزار و 576 هزار میلیارد تومان بوده است. با احتساب میانگین نرخ ارز که در سال گذشته حول و حوش 35 هزار تومان (میانگین کل سال) بوده، معادل دلاری فروش شرکت‌ها چیزی در حدود 188 میلیارد دلار خواهد بود.

براساس رتبه‌بندی سازمان مدیریت صنعتی کشور، شرکت نفت ستاره خلیج‌فارس با فروش نزدیک به 399 همتی در رتبه اول برترین شرکت‌های کشور قرار دارد. ارزش دلاری فروش این هلدینگ در سال گذشته با دلار بازار آزاد حدود 11.5 میلیارد دلار و با دلار مرکز نیمایی حدود 14 میلیارد دلار بوده است. شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس (هلدینگ) با فروش 371 همتی در رتبه دوم، شرکت پالایش نفت اصفهان (هلدینگ) با فروش 342 همتی در رتبه سوم، شرکت پالایش نفت بندرعباس با فروش حدود 330 همتی در رتبه چهارم، شرکت سرمایه‌گذاری غدیر (هلدینگ) با 295 همتی در رتبه پنجم، شرکت گروه گسترش نفت و گاز پارسیان (هلدینگ) با فروش 232 همتی در رتبه ششم، شرکت ایران‌خودرو (هلدینگ) با فروش 218 همتی در رتبه هفتم، شرکت فولاد مبارکه اصفهان (هلدینگ) با فروش 206 همتی در رتبه هشتم، بانک ملت (هلدینگ) با فروش 186 همتی در رتبه نهم و بانک رفاه کارگران (هلدینگ) نیز با فروش 160 همتی در رتبه دهم قرار داشته است. شرکت سرمایه‌گذاری پارس آریان (هلدینگ)، بانک صادرات ایران (هلدینگ)، شرکت پتروشیمی نوری (هلدینگ)، بانک تجارت (هلدینگ)، بانک پاسارگاد (هلدینگ)، شرکت سرمایه‌گذاری نفت و گاز و پتروشیمی تامین (هلدینگ)، شرکت سایپا (هلدینگ)، شرکت ملی صنایع مس ایران (هلدینگ)، شرکت گروه مپنا (هلدینگ) و بانک پارسیان (هلدینگ) شرکت‌هایی هستند که به ترتیب در رتبه های یازدهم تا بیستم رده‌بندی سازمان مدیریت صنعتی ایران جای گرفته‌اند.

اما نگاهی به تغییرات 16 سال اخیر (از سال 1386 تاکنون) رتبه‌بندی سازمان مدیریت صنعتی از برترین‌های فروش نشان می‌دهد طی این 16 سال تغییرات قابل تاملی در رتبه‌های 1 تا 10 رخ داده است، به‌طوری‌که در سال‌های 1386 گروه ایران‌خودرو رتبه اول فروش و سایپا رتبه دوم را در دست داشته است. در سال 1387 ایران‌خودرو دوم و سایپا سوم است. در سال 1388 ایران‌خودرو اول و سایپا سوم است. در سال 1389 ایران‌خودرو اول و بازهم سایپا سوم است. در سال 1390 ایران‌خودرو دوم و سایپا در رتبه چهارم قرار دارد. اما این وضعیت در سال های 1391 و 1392 تغییر کرده و دو خودروساز بزرگ کشور حتی در رتبه‌های زیر 10 نیز قرار نگرفتند. در سال 1393 ایران‌خودرو به رتبه هفتم آمد و خبری از سایپا در رتبه‌های 1 تا 10 نبود. در سال 1394 ایران‌خودرو در رتبه پنجم قرار داشته و بازهم خبری از سایپا در رتبه‌های زیر 10 نیست. در سال 1395 ایران‌خودرو رتبه سوم فروش و سایپا در رتبه هفتم جای گرفته است. در ساال 1396 سایپا چهارم بوده و خبری از ایران‌خودرو نیست. در سال 1397 هیچ کدام‌ از دو خودروساز در رتبه‌های زیر 10 نیستند. در سال 1398 ایران‌خودرو در رتبه نهم و خبری از سایپا نیست. در سال‌های 1399، 1400 و سال مالی 1401 ایران‌خودرو به ترتیب در رتبه های هفتم، هشتم و هفتم قرار داشته و خبری از سایپا در بین غول‌های اقتصادی برتر ایران نیست. مجموع این روندهای 16 ساله نشان می‌دهد به احتمال زیادی یکی از دلایل جا ماندن ایران‌خودرو و سایپا از کاروان 10 شرکت برتر ایران در سال‌های 1391 و 1392 و همچنین در سال‌های اخیر، وضعیت تحریمی کشور، شدت بالای قیمت‌گذاری و کنترلگری قیمت‌های این دو بنگاه اقتصادی است. به عبارتی دولت‌ها به دلیل نفوذ اجتماعی بالای خودرو در جامعه سعی می‌کنند در زمان تشدید تحریم‌ها و جهش‌های ارزی، قیمت کارخانه‌ای خودروهای داخلی را از التهابات دور نگه داشته و رضایت عمومی را فراهم سازند؛ غافل از آنکه این صنایع در این دوره علاوه بر اینکه توان تولیدی خود را از دست می‌دهند، استهلاک سرمایه در آنها باعث می‌شود ظرفیت تولیدی حتی در سال‌های بعد نیز به دشت تضعیف شود.

یک موضوع قابل تامل دیگر در رتبه‌بندی 500 شرکت برتر ایران طی دوره 16 سال اخیر، عقب‌نشینی بانک‌ها به نفع پتروشیمی‌ها، پالایشی‌ها و شرکت‌های حوزه فلزات ازجمله فولادی‌ها بوده است. به عبارتی، درحالی‌که در سال‌های 1389 تا 1395 سهم بالایی از 10 شرکت برتر اول کشور در اختیار بانک‌ها (هلدینگ) بوده، اما در چند سال اخیر پتروشیمی‌ها، پالایشی و فولادی‌ها جای بانک‌ها را گرفته‌اند. شاید بخشی از این اتفاق محصول جهش‌های ارزی باشد که باعث شده به‌طور اسمی، حجم فروش شرکت‌های حوزه‌های پتروشیمی‌ها، پالایشی و فولادی از فروش بانک‌ها (هلدینگ‌ها) بیشتر باشد.

براساس گزارش روز گذشته سازمان مدیریت صنعتی کشور، در سال مالی 1401 از 500 شرکت برتر کشور، تعداد 26 شرکت شامل بیمه ها و بانک‌ها بوده‌اند کل شعب آنها در کل کشور پراکنده است اما 474 شرکت نیز در بخش‌های مختلف صنعتی، معدنی، کشاورزی و خدمات مشغول فعالیت هستند که پراکندگی آنها در مناطق خاصی از جغرافیای ایران است. طبق این گزارش، از 474 شرکت غیربانکی و غیربیمه‌ای در استان‌ها، محل فعالیت کارخانه 50 درصد از آنها (معادل 237 شرکت) در استان تهران قرار دارد. استان بعدی اصفهان است که با سهم 6.5 درصد (معادل 31 شرکت) در رتبه دوم جای گرفته است. استان سوم، کرمان است که با سهم 5.3 درصدی و 25 شرکت در این رتبه قرار گرفته است. هرمزگان با سهم 4.2 درصدی (20 شرکت)، خوزستان با سهم 4 درصدی (19 شرکت)، استان‌های بوشهر، خراسان‌رضوی، البرز و آذربایجان‌شرقی هر کدام با سهم 2.5 درصدی (12 شرکت) در رتبه‌های ششم تا نهم قرار داشته و قزوین با سهم 2.3 درصدی (11 شرکت) دهم است. استان‌های لرستان، خراسان شمالی، ایلام هرکدام با یک شرکت و استان‌های گلستان، قم، آذربایجان غربی، همدان، خراسان جنوبی، کرمانشاه و چهارمحال‌وبختیاری هر کدام با دو شرکت در انتهای رتبه‌بندی قرار دارند. آنچه این داده‌ها نمایش می‌دهد این است که اولا پراکنش جغرافیایی کارخانه‌ها و هلدینگ‌های قدرتمند در تهران قرار داشته و پس از آن با اختلاف بالا، اصفهان که در یک منطقه کویری واقع شده، سهم بالایی در تمرکز صنایع دارد. ثانیا از دو استان اردبیل و کهگیلویه‌وبویراحمد هیچ نماینده‌ای در بین این 474 شرکت نیستند. این موضوع واکنش عباس علی‌آبادی وزیر صمت را نیز در پی داشت. وی در بیست‌وششمین همایش رتبه‌بندی شرکت‌های برتر با اشاره به اینکه ۵۰ درصد شرکت‌های برتر اقتصادی در استان تهران هستند، افزود: «معاونت هماهنگی کسب‌وکار وزارت صمت موظف است با مشارکت استان‌ها طرحی را تدوین کند که استعداد‌های مناطق مختلف کشور شناسایی شوند.» علی‌آبادی گفت: «بعد از تدوین این طرح، توسعه باید براساس استعداد‌های هر منطقه صورت بگیرد.»

براساس گزارش سازمان مدیریت صنعتی ایران، 61 شرکت دانش‌بنیان در بین 500 شرکت برتر سال مالی 1401 قرار دارند که 5 شرکت از آنها در بین 100 شرکت اول قرار دارند. آنطور از لیست مشخص بوده، بسیاری از شرکت‌ها از پایه دانش‌بنیان ثبت نشده‌اند و ظاهرا با ویژگی‌هایی که داشته یا خلق کرده‌اند، مجوز دانش‌بنیان دریافت کرده‌اند. آنچه در ادامه می‌آید، لیست این 61 شرکت دانش‌بنیان است.

1- شرکت پلیمر آریا ساسول، 2- شرکت داریا همراه پایتخت، 3- شرکت پتروشیمی تبریز، 4- شرکت فولاد آلیاژی ایران (هلدینگ)، 5- شرکت فولاد اکسین خوزستان، 6- شرکت گروه صنعتی بارز (هلدینگ)، 7- شرکت آسان پرداخت پرشین (هلدینگ)، 8- شرکت ستاره درخشان همراه کیش، 9- شرکت رایان ارتباط شب‌آهنگ، 10- شرکت فناوری اطلاعات و ارتباطات پاسارگاد آریان (هلدینگ)، 11- شرکت گروه فن‌آوران هوشمند بهسازان فردا (هلدینگ)، 12- شرکت بازرگانی سایپا یدک (هلدینگ)، 13- شرکت داروسازی دکتر عبیدی (هلدینگ)، 14- شرکت تولیدی چدن سازان (هلدینگ)، 15- شرکت پرداخت الکترونیک سامان کیش (هلدینگ)، 16- شرکت نقش اول کیفیت، 17- شرکت تجارت الکترونیک پارسیان (هلدینگ)، 18- شرکت پرداخت الکترونیک پاسارگاد، 19- شرکت به پرداخت ملت، 20- شرکت غلتک سازان سپاهان (هلدینگ)، 21- شرکت تولیدات پتروشیمی قائد بصیر، 22- شرکت شیمیایی بهداش، 23- شرکت مواد مهندسی مکرر، 24- شرکت مهندسی فن‌آفرین حصین قشم (هلدینگ)، 25- شرکت مجتمع صنایع لاستیک یزد (هلدینگ)، 26- شرکت ماشین‌سازی اراک (هلدینگ)، 27- شرکت صنعتی دوده‌فام، 28- شرکت واگن پارس، 29- شرکت بابک مس ایرانیان، 30- شرکت موتوژن (هلدینگ)، 31- شرکت خدمات همراه آیسان لوتوس 32- شرکت تیپاکس اکسپرس پارس (هلدینگ)، 33- شرکت همکاران سیستم (هلدینگ)، 34- شرکت توسعه فن‌افزار توسن (هلدینگ)، 35- شرکت بین‌المللی معدنی و صنعتی سی پی جی پارس (هلدینگ)، 36- شرکت زیر‌ساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات پاسارگاد آریان، 37- شرکت تجارت الکترونیک ارتباط فردا (هلدینگ)، 38- شرکت انتقال داده‌های آسیاتک (هلدینگ)، 39- شرکت تکاپو صنعت نامی، 40- شرکت نیرو ترانس (هلدینگ)، 41- شرکت نرم‌افزاری داتیس آرین قشم، 42- شرکت پرداخت فناوری اطلاعات و ارتباطات پاسارگاد آریان اروند، 43- شرکت طراحی و صنعتی لوازم خانگی پارس زر‌آسا، 44- شرکت ایراندار، 45- شرکت داده‌پردازی ایران، 46- شرکت آنتی بیوتیک‌سازی ایران، 47- شرکت مهندسی و پشتیبانی نیروگاهی البرز توربین، 48- شرکت مهندسی و ساخت تجهیزات سپاهان مینا، 49- شرکت نرم‌افزاری تندر نور، 50- شرکت بیان الکترونیک (هلدینگ)، 51- شرکت دارویی ره‌آورد تامین، 52- شرکت مهندسی سیستم یاس ارغوانی، 53- شرکت تابان آتی‌پرداز، 54- شرکت مدیریت ساخت تجهیزات معادن و صنایع معدنی ایرانیان، 55- شرکت آلومراد، 56- شرکت توسعه تجارت الکترونیک کوروش، 57- شرکت افرانت، 58- شرکت آزمایش و تحقیقات قطعات و مجموعه‌های خودرو، 59- شرکت فناوری همراه پیدا، 60- شرکت تجارت الکترونیک و فناوری اطلاعات ملل و 61- کارخانجات مخابراتی ایران.