مطهره‌سادات قاسمی، خبرنگار گروه دانشگاه: صحبت از ایجاد کنسرسیوم‌ها در دانشگاه آزاد از سال 1398 آغاز شد. درواقع بنا بود مراکز تحقیقاتی این دانشگاه در زمینه‌های مختلف در‌قالب کنسرسیوم کنار‌هم قرار گرفته و هم‌افزایی داشته باشند. به‌مرور خبر ایجاد کنسرسیوم‌ها یکی پس از دیگری به گوش رسید. هدف اصلی نیز استفاده از پتانسیل اعضای کنسرسیوم در راستای سیاست‌های کلان دانشگاه آزاد و در‌نتیجه جذب پروژه‌های مساله‌محور ملی و فرا ملی بود. تا به الان هشت کنسرسیوم در دانشگاه آزاد ایجاد شده است که در مسیر دستیابی به اهداف و ماموریت‌های خود برخی کنسرسیوم‌ها موفق‌تر عمل کردند. در ادامه گفت‌وگوی «فرهیختگان» با سه تن از دبیران کنسرسیوم انرژی‌های نو و تجدیدپذیر، ساخت و تولید و هوش مصنوعی را درباره وضعیت فعلی کنسرسیوم‌ها و ارائه راهکار برای تقویت فعالیت آنها را می‌خوانید.

ارتباط با صنایع نیازمند به محصولات تیراژبالا موجب تقویت کنسرسیوم‌ها می‌شود
کنسرسیوم ساخت و تولید دانشگاه آزاد از سال 1400 به طور رسمی کار خود را آغاز کرد. دبیرخانه این کنسرسیوم در واحد سیرجان مستقر است و واحدهای کرمان، زنجان، لنجان، تاکستان، مشهد، شهرمجلسی، نجف‌آباد، اردبیل، خمینی‌شهر، کرج، تهران شمال، سمنان، اهواز، اراک، ابهر، تیران، دماوند، ساری، همدان، ساوه، شیراز و خوی به جهت پی‌برد پروژه‌های مختلف عضو کنسرسیوم ساخت و تولید هستند. احمد برزکار، دبیر کنسرسیوم ساخت و تولید دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره فعالیت این کنسرسیوم بیان کرد: «با توجه به سیستم مراکز رشد و سرای نوآوری دانشگاه آزاد و مدل کارهای ما در دانشگاه آزاد سیرجان عملا اجرا کنسرسیوم مقدور نیست؛ چراکه به هرحال کنسرسیوم ساخت و تولید را با حضور 22 واحد دانشگاهی تشکیل داده و پروژه‌هایی را گرفتیم؛ اما در زمان اجرا، قالب کنسرسیوم از نظر فنی امکان‌پذیر نبود.» وی افزود: «برای مثال یکی از صنایع به دانشگاه برای تولید 60 عدد قطعه سفارشی می‌دهد. این صنایع اصولا ناظری دارند که برای نظارت بر کار اعزام می‌شوند. اما زمانی که این 60 قطعه در کنسرسیوم برعهده سه دانشگاه قرار می‌گیرد، صنعت از ما قبول نمی‌کند، زیرا نمی‌توند بر کار سه دانشگاه به صورت همزمان نظارت داشته باشد. به همین دلیل با این شرایط صنعت ترجیح می‌دهد سفارش را به شرکتی در اصفهان یا تهران سپرده تا دردسر کمتری را متحمل شود.» برزکار با اشاره به عدم وجود پروژه‌های با تیراژبالا گفت: «مساله دوم این است که سفارشات به دانشگاه تیراژ بالایی ندارند. در بازه زمانی فعالیت در حوزه تولید قطعه، همه پروژه‌ها با تعداد محدودی مانند 30 عدد به دانشگاه سپرده شده و از آنجایی که پروژه‌ها تولید انبوه نیستند، نتوانستیم در کنسرسیوم فعالیت چشم‌گیری داشته باشیم.» وی ادامه داد: «راهکار حیات دوباره کنسرسیوم‌ها ارتباط با صنایع نیازمند به محصولات تیراژبالا و اخذ اینگونه پروژه‌هاست، زیرا فقط در این شرایط است که می‌توانیم در قالب کنسرسیوم‌ فعالیت کنیم. همچنین بهتر است که مرکز کنسرسیوم ساخت و تولید در تهران باشد تا سفارش تولید قطعات را به تعداد زیاد از شرکت‌ها و صنایع بزرگ گرفته و بین واحدهایی که در شهرستان‌های کوچک‌تر قرار دارند تقسیم کند. در حال حاضر تجهیزات و دستگا‌ه‌های مورد نیاز را در واحدهای مختلف دانشگاه آزاد مانند همدان و بیرجند داریم اما سفارشات ما به گونه‌ای است که نمی‌توانیم فعالیت کنیم.» وی افزود: «برای مثال یکی از صنایع قصد دارد به ما سفارش تولید قطعه‌ای را بدهد و ما هر قطعه را یک میلیون تومان قیمت‌گذاری می‌کنیم اما ممکن است، هزینه همان قطعه در واحد دیگر دانشگاه آزاد متفاوت باشد؛ درواقع وحدت رویه قیمت‌گذاری نداریم. حتی اگر این مساله را نیز برطرف کنیم؛ از آنجایی که تولید قطعه حرفه اصلی دانشگاه نیست و مشتریان زیادی ندارد، تعهد لازم نسبت به انجام پروژه ایجاد نخواهد شد.» دبیر کنسرسیوم ساخت و تولید دانشگاه آزاد با بیان اینکه تعامل بین واحدهای دانشگاهی عضو کنسرسیوم به دلیل چالش‌های موجود در حوزه پذیرش پروژه در دانشگاه، نمی‌تواند شکل بگیرد، اظهار کرد: «تولیدات ما سفارشی است نه تیراژی، مثلا اگر قرار باشد ما سالانه 10 هزار قطعه تولید کنیم، شرایط خوب است اما در سال گذشته تولید تمام سفارشات ما به 97 قطعه رسید و سفارشات موردی بود و برای مثال تیراژ پنج هزارتایی از یک قطعه نداریم. از طرف دیگر صنایع باید بر روند تولید نظارت داشته باشند و زمانی که متوجه می‌شوند یک پروژه در واحدهای مختلف انجام می‌شود پشیمان خواهند شد، زیرا تولید قطعات به گونه‌ای است که مهارت هر فرد با فرد دیگر متفاوت بوده و به همین دلیل میزان کیفیت محصولات نیز متغییر است. به طور کلی صنعت زیربار این کنسرسیوم‌ها نمی‌رود.» وی در آخر بیان کرد: «در سال گذشته 60 قرارداد بستیم و حدود 50 میلیارد تومان کسب درآمد داشتیم. اما صنعت نسبت به دانشگاه بسیار گسترده‌تر و جلوتر است. به همین دلیل بهتر بود که مرکز کنسرسیوم ساخت و تولید بدون وابستگی به واحدهای دانشگاهی مانند دیگر دفاتر مستقل در دانشگاه آزاد، ایجاد شود تا ظرفیت تمام دانشگاه‌ها را بررسی کرده و طبق این ظرفیت‌ها نسبت به همکاری با صنایع تصمیم‌گیری کند.»

نیروگاه‌های فتوولتاییک توسط کنسرسیوم انرژی‌های نو و تجدید‌پذیر راه‌اندازی می‌شوند
کنسرسیوم انرژی‌های نو و تجدید‌پذیر دانشگاه آزاد اسلامی از سال 1399 کار خود را در واحد بوشهر آغاز کرد که پس از مدتی در زمستان 1400 دبیرخانه این کنسرسیوم به واحد قم منتقل شد. 13 مرکز تحقیقاتی فعال از واحدهای بوشهر، دماوند، بجنورد، تهران مرکزی، علی آباد‌کتول، شهرضا، سمنان، دزفول، رشت، ایذه، نجف آباد، اردبیل و قم به علاوه دو واحد علوم‌و‌‌تحقیقات و قزوین اعضای کنسرسیوم انرژی‌های نو و تجدید‌پذیر را تشکیل می‌دهند. هادی کارگر شریف‌آباد دبیر کنسرسیوم انرژی‌های نو و تجدید‌پذیر دانشگاه آزاد با اشاره به توضیحی درباره میزان فعالیت این کنسرسیوم، بیان کرد: «کنسرسیوم انرژی‌های نو 16 عضو دارد که  14 عضو آن حقوقی و همان مراکز تحقیقاتی فعال در حوزه انرژی‌های نو هستند. دبیرخانه این کنسرسیوم از سال 1400 تا به الان در دانشگاه آزاد واحد قم مستقر است.» وی افزود: «کنسرسیوم انرژی‌های نو و تجدیدپذیر، شهریورماه امسال با هدف تعیین فعالیت‌های پیش‌روی این کنسرسیوم جلسه‌ای در اردبیل برگزار کرد پس از آن درآبان‌ماه نیز جلسه دیگری با محوریت احداث نیروگاه‌های برق خورشیدی، در سازمان مرکزی دانشگاه آزاد برگزار شد. همچنین در حال پیگیری تفاهمنامه دانشگاه آزاد با سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا)  برای احداث 100 مگاوات نیروگاه برق خورشیدی در واحدهای دانشگاه آزاد هستیم.» کارگر‌شریف‌آبادی با اشاره به فعالیت‌های مشخص‌شده کنسرسیوم در جلسات برگزار‌شده، تشریح کرد: «تشکیل دفاتر مدیریت انرژی در واحدهای مختلف دانشگاه آزاد، موافقت شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه با ورود واحدهای دانشگاه آزاد دراحداث نیروگاه‌های فتوولتاییک، همکاری کنسرسیوم انرژی‌های نو با شرکت توسعه آزاد پاسارگاد در زمینه بهینه‌سازی انرژی و نیروگاه‌های خورشیدی، از جمله فعالیت‌های آینده کنسرسیوم انرژی‌های نو و تجدید‌پذیر دانشگاه آزاد است.» وی افزود: «دستورالعمل کاهش مصرف انرژی در واحدهای دانشگاهی را تنظیم کرده‌ و به مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد تحویل داده‌ایم و منتظر پاسخ آنها هستیم. همچنین برگزاری دوره‌های آموزشی در حوزه انرژی برای روسای مراکز تحقیقاتی عضو کنسرسیوم، پیگیری مراکز تحقیقاتی عضو کنسرسیوم برای استفاده از تفاهم فی مابین دانشگاه آزاد و ساتبا به جهت اصلاح روشنایی معابر و... از دیگر فعالیت‌های آتی این کنسرسیوم به شمار می‌رود.» دبیر کنسرسیوم انرژی‌های نو و تجدید‌پذیر دانشگاه آزاد با اشاره به متولیان پروژه‌های مشخص‌شده کنسرسیوم، اظهار کرد:  «پروژه اصلاح روشنایی معابر برعهده مرکز تحقیقات انرژی واحد اردبیل و با مشارکت ساتبا است. همچنین بناست به صورت رایگان لامپ‌های بالای 150 وات معابر و سالن‌های ورزشی واحدهای دانشگاه آزاد با لامپ‌ها کم مصرف تعویض شود.» او در ادامه تصریح کرد: «تاسیس دفتر مدیریت انرژی نیز بر عهده تمام واحدهای دارای مرکز تحقیقات بوده که دستورالعمل آن را پیشنهاد داده و منتظریم از سمت سازمان مرکزی ابلاغ شود. همچنین واحد سمنان و دماوند طرح‌های توجیهی خود در زمینه احداث نیروگاه‌های فتوولتاییک را ارائه داده‌اند. لازم به ذکر است کنسرسیوم انرژی‌های نو به طور مستقیم پروژه‌ای را قبول نمی‌کند بلکه مسئولیت سیاست‌گذاری‌های کلان مراکز تحقیقاتی را برعهده دارد.»

توانستیم 6 پروژه توسط مراکز تحقیقاتی عضو کنسرسیوم جذب کنیم
کنسرسیوم هوش مصنوعی دانشگاه آزاد از بهمن ماه 1400 کار خود را به‌طور رسمی آغاز کرد. دبیرخانه این کنسرسیوم در واحد نجف‌آباد استان اصفهان مستقر است و واحدهای ارومیه، تبریز، تهران مرکزی، علوم‌وتحقیقات و قزوین هم اعضای آن را تشکیل می‌دهند. بهرنگ برکتین با اشاره به فعالیت‌های کنسرسیوم هوش مصنوعی دانشگاه آزاد بیان کرد: «در کمتر از یک سال‌ونیم گذشته برنامه‌های کشورهای پیشرو در این حوزه را مطالعه کرده و متناسب با اهدافی که در اسناد بالادستی درخصوص پیشرفت در حوزه هوش مصنوعی درج شده، در جلساتی شرکت کرده‌ایم و من به‌عنوان رئیس کنسرسیوم هوش مصنوعی دانشگاه آزاد در بسیاری از جلساتی که در سطح کلان کشور برگزار شده به‌عنوان نماینده دانشگاه آزاد حضور یافتم و سعی کردم نقش دانشگاه آزاد را در زمینه پیشبرد اهداف هوش مصنوعی در کشور پررنگ‌تر و روشن‌تر کنم.» وی افزود: «برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت توسط کنسرسیوم هوش مصنوعی طراحی شد که تا به الان تقریبا بخش‌های عمد‌ای از برنامه کوتاه‌مدت محقق شده و در حال عملیاتی کردن برنامه میان‌مدت هستیم. کنسرسیوم هوش مصنوعی همواره سعی دارد در کنفرانس‌های مربوطه در داخل و خارج از کشور نقش داشته باشد و در این بازه زمانی دیتابیسی از محققان این حوزه جمع‌آوری کنیم.» برکتین با اشاره به بخش‌های برنامه کوتاه‌مدت اظهار کرد: «زمینه‌سازی ورود کنسرسیوم به شبکه‌های هوش مصنوعی کشور یکی از مهم‌ترین بخش‌های برنامه کوتاه‌مدت بود. همچنین بخش آموزش هوش مصنوعی برای دانشجویان و علاقه‌مندان به این حوزه راه‌اندازی شد. شیوه‌نامه‌های ایجاد انجمن تخصصی هوش‌مصنوعی نیز تنظیم شد که پس از تاسیس آن، در حال حاضر این انجمن مشغول عضوگیری است.» وی ادامه داد: «تبیین جایگاه هوش مصنوعی در بین مراکز تحقیقاتی دانشگاه آزاد نیز از اهداف حائز اهمیت برای ما بود که بتوانیم افراد را در جهت فعالیت پرفایده در این حوزه ترغیب کنیم. برای مثال ما در واحد نجف‌آباد با 11 دانشکده دیگر جلساتی را برگزار کردیم تا از این طریق بتوانیم هوش مصنوعی را در رشته و گرایش‌های دیگر به‌عنوان بخشی از پایان‌نامه دانشجویان وارد کنیم. یعنی پایان‌نامه‌ها محتوای بین‌رشته‌ای مانند پزشکی با کمک هوش مصنوعی داشته باشند.» برکتین با بیان اینکه هدف اصلی در برنامه میان‌مدت پروژه‌گرایی است، تشریح کرد: «هدف ما جذب پروژه برای کنسرسیوم است که تا به الان قدم‌های خوبی در این مسیر برداشته شده و توانستیم 6 پروژه توسط مراکز تحقیقاتی عضو کنسرسیوم جذب کنیم و الان دو پروژه به پایان رسیده است. مرکز تحقیقات کلان‌داده، بینایی ماشین و ریزشبکه‌های هوشمند متولی پروژه‌های پذیرفته‌شده هستند. همچنین باید بتوانیم در مرکز هاب هوش مصنوعی کشور نقش عمده‌ای به دانشگاه آزاد بدهیم که این مساله نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و همکاری بیشتر مراکز تحقیقاتی و واحدهای مختلف است.» وی افزود: «بنا است کارخانه هوش مصنوعی در دانش‌شهر ایران (واحد نجف‌آباد) تاسیس شود. این بخش درواقع مربوط به برنامه بلندمدت کنسرسیوم هوش مصنوعی است اما مقدمات و بسترسازی‌های مناسب برای ایجاد آن، باید در طول مدت اجرای برنامه میان‌مدت رخ دهد. هدف از تاسیس این کارخانه تبدیل طرح‌ها و ایده‌ها به نمونه محصول است.» برکتین با اشاره به وضعیت هوش‌ مصنوعی در کشورها، گفت: «باید به این نکته توجه کرد که هوش مصنوعی در بسیاری کشورها ازجمله ایران قدم‌های اولیه خود را برمی‌دارد. در این بین کاربرد هوش مصنوعی جلوه زیادی دارد و خودش علمی است که همواره درحال پیشرفت است. از لحاظ تخصص، در ایران متخصصان هوش مصنوعی کمی نداریم، حتی از 14 دانشمند، 2 درصد برتری که از واحد نجف‌آباد انتخاب شده‌اند بسیاری از آنها متخصص هوش مصنوعی بوده‌اند اما مشکل ایران و برخی کشورها عدم فعالیت و کاربرد هوش مصنوعی در علوم دیگر است.» وی با اشاره به تاکید رهبر انقلاب مبنی‌بر قرار گرفتن کشور در جمع 10 کشور برتر حوزه هوش مصنوعی، اضافه کرد: «ما از نظر رتبه علمی در سکوی سیزدهم ایستاده‌ایم اما در پیاده‌سازی و کاربرد هوش مصنوعی رتبه 75 جهان را داریم، پس برای ارتقای رتبه 75 در ابتدا باید فرهنگ‌سازی در جامعه رخ دهد. یکی از اهداف بزرگ کنسرسیوم این است که نقش محوری برای دانشگاه آزاد در تهیه سند نقشه‌راه هوش مصنوعی و تبیین جایگاه این هوش ایجاد کنیم.» برکتین افزود: «این هدف تا حدودی محقق شده، زیرا هر جا که حرفی از هوش مصنوعی به‌میان می‌آید، نام دبیرخانه کنسرسیوم هوش مصنوعی دانشگاه آزاد مطرح است و ما به‌عنوان صاحب نظر دعوت می‌شویم. به نظر من اینکه توانسته‌ایم در حوزه‌ای که به‌تازگی درحال پا گرفتن است، نقشی ایده‌محور بازی کنیم که در همین بین نیز ما می‌توانیم از پروژه‌های مختلف کشور مطلع می‌شویم و در راستای جذب پروژه‌های بهتر و ایجاد رشته‌های بین‌رشته‌ای نسبت به دانشگاه‌های دیگر موفق باشیم. وی با اشاره به اقدامات لازم برای فعالیت بهتر کنسرسیوم هوش مصنوعی، بیان کرد: «درحال‌حاضر مهم‌ترین انتظاری که در کنسرسیوم داریم، این است که تمام مراکز تحقیقاتی فعال در حوزه هوش مصنوعی، کارهای خود را از طریق دبیرخانه کنسرسیوم هوش مصنوعی پیگیری کنند. موازی‌کاری و عدم‌هماهنگی بین اقدامات مراکز تحقیقاتی می‌تواند دانشگاه آزاد را با چالش‌های مختلفی روبه‌رو کند، زیرا سرمایه دانشگاه به هدر می‌رود و نیروهای خبره هوش مصنوعی که می‌توانند در این حوزه فعالیت داشته باشند به‌دلیل عدم ارتباط با یکدیگر پروژه‌های مختصر و کوچکی انجام می‌دهند، اما اگر تمام قوا در دبیرخانه متمرکز باشند، جذب پروژه‌های بزرگ ملی و فراملی امکان‌پذیر خواهد بود.» برکتین در پایان گفت: «دبیرخانه به‌دنبال منفعت مادی برای خودش نیست و هدف این است که پروژه‌های بزرگ را جذب و براساس توانمندی مراکز تحقیقاتی بین آنها تقسیم کند یا اگر مرکز تحقیقاتی کوچکی پروژه بزرگی گرفت، آن را از طریق دبیرخانه کنسرسیوم هوش مصنوعی با مراکز دیگر مرتبط سازد و به‌جای چندین پروژه کوچک، یک پروژه بزرگ انجام دهد که هم منفعت بیشتری دارد و هم آینده بهتری را رقم می‌زند.»