زهرا طیبی، خبرنگار گروه نقد روز: بررسی صلاحیت‌های داوطلبان انتخابات مجلس دوازدهم تقریبا به ایستگاه پایانی رسیده است. روز پنجشنبه سخنگوی شورای نگهبان از اعلام نتایج بررسی صلاحیت‌ها به وزارت کشور خبر داد تا با مشخص شدن نام داوطلبان، احزاب و شخصیت‌ها وارد کارزار انتخاباتی اسفند شوند. البته نتایج نهایی بررسی اعتراض‌ها توسط شورای نگهبان در بهمن‌ماه نیز اعلام خواهد شد و ممکن است در نتایج اعلامی تفاوتی حاصل شود. بااین‌حال نکته قابل‌توجه نتایج اعلامی از سوی شورای نگهبان، تایید صلاحیت افرادی بود که در بررسی هیات‌های اجرایی صلاحیت آنها تایید نشده بود؛ موضوعی که واکنش‌های منفی به‌همراه داشت و نگرانی‌ها درباره کاهش میزان مشارکت در انتخابات اسفند را تشدید کرد. با وجود این اما اعلام نتایج توسط شورای نگهبان و تغییر در نتایجی که هیات‌های اجرایی اعلام کرده بودند، این امید را ایجاد کرد که قرار است انتخابات اسفند با حضور موثر طیف‌های مختلف سیاسی برگزار شود.
 
   گام اول شورای نگهبان برای ایجاد فضای رقابتی میان طیف‌ها و گروه‌های سیاسی
دور اول بررسی صلاحیت‌های داوطلبان در هیات‌های اجرایی در شرایطی برگزار شد که اعلام نتایج بررسی‌ها اعتراض‌ها و حواشی زیادی را به‌همراه داشت. تقریبا بیشتر افرادی که از جناح‌ها و احزاب اصلاح‌طلب ثبت‌نام کرده بودند، صلاحیت‌شان مورد تایید قرار نگرفت؛ امری که با واکنش‌های منفی زیادی توام شد و نگرانی‌ها درباره کاهش میزان مشارکت و یکدستی انتخابات مجلس دوازدهم را تشدید کرد. پیش از این برخی احزاب اصلاح‌طلب از همان روزهای ابتدایی ثبت‌نام در انتخابات از عدم مشارکت در انتخابات صحبت‌ به‌میان می‌آوردند و یکی از علت‌های عدم مشارکت خود در انتخابات‌ها را بررسی صلاحیت‌ها توسط شورای نگهبان می‌دانستند. با این تفاصیل طیف‌های معتدل‌تر اصلاح‌طلبان مشارکت و حضور در انتخابات را تنها راه موثر برای نقش‌آفرینی می‌دانستند اما اعلام نتایج اولیه باعث ایجاد موجی از ناامیدی در میان احزاب و طیف‌های مختلف سیاسی شد، امری که می‌توان اثر مستقیم آن را در میزان مشارکت و ایجاد شور و نشاط انتخاباتی در فضای جامعه دانست.
   حالا نوبت نقش‌آفرینی احزاب است
جوی که در فضای عمومی جامعه ایجاد شد، این بود که قرار است انتخابات برمبنای توصیه‌های برخی سیاسیون با حضور یک طیف سیاسی برگزار شود. به‌نظر می‌رسد موضوعی که از درجه اهمیت پایینی در بررسی صلاحیت‌ها در هیات‌های اجرایی برخوردار بود، میزان مشارکت و ایجاد فضای رقابتی در انتخابات مجلس دوازدهم باشد. در میان افرادی که صلاحیت‌ آنها تایید نشده بود نام علی مطهری، مسعود پزشکیان و غلامرضا تاجگردون هم به چشم می‌خورد. نکته قابل‌توجه این بود افرادی که صلاحیت آنها تایید نشده بود، ازجمله افراد و چهره‌های اصلاح‌طلبی بودند که احتمال این امر وجود داشت اجماع حول آنها برای انتشار لیست صورت بگیرد. با وجود این ممکن بود آنها نیز از نقش‌آفرینی موثر در انتخابات صرفنظر کنند و به‌طور جدی وارد کارزار انتخابات اسفند نشوند. علاوه‌بر این دلایل متقنی مبنی‌بر علت عدم احراز یا تایید داوطلبان اعلام نشده بود، بر همین مبنا آسیب این اعلام نتیجه را می‌توان مستقیما متوجه مشارکت و مهر تاییدی بر ادعاهای افرادی دانست که از یکدستی انتخابات مجلس، توسط گروهی خاص صحبت می‌کردند. واکنش‌های منفی به این اعلام نتیجه تا آنجا ادامه پیدا کرد که برخی روایت‌ها از گلایه رهبر انقلاب مبنی‌بر اعلام نتیجه بررسی‌ها توسط هیات‌های اجرایی منتشر شد. اعلام نتایج بررسی صلاحیت‌ها توسط شورای نگهبان اما با نظر هیات‌های اجرایی تفاوت‌هایی داشت. صلاحیت برخی افراد که توسط هیات‌های نظارت تایید نشده بودند، مورد تایید قرار گرفت که ازجمله این افراد مسعود پزشکیان، علی مطهری و غلامرضا تاجگردون بودند. امری که امیدها مبنی‌بر حضور موثر طیف‌های مختلف سیاسی در انتخابات مجلس را تقویت کرد. تا اینجای ماجرا یکی از موارد مهمی که می‌تواند در افزایش مشارکت تاثیر مثبت داشته باشد، یعنی ایجاد فضای باز انتخاباتی برای حضور طیف‌ها و گرایش‌های مختلف سیاسی که به نحوه احراز صلاحیت داوطلبان توسط شورای نگهبان بستگی داشت، محقق شده است. نگاهی به آمار تایید صلاحیت‌ها توسط شورای نگهبان نشان می‌دهد، علی‌رغم نحوه بررسی صلاحیت‌ها توسط هیات‌های اجرایی که زیرنظر وزارت کشور صورت می‌گرفت، هیات‌های نظارت استان‌ها زیرنظر شورای نگهبان، بهتر عمل کردند و شرایط برای حضور طیف‌ها و گروه‌های سیاسی که مایل به مشارکت در انتخابات بودند، هموارتر شده است. گام بعدی اما نحوه حضور و نقش‌آفرینی احزاب و جناح‌های سیاسی در انتخابات اسفند است، حالا و با ایجاد فضای باز سیاسی برای مشارکت احزاب و جناح‌های سیاسی، ایجاد فضای شور و نشاط انتخاباتی و ارائه برنامه‌ دقیق و درست برای ایجاد امید به مشارکت آحاد جامعه امری است که بار آن روی دوش احزاب و جناح‌های سیاسی قرار دارد.
 
   در انتخابات دوازدهم مجلسی‌های بیشتری تایید شدند
سخنگوی شورای نگهبان روز گذشته از تایید صلاحیت تقریبا 52 درصد از داوطلبانی که نام‌نویسی کرده بودند، خبر داد و گفت: «در این دوره بیش از 21 هزار پرونده از واجدان شرایط در هیات‌های نظارت استانی مورد بررسی قرار گرفت که بیش از 52 درصد از این افراد تایید صلاحیت شدند. بر همین اساس بیش از 11 هزار نفر توسط هیات‌ مرکزی نظارت بر انتخابات و هیات‌های نظارت استانی تایید صلاحیت شدند که این رقم نسبت به دوره قبل (تعداد افرادی که در هیات‌های نظارت استانی انتخابات مجلس یازدهم تایید صلاحیت شدند) دوبرابر است.» البته میزان ثبت‌نام‌کنندگان در دوره اول انتخابات مجلس عددی نزدیک به 50 هزار نفر بود که این میزان بعد از بررسی هیات‌های اجرایی استان، به 21 هزار نفر رسید. شورای نگهبان از میان تقریبا 21 هزار داوطلب، صلاحیت 11 هزار داوطلب را تایید کرد. از میان نمایندگان فعلی مجلس 275 نفر در انتخابات مجلس دوازدهم نام‌نویسی کردند که صلاحیت 26 نفر از آنها تایید نشد. نگاهی به بررسی صلاحیت‌ها در همین مرحله در انتخابات مجلس یازدهم تفاوت قابل‌توجهی را نشان می‌دهد. در دوره یازدهم انتخابات مجلس، صلاحیت 14 هزار و 500 نفر از داوطلبان مورد بررسی قرار گرفت که از این میان صلاحیت تقریبا هفت‌هزار و 296 نفر تایید نشد. بااین‌حال با وجود افزایش میزان داوطلبان در انتخابات مجلس‌های یازدهم و دوازدهم نیز تقریبا صلاحیت 50 درصد داوطلبان یا احراز نشده یا ردصلاحیت شدند. در انتخابات مجلس یازدهم از میان نمایندگان مجلس دهم، صلاحیت 90 نفر از نمایندگان مجلس تایید نشد که در میان آنها نام علی مطهری، محمود صادقی و الیاس حضرتی به‌چشم می‌خورد. این میزان در اعلام نتایج بررسی صلاحیت‌ نمایندگان مجلس در انتخابات مجلس دوازدهم به 26 نفر رسید که کاهش قابل‌توجهی داشته است، بااین‌حال به‌نظر می‌رسد شورای نگهبان تا اینجای بررسی صلاحیت‌ها فضا را برای حضور طیف‌ها و گرایش‌های مختلف سیاسی فراهم کرده است.
 
   علت عدم‌تایید مجلسی‌ها را اعلام کنید
با وجود این اما اعلام نتایج بررسی صلاحیت‌ها همچنان حواشی به‌همراه داشته است، برخی نمایندگان فعلی مجلس به تایید صلاحیت غلامرضا تاجگردون که اعتبارنامه‌اش در مجلس یازدهم رد شد، واکنش نشان دادند. برخی نیز عدم تایید صلاحیت بعضی نمایندگان فعلی مجلس را مورد انتقاد قرار دادند. نکته قابل‌توجه این بود که برخی نمایندگان که صلاحیت آنها احراز نشده اعلام کرده‌اند تنها پیامکی مبنی‌بر عدم تایید صلاحیت آنها ارسال شده و دلیلی ناظر به اینکه علت رد یا عدم احراز صلاحیت آنها چه بوده اعلام نشده است. برخی نیز اعلام کرده‌اند پیامکی مبنی‌بر رد یا عدم‌ احراز دریافت نکردند. امری که موجب شد برخی از همین داوطلبان گمانه‌زنی‌هایی ناظر به علت عدم احراز صلاحیت خود مطرح کنند و علت آن را رای‌هایی بخوانند که به طرح‌ها و لوایح داده‌اند. اگرچه این موضوع در دوره‌های گذشته نیز سابقه داشته، داوطلبانی که صلاحیت آنها تایید نشده، نظراتی درباره علت ردصلاحیت خود اعلام می‌کنند که مشخص نیست علت اصلی این موارد بوده یا دلایل مهم دیگری وجود داشته است؛ موضوعی که در سایه عدم اعلام دقیق و درست علت ردصلاحیت یا عدم اعلام آن به داوطلب صورت می‌گیرد. امری که این بار نیز در انتخابات مجلس دوازدهم منجر به بروز واکنش‌هایی شد. نتیجه مشخص اعلام نتایج بررسی‌ها به این شکل، ایجاد فضای منفی در جامعه و قرار گرفتن شورای نگهبان در موضع متهم است. آنچه در شرایط فعلی مورد انتظار است، این است که اطلاع‌رسانی دقیق و درستی درباره علت عدم احراز یا ردصلاحیت داوطلب به او اعلام شود یا درصورت توافق داوطلب به‌صورت عمومی اعلام شود. این موضوعی است که ضرورت اعلامش در مورد نمایندگان فعلی مجلس- که صلاحیت‌شان‌ تایید نشده- بیشتر احساس می‌شود و اعلام آن هم منجر به اطلاع‌رسانی دقیق و شفاف درباره علت احراز داوطلب می‌شود و هم فضا را برای گمانه‌زنی‌های نادرست می‌بندد. در وهله بعدی این امکان را به داوطلب نمی‌دهد که علت عدم احراز خود را سیاسی بداند و نهادهای ناظر را به سیاسی‌کاری متهم کند. با وجود این با توجه به اینکه بعد از اعتراض داوطلبان در مرحله اول بررسی صلاحیت‌ها نتایج بررسی‌ها تغییر داشت، این امید وجود دارد که در بررسی‌های بعدی این نتایج تغییر داشته باشند. درواقع با توجه به اینکه هنوز نتایج نهایی توسط شورای نگهبان اعلام نشده این احتمال وجود دارد نتایج نهایی که توسط هیات‌های نظارت مرکزی اعلام خواهد شد نیز از نتایجی که توسط هیات‌های نظارت استان‌ها اعلام شده بازتر باشد و برخی افراد که در این مرحله هم صلاحیت‌شان تایید نشده مورد تایید قرار بگیرند.