سیدمهدی موسوی‌تبار، دبیر فرهیختگان‌آنلاین: فردا قرار است قطر و لبنان افتتاحیه بازی‌های جام ملت‌های آسیا در قطر را برگزار کنند. قبل از تمام مسابقات مهم، خبر پخش یا عدم پخش آن به یکی از مسائل مهم تبدیل می‌شود. روز گذشته بود که تصویر یک نامه از طرف ساترا در فضای مجازی دست‌به‌دست شد که در آن از مدیران رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی خواسته شده بود با توجه به اینکه حقوق پخش تلویزیونی رویدادهای جام ملت‌های آسیا 2023 در محدوده مرزهای جغرافیایی ایران به طور انحصاری به سازمان صداوسیما واگذار شده لطفا از پخش این بازی‌ها (زنده یا تولیدی) به هر نحو جلوگیری به عمل آید؛ خبری که خیلی زود واکنش‌های مختلفی را برانگیخت. پای نامه منتشرشده اسم و امضای حسین زارعی، مدیرکل صدور مجوز ساترا دیده می‌شد؛ فردی که پس از انتشار این خبر مصاحبه کرد و گفت اولا سازمان صداوسیما به لحاظ قانونی و براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی انحصار حق پخش زنده را در اختیار دارد و این یعنی هیچ نهاد و سازمان دیگری به‌جز سازمان صداوسیما نمی‌تواند به موضوع حق پخش زنده ورود کند. ثانیا هر پلتفرمی که بخواهد مجوز پخش مسابقات را داشته باشد، باید درخواستش را از طریق یکی از IPTVهای معاونت فضای مجازی صداوسیما اعلام کند و حق پخش بازی‌ها را داشته باشد؛ و این دومی ظاهرا روالی بوده که در جام جهانی قبلی و مسابقات المپیک هم برقرار بوده است.
یکی از اولین واکنش‌ها به نامه ساترا، خبر محرومیت پلتفرم‌ها از پخش مسابقات فوتبال جام ملت‌ها بود؛ خبری که با توضیحات زارعی و شرایطی که گفته شد خیلی سریع تکذیب شد. او توضیح داد که براساس مصوبه سازمان صداوسیما و در جهت حمایت از کسب‌وکار و انتشار محتوای صحیح، «آی‌فریم» مسابقات فوتبال جام ملت‌های آسیا را به رسانه‌های درخواست‌کننده می‌دهند، تا آنها هم بتوانند مسابقات را پوشش دهند. آی‌فریم یعنی پخش کامل و بدون تغییر آنچه از صداوسیما پخش می‌شود در پلتفرم‌ها و این یعنی پلتفرم‌ها نمی‌توانند حین پخش فوتبال، تبلیغات خودشان را پخش کنند و فقط محدود به قبل و بین دو نیمه و بعد از بازی می‌شود. حتی نمی‌توانند روی گزارش صداوسیما صدای گزارشگر دیگری بگذارند. البته به‌جز این حالت، حالت دیگری هم وجود دارد که سکوها می‌توانند با IPTV قرارداد ببندند. شبیه به کاری که روبیکا در سال گذشته کرد و دیگر تحت نظارت ساترا نیست و به بخش فضای مجازی ارتباط پیدا می‌کند. در این مدل دوم، پلتفرم می‌تواند گزارشگر را هم تغییر دهد و اگر برنامه مستقلی دارد مجوزش را بگیرد و پخش کند.
عددها چه می‌گویند؟
با کمی جست‌وجو در فضای مجازی، تعرفه پخش مسابقات جام ملت‌های آسیای قطر را پیدا می‌کنیم. جدولی (جدول1) که نشان می‌دهد سه گروه برای پخش تیزر آگهی‌شان باید چه مبلغی را پرداخت کنند. نکته جالب اینکه در این جدول، تعرفه پخش بازی‌های ایران با سایر بازی‌ها برابر است. طبق فرمول عجیبی که در این جدول آمده ذیل هر سه گروه 35 را به اضافه دو هزار و 200 درصد کرده‌اند و این برای همه بازی‌ها یکسان است. شاید برای شما هم مثل ما سوال باشد که این 35 چیست. 35 درواقع طبقه‌ای است که متعلق به فوتبال است و برنامه‌ها را براساس همین طبقات تقسیم‌بندی کرده‌اند. 2200 درصد هم بالاترین میزان نرخ تعرفه در محاسبه است که به زمان و آن برنامه ارتباط پیدا می‌کند. این تمام ماجرای تعرفه‌ها نیست. اگر شما بخواهید سفارش آگهی بدهید باید مشخص کنید که قبل، حین، بعد یا به عنوان زیرنویس قرار است آگهی‌تان پخش شود یا همه موارد. در جدول دیگری (جدول 2) انواع نرخ تعرفه طبقه 35 دیده می‌شود. در این جدول از رقم حدود 130 میلیون تومان که بالاترین میزان است وجود دارد تا 26میلیون تومان. حالا و طبق گفته‌های پیشین هر کدام از این ارقام را می‌توان به اضافه 2200درصد کرد. مرحله بعدی محاسبه میزان زمان تیزر است. مثلا اگر تیزر شما 15 ثانیه باشد باید عدد به‌دست‌آمده از جمع نرخ ثانیه تعرفه و 2200درصد ضرب‌در 15ثانیه شود. (جدول 3) اعداد به‌دست‌آمده شگفت‌آور هستند. ممکن است دوستان بازرگانی صداوسیما باز هم بگویند این خبرها نیست و اعداد اغراق‌شده هستند و پای کلی تخفیف یا حتی تهاتر در میان است. برای اینکه این مشکل را حل کرده باشیم یک جدول خالی هم گذاشته‌ایم تا مدیران محترم سازمان صداوسیما آن را پر کنند. (جدول 4).
این اعداد صرفا متعلق به تعرفه جام ملت‌های آسیای امسال است. تعرفه لیگ برتر امسال هم موجود است (جدول 5) پیش از این و در پنج شهریور سال گذشته در گزارشی با عنوان «فوتبال؛ معدن طلای تلویزیون» اشاره کردیم که طبق تعرفه رسمی صداوسیما تنها برای پخش زنده ۶۰ بازی سرخابی‌ها در فصل جاری تلویزیون بیش از ۳۱ هزار میلیارد تومان درآمد دارد. (جدول 6) گزارشی که با واکنش رسانه ملی و البته روزنامه این ارگان همراه بود. آنها این رقم را بالاتر از رقم‌های حق پخش لیگ برتر انگلیس و اسپانیا و ایتالیا می‌دانستند و پرداختش را البته محال؛ اما هیچ‌وقت نگفتند که عدد واقعی درآمد و عددی که به حساب باشگاه‌ها واریز شده چقدر است.
لیگ برتر خودمان بچه سرراهی است؟
اقدام صداوسیما در خرید مستقیم یا غیرمستقیم حق پخش بازی‌های جام ملت‌های آسیا حتما مبارک و قابل تحسین است؛ اتفاقی که نشان‌دهنده یک نگاه حرفه‌ای و برآمده از احترام به مخاطب است. رسانه ملی به خوبی می‌داند پرمخاطب‌ترین برنامه‌هایش همین فوتبال‌های زنده باشگاهی و ملی داخلی و حتی خارجی هستند و میزان مخاطبان برنامه‌های دیگرش(حتی سریال‌ها و رئالیتی‌شوها) با فاصله معناداری پایین‌تر هستند. در این حدود یک‌ماه زمان جام ملت‌های آسیا، تلویزیون و به‌طور خاص شبکه سه، می‌تواند کنداکتورش را پر کند از برنامه‌های زنده و تولیدی فوتبالی و فارغ از تفاوت شرایط، احتمالا همان راهی را برود که برای جام‌جهانی سال گذشته رفت.
صداوسیما راه درستی را برای پخش مسابقات جام ملت‌ها در پیش گرفته و احتمالا در پایان این بازی‌ها با افزایش تعداد مخاطبان رسانه ملی مواجه خواهیم شد. حالا که رسانه ملی در مواجهه با بازی‌های ملی و خارجی این رویه درست را ادامه داده است بهتر است کمی به داخل ایران هم توجه داشته باشد. عملکرد باشگاه‌های ایرانی در لیگ قهرمانان آسیا حاوی نکات آموزشی مهمی بود. درست یا غلط، تنها تیم ایرانی که صعود کرد هزینه بالایی کرده بود و حتی سقف را جوری شکافته بود که چهار امتیازش را گرفتند و سه بازیکنش را هم از بازی محروم کردند. وضعیت پرسپولیس و نساجی را هم که دیدیم. اوضاع استقلال هم آنچنان بد بود که سرمربی‌اش چندباری دستمزدش را کم کرد و مجبور به خرید بازیکن 160 میلیون تومانی شدند. تیم‌ها، به‌جز آنهایی‌که دست‌شان در جیب دولت است، درآمد چندانی ندارند و حتی گاهی ضررده هم هستند. از جمع این تیم‌ها حساب استقلال و پرسپولیس جداست. تیم‌هایی که هم سهامدار دارند و هم همچنان دولتی هستند اما اجازه کمک مالی گرفتن از دولت را ندارند. در چنین شرایطی، حق پخش تلویزیونی می‌تواند بار سنگینی از دوش تیم‌ها بردارد. هزینه ساخت یک فیلم سینمایی کمتر از 12-10 میلیاردتومان نیست و تلویزیون هم برای ساخت یک فیلم سینمایی، با همه گرفتاری‌های پیش‌تولید و پخشش باید همین رقم‌ها را هزینه کند. تلویزیون در یک سال فوتبالی حدود 60 بازی از استقلال و پرسپولیس(بدون احتساب بازی‌های آسیایی‌شان) پخش می‌کند که مهم‌ترین آنها دربی رفت و برگشت است. تعرفه در این دو بازی بالاترین رقم را به خودش می‌بیند. اگر تلویزیون می‌خواست در یک سال 60 فیلم سینمایی بسازد و پخش کند باید چه رقمی را هزینه می‌کرد؟ صدا‌و‌سیمایی که رقمی را برای پخش بازی‌های جام ملت‌های آسیا پرداخت می‌کند بهتر از هر کسی اهمیت پخش مستقیم بازی‌های استقلال و پرسپولیس در لیگ برتر را می‌داند. توقع این است که رسانه ملی در مواجهه با لیگ برتر و دو تیم پرطرفدار پایتخت، همان نگاهی را داشته باشد که به بازی‌های ملی دارد. تلویزیون قدرت این را دارد که 60 فیلم سینمایی مهیج و جذاب بسازد که قبل و بعدش را بتواند با برنامه و آگهی پر کند؟
باشگاه‌ها اگر میزان درآمدشان بیشتر شود حتما می‌توانند بازیکنان و کادر فنی بهتری جذب کنند و این به جذاب‌تر شدن رقابت‌ها و مهم‌تر از آن کسب موفقیت در میادین داخلی و خارجی کمک شایانی می‌کند. البته که سخت است پرداخت حقی که بیش از دو دهه داده نشده و درآمد هم از آن داشته باشید. صداوسیما در یکی دو سال اخیر مدعی شده رقمی را تحت عنوان حق پخش تلویزیونی به خزانه دولت پرداخت کرده که به نظر می‌رسد «کیک» باشد تا واقعی. رقم هرچه بوده اسباب رضایت تیم‌ها و فدراسیون را فراهم نکرده و آنها همچنان شاکی هستند. فوتبال و به‌طور ویژه فوتبال زنده برای صداوسیما حکم هوا را دارد. کارنامه تلویزیون و آمار نشان می‌دهد که با «مستوران» و «خودمونی» و «اعجوبه‌ها» نمی‌تواند درآمدزایی کند. تنها برنامه محبوب و پرطرفدار این روزها یعنی «سرزمین مادری»، حدود یک دهه قبل ساخته شده است. اگر زمانی و به هر دلیلی پلتفرم‌ها بتوانند فوتبال را پخش کنند و بهتر و جذاب‌تر هم پخش کنند آیا تنها منبع جذب مخاطبان این رسانه بزرگ و قدیمی از بین نمی‌رود؟
حالا که صداوسیما همانند سال‌های اخیر و در مواجهه با بازی‌های بین‌المللی قائل به پرداخت حق پخش شده بهتر است نگاهی به لیگ خودمان هم بیندازد و این نگاه حرفه‌ای را به تیم‌هایی مانند استقلال و پرسپولیس هم داشته باشد. بیراه نگفته‌ایم اگر بگوییم هزینه سریال‌ها و برنامه‌های کم‌مخاطب تلویزیون از پخش آگهی‌های بازی‌های این دو تیم تامین می‌شود. حق دارند که معترض باشند و پیگیر حق و حقوق‌شان. مدیران محترم صداوسیما یک‌بار برای همیشه بگویند از پخش تبلیغات بازی‌های استقلال و پرسپولیس چقدر درآمد دارند و چرا آن را کامل پرداخت نکرده‌اند؟ چه میزان از شرایط این روزهای تیم‌های ایرانی به عدم حق پخش ارتباط دارد؟ بهتر نیست رسانه ملی لیگ ما را با لیگ‌های عربستان و چین و امارات مقایسه کند؟ حق پخش بازی‌های لیگ عربستان در حدود 70 میلیون پوند است. وضعیت اقتصادی رسانه ملی توقع پرداخت چنین ارقامی را برای مخاطب ایجاد نمی‌کند اما ای کاش یک نفر بیاید و بگوید که حق استقلال و پرسپولیس چقدر است و چرا در این سال‌ها پرداخت نشده است.
تحول صرفا در برنامه‌سازی نباید اتفاق بیفتد و در مسائل اقتصادی هم نیاز به چنین تغییری داریم.
جدول 1
جدول تعرفه طبقه 35 تلویزیون (جدول ۲)
جدول ۳
جدول ۴
با توجه به اینکه مدیران تلویزیون ممکن است به محاسبات ما شک وارد کنند خودشان این جدول را پر کنند
جدول 5
جدول 6
جدول 7
