برای دوره دوازدهم انتخابات مجلس شورای اسلامی، صداوسیما بستری را برای تبلیغات نامزدهای انتخاباتی فراهم کرده است تا بتوانند دیدگاه‌هایشان را از طریق کانال‌هایی که راه اندازی می‌شود به اطلاع هم‌استانی‌های خود برسانند. بنا به شواهد، نامزدهای انتخاباتی برای استفاده از این امکان رسانه‌ای، باید مبلغی را به حساب سامانه تبلیغاتی مجلس دوازدهم واریز کنند. این اقدام البته از جانب برخی از نامزدها مورد انتقاد و اعتراض قرار گرفته است و برخی مدعی شدند که صداوسیما به دنبال درآمدزایی از انتخابات مجلس است. با محمد‌صالح مفتاح، دبیر ستاد انتخابات رسانه ملی در این باره گفت‌وگو کردیم و او با تاکید بر اینکه صداوسیما به دنبال درآمدزایی نیست، یکی از دلایل دریافت پول از نامزدها را به ماده قانونی 74 انتخابات مرتبط دانست. در ادامه متن این گفت‌وگو را بخوانید.
خیلی مختصر درمورد برنامه‌های سازمان صداوسیما ویژه انتخابات مجلس بگویید.
سازمان صداوسیما در همه ادوار برنامه‌های مختلفی را اجرا کرده است. برنامه‌های کوتاه تا بلند و برنامه‌های منعطف تا اختصاصی. در این دوره هم برنامه‌های مختلفی تدارک دیده شده است و هر کدام از شبکه‌ها یک برنامه اختصاصی و تعدادی برنامه منعطف تدارک دیده‌اند. مجموعه برنامه‌های کوتاه هم به صورت متمرکز در حال تولید و پخش است. به عنوان مثال شبکه یک، برنامه «کتاب قانون» را تدارک دیده است که یک رئالیتی‌شو به کارگردانی سعید ابوطالب است که در آن کارکردهای مجلس نمایش داده می‌شود و اینکه مردم بدانند چه مشکلاتی را می‌توانند انتظار داشته باشند تا از طریق مجلس حل شود. برنامه «منطقه آزاد» که یک برنامه اختصاصی با موضوع انتخابات و با حضور اقشار مختلف مردم است که در این برنامه مطالبات خود را از مجلس آینده بیان می‌کنند. شبکه‌های دیگری هم برنامه‌هایی را تدارک دیده‌اند از آن جمله برنامه «تقاطع» شبکه چهار که گفت‌وگو و پاسخ به انتقادات در مورد عملکرد شورای نگهبان موضوع برنامه است. در حوزه سیاسی و خبر هم برنامه «بالاتر»، چند روزی است که شروع شده و در دو نوبت مناظره‌هایی با موضوعات مختلف مرتبط با انتخابات برگزار می‌کند. در مورد این فرمایش رهبری که فرمودند گرایش‌های مختلف بیایند و با هم گفت‌وگو کنند و نهایتا مردم به هر گرایشی که تمایل داشتند رای دهند، این زمینه در برنامه «بالاتر» و با بحث مناظره در حال پیگیری است. سلسله‌برنامه‌های «تصویب شد» به قوانین مهم مصوب مجلس در دوره‌های مختلف می‌پردازد تا نقش مجلس را نشان دهد. «فراکسیون شهدا» برنامه دیگری است که به زندگی نمایندگان شهید مجلس می‌پردازد. برنامه‌های دیگری هم در حال تولید است که به مرور پخش می‌شود.
مناظرات دیگری هم در شبکه‌های دیگری انجام می‌شود. برنامه «جریان» در شبکه یک، دو روز در هفته برنامه مناظره انجام می‌دهد. همچنین برنامه «جهان‌آرا» که موضوع انتخابات را پیگیری می‌کند و برنامه‌های زیاد دیگری که تدارک دیده شده است. در رادیو نیز برنامه‌های مختلفی در حال ضبط و پخش است که مردم می‌توانند از آنها استفاده کنند. از جمله آنها برنامه «۶ در ۲» است که به مناظره چهره‌های سیاسی می‌پردازد که چند هفته‌ای است از رادیو گفت‌وگو پخش می‌شود.
در حوزه فضای مجازی چه برنامه‌هایی دارید؟
در حوزه فضای مجازی هم کارهای متعدد تولید و پخش شده است. در مجموعه تلوبیون، شبکه آرا که یک برنامه حول محور موضوع انتخابات و یک برنامه تلویزیونی اینترنتی است، این برنامه‌ها تدارک دیده شده است.
این مجموعه کارهایی است که در دوره‌های پیشین هم انجام شده اما این دوره تفاوت‌های جدی دارد از جمله اینکه ما موضوع خود ستاد انتخابات را از فروردین امسال شروع کردیم. در دوره‌های قبل برای انتخابات مجلس، ستاد انتخابات معمولا در مرداد ماه تشکیل و حکم رئیس ستاد صادر می‌شد اما امسال که رهبری راهبردهای انتخابات را بیان کردند، رسانه ملی هم از فردای صحبت‌های رهبری ستاد را تشکیل داد و تا امروز 54 جلسه ستاد انتخابات، با حضور همه معاونت‌های سازمان تشکیل شده و این غیر از جلسات تخصصی است که ممکن است در موضوعات مختلف برگزار شود و یا ستاد انتخاباتی که در هر کدام از معاونت‌ها یا استان‌ها برگزار می‌شود که همه این کارها برای هماهنگی انجام شده است.»
جبلی در صحبت‌هایش به راه‌اندازی 200 کانال تلویزیونی برای تبلیغات نامزدهای انتخابات مجلس اشاره کرد. در مورد این 200 شبکه و کاری هم که باید انجام بدهند، بگویید.
بخش دوم کار که مختص این انتخابات بود، موضوع راه‌اندازی 200 کانال تلویزیونی است. در ماده 59 قانون انتخابات استفاده از امکانات دولتی ازجمله امکانات صداوسیما و منابر نماز جمعه برای همه نامزدها ممنوع و هر‌گونه استفاده تبلیغاتی جرم تلقی می‌شد، اما با تغییری که امسال در قانون انتخابات صورت گرفت، این ممنوعیت برداشته شد و به جای قانون 59 سابق، قانون ماده 74 آمد که موضوع آن عدالت و برابری در استفاده از امکانات عمومی بود و این به سیاست‌های کلی بر‌می‌گشت که رهبر انقلاب در سال 95 در بند 3 آن اعلام کرده بودند تا همه افراد بتوانند به صورت برابر از امکانات عمومی استفاده کنند. برای این موضوع اندیشیده شد که چه کارهایی می‌توان در حوزه تبلیغات انجام داد. با امکانات موجود این کار قابل انجام نبود؛ یعنی تا پیش از این فکر می‌کردیم شبکه‌های استانی وجود دارند و تجربه مجلس خبرگان است ولی خب مجلس خبرگان ویژگی‌های خاصی دارد از جمله اینکه تعداد نامزدها کمتر است و انتخابات هم استانی برگزار می‌شود. قانون در آنجا مشخص کرده که تبلیغات در شبکه‌های استانی انجام می‌شود. اما در مورد انتخابات مجلس شرایط خیلی متفاوت در هر حوزه انتخابی تعداد زیادی از افراد کاندید و آماده رقابت می‌شوند و با ظرفیت‌های موجود قابل انجام نبود.
یکی از ظرفیت‌هایی که ما پیش‌بینی کردیم، فضای مجازی است که احتمالا راهکار عادی‌تری بوده و ما هم تمهیداتی برای آن اندیشیده‌ایم. «ایران‌صدا» و «تلوبیون» یکی از ظرفیت‌های اساسی است که ما در خدمت نامزدها قرار دادیم تا به صورت رایگان برای همه نامزدها صفحه ایجاد کنند و تا 10 ساعت می‌توانند برنامه بگذارند و چیزی شبیه کانال تلویزیونی اینترنتی به آنها اختصاص می‌دهند و نامزدها می‌توانند در این صفحه اخبار و محصولات تبلیغاتی خود را قرار دهند که ان‌شاءالله در روزهای آینده رونمایی خواهد شد. همچنین در برنامه «ایران‌صدا» افراد می‌توانند محتوای خود را در قالب صوت منتشر کنند. این برنامه‌ها به صورت کاملا رایگان و برای همه امکان‌پذیر است.
اما درمورد کانال تلویزیونی، وضع متفاوت است به لحاظ اینکه در آنجا کنداکتوری وجود دارد که نمی‌تواند از یک حدی بیشتر شود و تلاش کردیم این شرایط طبق ویژگی‌هایی برای همه فراهم شود. طبق قانون باید هزینه‌های این خدمات از نامزدها اخذ شود، اما ما خیلی سعی کردیم این را با کمترین میزان انجام دهیم و یا به کاندیدها برگردانیم. علی‌رغم پیشنهادها و صحبت‌ها، این پیشنهاد سازمان برای برگرداندن هزینه‌ها به نامزدهایی که بخشی از جامعه را نمایندگی می‌کنند به لحاظ عدم اجازه قانون، مورد قبول واقع نشد و اگر ما بخواهیم این خدمت را که هزینه‌های زیادی هم به همراه داشت به صورت رایگان انجام دهیم موانع و مشکلات قانونی دارد. آیین‌نامه اجرایی قانون انتخابات در تبصره ۲ ماده ۶۴ بحث «هزینه تمام‌شده» را مطرح و اشاره کرده که ملاک تعیین نرخ بهره‌مندی از این امکانات هزینه تمام شده است.
ویژگی‌هایی که برای این شاخص‌ها وجود داشت، چه چیزهایی بود؟
با محاسباتی که انجام شد چند ویژگی و شاخص برای هزینه‌ها در نظر گرفته شد. از جمله بزرگی و کوچکی حوزه انتخابی که زیر‌ساخت‌های متفاوتی را می‌تواند برای آنها ایجاد کند. مثلا در تهران شرایط کاملا متفاوت است؛ ما برای تهران چهار کانال در نظر گرفتیم که مردم اسلامشهر، پردیس، ری، شمیرانات و تهران هستند که امکان‌های متفاوتی را در اختیار دارند و می‌توانند از چهار کانال متفاوت محتوا دریافت کنند. هر نامزد هم می‌تواند از هر چهار کانال استفاده کند و برای هر کدام از این کانال‌ها پیام مختص خودشان را ارسال کنند و درخصوص مطالبات مردم پاسخگو باشد. اما در مورد برخی از شهرهای دیگر که ما با فرستنده‌های کوچک‌تری این کار را انجام می‌دهیم و هزینه‌های فنی این کار پایین‌تر هست، این موضوع فرق دارد.
شاخص دیگر میزان پوشش‌دهی فرستنده‌ها است. این هزینه‌های فنی و زیرساختی، گستره حوزه انتخابی، تعداد نامزدها و هزینه‌های اجرایی و نیروی انسانی این شاخص‌ها در نهایت فرمولی در اختیار ما گذاشت که بتوانیم برای حوزه‌های مختلف هزینه‌های متفاوت در نظر بگیریم. اما باز همه مشکلات حل نشده است و ما این پیشنهادها را مطرح کردیم.
اما قانون می‌گوید تعیین قیمت‌ها با «هیات استانی بررسی تبلیغات» است که این هیات‌های استانی زیر نظر هیات اجرایی مرکزی فعالیت می‌کنند. این هزینه‌ها را ما پیشنهاد کردیم، هیات اجرایی مرکزی هم بررسی کرده و شیوه قیمت‌گذاری را تایید کرده است. نامزدها وقتی به سایت مراجعه می‌کنند می‌توانند مشاهده کنند برای حوزه انتخابی آنها چه هزینه‌ای در نظر گرفته شده است.
قیمت‌هایی که برای ثبت نام در سامانه تبلیغاتی نامزدهای مجلس دوازدهم برای حضور در تلویزیون، گذاشته شده با انتقاد و گلایه برخی از نامزدها مواجه شده است. عمده اعتراضات به این است که فرآیند پیش رو با شعار عدالت رسانه‌ای این طرح همخوانی ندارد. شما از ضرورت‌های قیمت‌گذاری برای این طرح صحبت کردید اما این گلایه‌ها هم مطرح است. در پاسخ به این اعتراضات چه می‌گویید؟
عدالت این است بین افرادی که باهم رقابت می‌کنند، شرایط یکسانی وجود داشته باشد. ما بین افراد در حوزه‌های مختلف این شرایط را برقرار کردیم. اما قاعدتا کسی که در شیراز است با کسی که در تهران است، یکسان رقابت نمی‌کند. شرایطی که برای افراد گذاشتیم مشابه است اما اینکه نامزدها بخواهند هزینه این تبلیغات رایگان یا کم باشد، چند ملاحظه را باید در نظر بگیرید. اول اینکه عددی که در سامانه گذاشته شده نسبت به متوسط هزینه‌های تبلیغاتی نامزدها عدد قابل توجهی نیست. اگر همه نامزدهای حاضر در انتخاب در این تبلیغات شرکت و این تعرفه را پرداخت کنند، باز هم به هزینه‌ای که سازمان برای راه‌اندازی این کانال‌های تبلیغاتی داده است، نمی‌رسد. نکته دیگر اینکه، خدمتی که سازمان صداوسیما در این انتخابات ارائه می‌دهد، خدمتی شبه‌رایگان است. باید این را مقایسه کرد با تبلیغاتی که به صورت تجاری در اختیار افراد قرار می‌دهیم. عددی که صداوسیما در ثانیه به محصول تجاری اختصاص می‌دهد، بسیار متفاوت از این مبلغ پیشنهادی سازمان است. بسته‌ای که برای نامزدها اختصاص می‌دهیم، حداقل یک بسته 20 دقیقه‌ای است که نامزدهای انتخابات می‌توانند از آن استفاده کنند و دیدگاه‌های خود را مطرح کنند و تعداد بازپخشش هم بستگی به این دارد که چه تعداد مخاطبی می‌خواهند از این امکان استفاده کنند. برای مثال در حوزه‌ای اگر ۵۰ نفر کاندید باشند، این میزان بازپخش متفاوت از حوزه‌ای است که 25 کاندید دارد. پس عدالت بین افرادی که در یک حوزه هستند کاملا رعایت می‌شود. صداوسیما به دنبال کسب درآمد نبوده است. این عددی هم که نهایتا جمع خواهد شد، کسری از هزینه‌های سازمان می‌شود. ما اگر دنبال درآمد بودیم خیلی راحت‌تر بود که با تبلیغات تجاری این کار را انجام بدهیم. صداوسیما به دنبال این است که با گرفتن کسری از هزینه‌ها، مسائل قانونی این موضوع را پیگیری کند تا بعدا نهاد نظارتی نگوید که شما به چه حقی از ماده قانونی عدول کردید که ثبت‌شده باید هزنیه تمام‌شده را از سفارش دهندگان بگیرید. ماده ۷۴ قانون انتخابات در قانون جدید که برای همه خدمات است، بحث استفاده از امکانات دولتی را بیان می‌کند و در آن همه دستگاه‌ها را خطاب قرار داده است. مثلا در یک استان، یک سالن نمایش وجود دارد و یا مکان‌هایی که قابلیت استفاده عمومی و تبلیغاتی دارند. در آن مکان‌ها هم شرایط برای همه یکسان و هزینه تمام‌شده از نامزد گرفته می‌شود و کسی حق سودجویی ندارد.
این کار را ما در رسانه ملی زودتر از بقیه شروع کردیم و تلاش‌مان هم این بود که عدد‌های کوچکی باشد. شما ببینید در تهران که مخاطب بیش از ۱۰ میلیون دارد، این شبکه‌ها را اگر بخواهیم تجاری در نظر بگیریم چه عدد زیادی می‌شود. از طرف دیگر مقایسه کنیم با هزینه‌هایی که افراد برای رساندن پیام‌شان تبلیغات می‌کنند. مثلا در همین تهران حتما باید هزینه بیشتری می‌دادند و حالا اگر بخواهند از امکانات صداوسیما استفاده کنند، هزینه‌ها به‌مراتب کمتر است. به‌نظرم این عددی هم که اعلام شده، نسبت به هزینه‌های تبلیغاتی معمول در کشور هزینه پایین‌تری است. در همین تهران ملاحظه می‌کنید که چه ابزار و هزینه‌ای باید شکل بگیرد تا پیام تبلیغاتی یک کاندیدا به گوش ۱۰میلیون مخاطب برسد. این اعدادی که در سایت گذاشته شده، اعداد معقولی است که احتمالا در دوره‌های قبل هم استفاده می‌‌شده و افراد این میزان تبلیغات می‌کردند. مثلا اعدادی را می‌شنیدیم که در شهرهای کوچک یک میلیارد هزینه می‌کنند، عددی که ما اعلام کردیم در شهرهای کوچک بین 20 تا 30 میلیون است، یعنی کسری از هزینه‌های کسی که در انتخابات برای تبلیغات هزینه می‌کند و البته باید میزان اثربخشی تبلیغات را هم درنظر گرفت. ما به دنبال کسب درآمد نبودیم و نیستیم. این کار جزء خط قرمزهای ما بود. این ارقام چیزی است که قانون تعیین کرده و ما هم ملزم به اجرای آن هستیم.
قبل از این برای این مدل تبلیغات، برنامه‌ای در صداوسیما نبوده است؟
قبل از این در ماده ۵۹، کلا استفاده از امکانات عمومی از جمله صداوسیما برای تبلیغات ممنوع بود و زیرساختی هم برایش وجود نداشت. بر مبنای سیاست‌های انتخابات پیش‌رو که از سمت رهبری اعلام شد، قانون جدیدی آمده که مبتنی بر در اختیار گرفتن امکانات عمومی برای تبلیغات است که خب صداوسیما هم در این مسیر است. این را هم بگویم که از نظر فنی، یک جهش و یک انقلاب است. تا قبل از این سابقه نداشت که در فرصت کوتاه چندماهه این کار انجام گیرد. از مرداد ماه که قانون به ما این اجازه را داد تا الان، هر روز چند تا از این کانال‌ها افتتاح شده است. در دنیا بی‌‌سابقه است که ۲۰۰ کانال در این مدت کوتاه راه‌اندازی شود.
برنامه‌های حوزه فضای مجازی هم برای نامزدها با پرداخت هزینه است؟
افرادی که از تلوبیون استفاده می‌کنند، هزینه‌ای نباید بپردازند و رایگان است. یک چیزی شبیه کانال در اختیارشان قرار می‌گیرد که می‌توانند ایده‌هایشان را در این کانال‌ها پخش کنند. به هرحال تلوبیون هم زیرساختی است که مخاطب گسترده‌ای دارد و امیدواریم این هم به کمک مردم بیاید و از این زیرساخت استفاده کنند. امیدواریم که بتوانیم در آن زمان ترافیک تلوبیون را رایگان کنیم تا مردم بدون دغدغه مالی محتوای تبلیغاتی را ببینند.
سوال دیگری که وجود دارد این است که این پرداخت هزینه فقط برای یک بار است یا اینکه باز هم نامزدها بعد از ورود به سایت و پرداخت اولیه باید مبالغ دیگری را بپردازند.
پرداخت هزینه فقط یک بار و برای هر فردی است که ثبت نام می‌کند. ما برای اینکه بتوانیم برآوردی از تمام متقاضیان داشته باشیم و به جهت اینکه در هر حوزه‌ای چند نفر حضور دارند و بعدا قابلیت انجام دارد یا نه، دریافت مبلغ را در ابتدای ثبت نام قرار دادیم. مخصوصا در مورد حوزه انتخابی تهران وضعیت خیلی خاص است؛ به ویژه اینکه اگر تعداد زیاد باشد ما باید در برنامه تبلیغاتی‌مان بازنگری کنیم. حتی ممکن است در مورد تهران این قابل اجرا نباشد. به واسطه اینکه اگر بسته 20 دقیقه‌ای در نظر بگیریم، در طول یک هفته حدود 500 بسته می‌توانیم پخش کنیم که بعضی از آنها ممکن است ساعت‌های شب و ساعت‌های مرده باشد و اگر تعداد افراد خیلی زیاد باشد این برای ما قابل انجام نیست. با این حال تلاش داریم که بیشترین امکان استفاده را برای نامزدها فراهم کنیم تا بتوانند رایگان از این امکانات استفاده کنند. این هزینه فقط یکبار برای ثبت نام برای استفاده از خدمات تلویزیونی دریافت می‌شود و سامانه‌اش به زودی بارگذاری خواهد شد. همچنین یک شابلونی در نظر گرفته شده است و هرکدام از افراد از آن شابلون استفاده می‌کنند و بخش‌هایی که وجود دارد را جایگذاری می‌کنند. مثلا رزومه خودشان را قرار می‌دهند، حامیان خود را دعوت می‌کنند. هر فرد می‌تواند 10 نفر از حامیان خودش را دعوت کند تا در این شبکه‌ها صحبت کنند، چه در شهرهای بزرگ و چه در شهرهای کوچک. درواقع افرادی حضور دارند که برای دیگران ایجاد انگیزه و مشارکت می‌کنند. امیدواریم این هم یک ظرفیت باشد. در این شابلون پیش‌بینی کردیم هر نامزد 10 نفر را دعوت کند و به عنوان حامیان او، آنجا صحبت کنند. حال فرد نامزد می‌تواند یک شخصیت ملی، محلی، نخبه دانشگاهی و هرکسی که معرف او باشد را دعوت کند و اینها را به عنوان حامی در این شابلون جایگذاری کند. یک‌سری سوال را هم پیش‌بینی کردیم که هر نامزد می‌تواند پاسخ دهد تا مردم با دیدگاه‌های آن نامزد آشنا شوند. صداوسیما در موضوع انتخابات تلاش‌های زیادی انجام داده است. اجرای صحیح برنامه‌ها در این دوره از انتخابات خیلی برای کشور و سازمان جدی است. ما می‌توانستیم کار خاصی نکنیم و تجربه دوره‌های گذشته را تکرار کنیم. اما خطر کردیم و این ایده را اجرایی کردیم. این انتخابات و مساله رقابت و مشارکت برای ما خیلی مهم است. دنبال درآمدزایی نیستیم و امیدواریم در این موضوع ملی و مهم همه کمک کنند. برای تحقق این طرح، تلاش‌ها و هزینه‌های فراوان شده است. تجهیزات از داخل و خارج کشور خریده شده و نرم‌افزارهای ویژه این کار طراحی شده است تا مورد استفاده مردم و نامزدها قرار گیرد و ما هم تمام تلاش‌مان این بود خدمتی انجام دهیم که موضوع رقابت و مشارکت در انتخابات به صورت جدی انجام پذیرد.
