علی حاجی‌شمسایی - محمدرضا حصارکی، دبیرخانه هیات‌موسس دانشگاه آزاد اسلامی: موسسه تجارت جهانی The World Trade Institute) WTI) در سال ۱۹۹۹ توسط دانشگاه برن، دانشگاه فیری‌بورگ و دانشگاه نوشاتل در چهارچوب کنوانسیون بن فری BeNeFri convention به‌عنوان یکی از مراکز مطالعات پیشرفته در دانشگاه برن سوئیس تاسیس شد. هدف موسسه آموزش و تحقیق در رابطه با مسائل و موضوعات مربوط به تجارت بین‌المللی و قوانین و مقررات سرمایه‌گذاری و همچنین جهانی‌سازی و پایداری اقتصادی و ظرفیت‌سازی و بالا بردن سطح آگاهی‌های بین‌المللی در رابطه با قوانین اقتصادی است.
دانشمندان، محققان و پژوهشگران کشورهای عضو اتحادیه اروپا سالانه در موسسه تجارت جهانی گردهم می‌آیند و با توجه به شرایط حال و آینده دنیا در تمامی ابعاد در رابطه با مسائل اقتصاد پایدار و تجارت جهانی بحث و گفت‌وگو می‌کنند و خروجی آن خط‌مشی‌ها و سیاست‌هایی است که به کمیسیون اروپا ارائه می‌شود. این خط‌مشی‌ها و سیاست‌ها توسط کمیسیون اروپاEuropean Commission بررسی و تصمیم کمیسیون تحت عنوان چشم‌انداز اروپا برنامه کاری برای اجرا تحویل اتحادیه اروپا می‌شود.
کمیسیون اروپا نقش قوه مجریه را در اتحادیه اروپا ایفا می‌کند. این کمیسیون مسئول پیشنهاد قوانین، اجرای تصمیم‌گیری‌ها، تنفیذ پیمان‌نامه‌ها و روی هم رفته انجام کارهای روزمره اتحادیه اروپاست. ساختار کمیسیون اروپا به‌صورت کابینه‌ای متشکل از ۲۷ نماینده یا کمیسیونر است و هر یک از کشورهای عضو اتحادیه اروپا دارای یک نماینده در کمیسیون اروپا هستند. این نمایندگان نه برای پیگیری منافع کشور خود بلکه در راه تسهیل منافع همه اتحادیه اروپا فعالیت می‌کنند.
هدف از مطالعه WTI چیست؟
شناسایی فرآیند و شیوه عمل و فعالیت WTI در ایفای نقش حکمرانی دانشگاه و نخبگان در سیاستگذاری‌ها و خط‌مشی‌گذاری‌های اقتصادی و تجاری جهان به‌ویژه کشورهای اروپا یکی از اهداف مطالعه WTI است. همچنین شناسایی مسائل و موضوعات مطرح و مورد بحث و گفت‌وگو در نشست سالانه انجمن تجارت جهانی و نقش و اهمیت نظام حکمرانی دانشگاه در سیاستگذاری‌ها و خط‌مشی‌گذاری‌های ملی و فراملی دو هدف دیگری است که در مطالعه WTI دنبال می‌شود.
فرآیند و روش کار موسسه تجارت جهانی
فرآیند و روش کار موسسه تجارت جهانی باید به دو مورد توجه کرد. اول انتشار نتایج تحقیقات در مجله The World Trade Institute) WTI) که به ابتکار دبیرخانه سازمان تجارت جهانی (WTO) با همکاری انتشارات دانشگاه کمبریج تاسیس شده است، در واقع Review یک مجله مستقل است که مقالات اقتصادی، حقوقی، سیاسی و بین‌رشته‌ای در رابطه با نظام‌های تجاری چندجانبه را در برمی‌گیرد. این مجله هر ساله به‌صورت یک کتاب توسط انتشارات دانشگاه کمبریج به چاپ می‌رسد. هم به‌صورت پرینت و هم به‌صورت آنلاین در اختیار محققان، موسسات و دولت‌ها قرار می‌گیرد.
دوم برگزاری نشست سالانه است. این موسسه هر ساله نشستی را برگزار می‌کند که در آن نشست محققان، پژوهشگران و صاحبنظران با توجه به شرایط حال و آینده دنیا در تمامی ابعاد در رابطه با مسائل اقتصاد پایدار و تجارت جهانی بحث و گفت‌وگو می‌کنند و خروجی آن خط‌مشی‌ها و سیاست‌هایی است که به کمیسیون اروپا ارائه می‌شود. این خط‌مشی‌ها و سیاست‌ها توسط کمیسیون اروپا بررسی و تصمیم کمیسیون اروپا تحت عنوان چشم‌انداز اروپا برنامه کاری برای اجرا تحویل اتحادیه اروپا می‌شود. از نمونه این نشست‌ها می‌توان به نشست سالانه 2021-2022 اشاره کرد که درخصوص تولید مبتنی‌بر [فناوری‌های] دیجیتالی، [اقتصاد] دورانی یا چرخشی و سازگار با محیط است. بحران‌هایی همچون همه‌گیری کووید-19 و ناکامی اغلب کشورهای اروپایی در مواجهه و اثرات ناشی از آن و وابستگی شدید این کشورها به‌ویژه در حوزه انرژی و... ، ضرورت تقویت صنعت اروپا در ابعاد افزایش انعطاف‌پذیری و تاب‌آوری صنعت از بعد فناوری و زنجیره تامین برای کاهش وابستگی اتحادیه اروپا به کشورهای ثالث را نشان داد. همچنین یک ضرورت جدید برای رسیدگی به چالش‌های اساسی اجتماعی به‌وجود‌آمده ایجاد کرده است. در دنیای جهانی شده با روند رو به ازدیاد ابهامات و پیچیدگی‌های روزافزون و همچنین منافع ژئوپلیتیکی ناپایدار، نه‌تنها شکوفایی و رقابت اقتصادی اروپا در معرض خطر قرار گرفته بلکه توانایی تامین مواد خام، فناوری‌های لازم و خدماتی که برای صنعت ضروری و البته ایمن باشد نیز بسیار حائز اهمیت است.
با توجه به شرایط پیش‌آمده موسسه تجارت جهانی اروپا نشست سالانه خود با عنوان تولید با فناوری‌های دیجیتالی، اقتصاد دورانی یا چرخشی و سازگار با محیط 2022-2021 را برگزار و خط‌مشی‌ها و سیاست‌های شرایط حال و آینده را برای جلوگیری از شرایط مشابه و درنهایت کاهش وابستگی کشورهای اروپایی، تدوین و ارائه کرده است.
هدف از اقتصاد دورانی چیست؟
اقتصاد چرخشی یک نظام اقتصادی است که هدف آن کمینه کردن ضایعات و بیشترین استفاده از منابع است. این رویکرد بازسازی‌کننده در مقابل رویکرد سنتی اقتصاد خطی قرار می‌گیرد که در آن مدل تولید به‌صورت «دریافت مواد اولیه، تولید و دور انداختن» است. در یک نظام چرخشی مصرف منابع ورودی، ضایعات خروجی و هدررفت انرژی با بستن یا کوچک کردن حلقه‌های مواد و انرژی کمینه می‌شود. از طریق طراحی، نگهداری، تعمیر، استفاده مجدد، بازتولید و بازیافت می‌توان به‌صورت بلندمدت به این اهداف دست یافت.
فرآیندهای صنعتی «دریافت مواد اولیه، تولید و دور انداختن» و سبک زندگی وابسته به آن، منابع محدود موجود را برای ساخت محصولاتی با طول عمر مشخص مصرف می‌کنند که درنهایت این محصولات از زمین‌های دفع زباله سر در می‌آورند. در مقابل، رویکرد چرخشی بینش خود را از سیستم موجودات زنده دریافته است. به این ترتیب این رویکرد همانند ارگانیسم‌هایی عمل می‌کند که مواد غذایی که قابل بازگشت به چرخه هستند - چه به لحاظ زیست‌بوم‌شناسی و چه فنی - فرآوری می‌کنند و بنابراین عبارت حلقه بسته یا بازسازی معمولا به آن مربوط است.
اقتصاد دورانی مدلی از تولید و مصرف است که شامل به‌‌اشتراک‌گذاری، اجاره، استفاده مجدد، تعمیر، نوسازی و بازیافت مواد و محصولات موجود تا حد امکان می‌باشد. به این ترتیب چرخه عمر محصولات افزایش پیدا خواهد کرد. اقتصاد دورانی در عمل به‌معنای کاهش ضایعات به مقدار حداقل است. هنگامی‌که محصولی به پایان عمر خود می‌رسد مواد آن تا حد امکان در اقتصاد نگهداری می‌شود. این مواد را می‌توان بارها و بارها به‌طور مولد استفاده کرد و در نتیجه ارزش بیشتری ایجاد کرد.
مزایای اقتصاد دورانی
اقداماتی مانند پیشگیری از تشکیل زباله، طراحی زیست‌محیطی و استفاده مجدد می‌تواند در هزینه شرکت‌ها صرفه‌جویی کند و در عین‌حال مجموع انتشار گازهای گلخانه‌ای سالانه را نیز کاهش دهد. حرکت به سمت دورانی‌تر می‌تواند مزایایی مانند کاهش فشار بر محیط‌زیست، بهبود امنیت تامین مواد خام، افزایش رقابت‌پذیری، تحریک نوآوری، تقویت رشد اقتصادی و ایجاد شغل را به‌همراه داشته باشد. همچنین محصولات بادوام و نوآورانه‌تری در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد که کیفیت زندگی را افزایش می‌دهد و در درازمدت باعث صرفه‌جویی در هزینه آنها می‌شود. در این زمینه اخذ گواهینامه ایزو مرتبط با محیط‌زیست تاثیر زیادی بر کنترل و کاهش موارد فوق خواهد داشت. گواهینامه ایزو ۱۴۰۰۱، چهارچوب سیستماتیک را برای ادغام شیوه‌های مدیریت محیط‌زیست، جلوگیری از آلودگی، پسماند زباله و همچنین کاهش مصرف انرژی و مواد فراهم می‌کند. برای اخذ ایزو ۱۴۰۰۱ می‌توانید از طریق ایزوسیستم اقدام کنید. ماموریت این نشست عبارت است از تبدیل اروپا به اولین اقتصاد چرخشی (دورانی) سازگار با محیط‌زیست و اقتصاد پایدار با بهره‌گیری از فناوری پیشرفته دیجیتالی با تغییر سیستم‌های تولید و نوع انرژی مصرفی و همچنین رسیدن به خودکفایی استراتژیک با توسعه فناوری‌های دیجیتالی و نوظهور و زنجیره ارزش، برای سرعت بخشیدن به انتقال فناوری‌های سبز به بدنه صنعت. یکی دیگر از ماموریت‌های این نشست خلق یک جامعه اروپایی منعطف و دموکراتیک، آماده و پاسخگو در برابر تهدیدات و خطرات، رسیدگی به نابرابری‌ها و فراهم‌آوری مراقبت‌های بهداشتی با کیفیت بالا و توانمندسازی همه شهروندان برای عمل به انتقال فناوری‌های سبز و دیجیتالی است.
نتیجه‌گیری
استقرار موسسه تجارت جهانی اروپا در دانشگاه و برگزاری نشست‌های سالانه با حضور محققان، پژوهشگران و صاحبنظران؛ خط‌مشی‌ها و سیاست‌های خروجی نشست‌ها آن که به کمیسیون اروپا ارائه می‌شود. بررسی خط‌مشی‌ها و سیاست‌ها توسط کمیسیون اروپا و ترسیم چشم‌انداز اروپا بر استناد به سیاست‌های موسسه تحقیقات جهانی حکایت از نقش و اهمیت دانشگاه در ورود به مسائل و موضوعات ملی و جهانی دارد. البته دانشگاه توانسته است نقش حکمرانی خود در سیاستگذاری‌ها و خط‌مشی‌گذاری‌های ملی و فراملی اروپا را به‌خوبی ایفا کند، به‌طوری که اعتماد و اعتقاد از سوی دولت‌ها و افکار عمومی به دانشگاه‌ها روزبه‌روز بیشتر و مستحکم‌تر شده و این ناشی از نقش فعال، کنشگر و تاثیر مثبت دانشگاه‌ها در حل مسائل بوده است.
بنابراین دانشگاهی که در ادبیات توسعه از آن به‌عنوان مولود و مولد توسعه یاد می‌کنند در حال حاضر در شرایطی فعالیت می‌کند که انتظارات روزافزون را باید پاسخگو باشد. در مبانی نظری از نسل چهارم دانشگاه به تعبیری دانشگاه «پاسخگو به جامعه» صحبت می‌شود. از منظری دیگر در کنار مسئولیت آموزشی و پژوهشی و پیشقراولی علمی در جامعه و آگاهی‌بخشی، از مسئولیت اجتماعی و برای هیات‌علمی دانشگاه در کنار توانش علمی از توانش اجتماعی به تعبیر بوردیو گفته می‌شود. در افکار عمومی امروز از بالاترین مقام سیاسی کشور تا شهروندان معمولی همه و همه از لزوم پاسخگو شدن و دغدغه‌مند شدن دانشگاه و حساس شدن این نهاد پیشرو نسبت به مسائل جامعه و آسیب‌ها و دردهای آن سخن می‌گویند. بنابراین دانشگاه‌ها از دو منظر 1- اثری که دانشگاه گذاشته و 2- انتظاری که از دانشگاه می‌رود کانون توجه قرار گرفته است.
