زهرا طیبی، خبرنگار گروه نقد روز: امروز رئیس‌جمهور در اولین روزهای سال جدید میلادی و بعد از تقریبا سه بار لغو سفر به دعوت اردوغان راهی ترکیه خواهد شد. یکی از بهانه‌های حضور رئیسی در ترکیه، شرکت در هشتمین نشست شورای عالی همکاری ایران و ترکیه است که تقریبا هرسال برگزار شده. با این حال این سفر در شرایطی صورت گرفته که موضوع محوری منطقه، غزه و عملیات طوفان الاقصی است. ترکیه اما از همان روزهای ابتدای عملیات، مواضع متناقضی گرفت و وقتی واکنش‌های منفی در جهان اسلام و افکار عمومی کشور خود را دید، مجبور شد مواضع تندی علیه اسرائیل و شخص نتانیاهو بگیرد. امری که اگر چه روابط اسرائیل و ترکیه را در حوزه سیاسی با چالش مواجه کرد اما در دیگر حوزه‌ها مخصوصا روابط تجاری، تعاملات خوبی میان ترکیه و اسرائیل برقرار بود و بخش قابل‌توجهی از نیاز اسرائیل در حوزه‌های مختلف را تامین می‌کرد و سطح این تعاملات بعد از شروع جنگ غزه هیچ تغییر قابل‌توجهی نداشته است. این احتمال وجود دارد که گفت‌وگوهایی میان دو طرف ناظر به اسرائیل صورت بگیرد و ایران تلاش کند تا ترکیه را برای اعمال بیشتر فشار سیاسی علیه اسرائیل همراه کند. موضوعات اقتصادی و تجاری ایران، تمدید قرارداد گازی 25 ساله ایران و ترکیه نیز احتمالا ازجمله موضوعاتی خواهد بود که در دیدار رئیسی و اردوغان مطرح خواهد شد. برای بررسی محورهای مهمی که در دیدار دوجانبه ایران و ترکیه مطرح خواهد شد با علی حیدری، کارشناس مسائل ترکیه گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
در حوزه تبادل تجاری با ترکیه با میزان قابل انتظار فاصله داریم
حیدری یک از محورهایی که در سفر رئیسی مطرح خواهد شد را موضوعات سیاسی دانست و گفت: «سفر رئیسی به ترکیه حداقل سه بار به تعویق افتاده است. قرار بود این سفر ابتدای امسال صورت بگیرد ولی به دلایلی به تعویق افتاد و به انتهای سال شمسی و ابتدای سال میلادی، موکول شد. در این سفر قرار است هشتادمین دور مذاکرات شورای عالی راهبردی دو کشور تشکیل شود که به ریاست سران برگزار خواهد شد و طی یک دهه گذشته هرساله برگزار شده است و حتی در دوره کرونا هم به صورت وبینار، انجام گرفته است. این نشان می‌دهد دو طرف عزم راسخی دارند برای اینکه روابط خود را در حوزه‌های دیگر هم توسعه بدهند. ما در حوزه سیاسی سطحی از روابط را با ترکیه داریم اما در سطح روابط تجاری، اقتصادی و فرهنگی این سطح را نمی‌بینیم و تناسب ندارد. در حال حاضر حدود 6.5 تا 7 میلیارد دلار تبادل تجاری با ترکیه داریم که نسبت به حدود 21 میلیارد دلار سال 2014 خیلی پایین است و اگر بدانیم که دو طرف هدف و چشم‌انداز خودشان را 30 میلیارد دلار گذاشته‌اند، این نشان می‌دهد ما از برنامه خیلی عقب هستیم.»
ایران و ترکیه به‌عنوان دو کشور مهم منطقه‌ای می‌توانند در تحولات منطقه تاثیرگذار باشند
حیدری عوامل مختلفی را در کاهش سطح روابط تجاری ایران و ترکیه موثر دانست و توضیح داد: «عوامل مختلفی در کاهش سطح روابط تجاری وجود داشته که یکی بحث تحریم ایران است که طی یک دهه گذشته خیلی پررنگ دنبال شده است. همچنین موضوع کرونا که در سه سال گذشته به‌طور موقت در روابط تاثیرگذار بود و موضوعات و اختلافات منطقه‌ای مثل سوریه که آن‌هم بر روابط تجاری تاثیر گذاشت و امروز هم موضوع قفقاز جنوبی و دالان موسوم به زنگه‌زور هم می‌تواند بر این موضوع تاثیرگذار باشد. اما طرفین طی یک دهه گذشته به این نتیجه و جمع‌بندی رسیده‌اند که باید پرونده‌های مختلف را به صورت جدا جدا بررسی کنند و نباید اجازه بدهند که این پرونده‌های اختلافی بر روابط دو کشور سایه بیندازد و آن را تحت شعاع قرار دهد و روابط دوکشور را سرد کند، چون دو کشور به‌عنوان قدرت‌های مهم منطقه‌ای می‌توانند با همکاری یکدیگر در تحولات منطقه‌ای تاثیرگذار باشند. همین‌طور روابط‌شان هم با توجه به اقتصاد مکملی که با هم دارند می‌تواند، برای هر دو کشور نفع و سود داشته باشد. مجموعه این عوامل باعث شده ما هرسال نشست سطح عالی سران را داشته باشیم. علاوه‌بر آن در اتفاقات و رویدادهای مختلف در منطقه هم دیدارهایی بین طرفین انجام می‌گیرد که در آن روابط دوجانبه را بررسی و برای بهبود روابط یا هماهنگی بیشتر در موضوعات منطقه‌ای با یکدیگر رایزنی و گفت‌وگو می‌کنند.»
تمدید قرارداد گازی 25 ساله؛ یکی از محورهای گفت‌وگو میان ایران و ترکیه
حیدری یکی از محورهای مهم این سفر را موضوعات تجاری طرفین دانست و گفت: «از آنجا که موضوعات تجاری بسیار مهم است، تصورم این است که بخش اعم این دیدارها به بررسی وضعیت روابط تجاری و راه‌های افزایش آن اختصاص داشته باشد. الان موضوعات مختلفی را با هم داریم. یکی بحث تعرفه تجارت ترجیحی است که لیست آن آماده شده ولی طی یک دهه گذشته بنا به دلایل مختلف، اجرایی نشده است و طرفین در حال بررسی و بازبینی آن لیست هستند. موضوع گذرگاه‌های مرزی را بین طرفین داریم. در حال حاضر چند گذرگاه داریم و به دنبال افزایش تعداد این گذرگاه‌ها هستیم، ازجمله اینکه قرار است سه بازارچه مرزی بین طرفین راه‌‌‌اندازی و افتتاح شود که امیدواریم در این سفر در این‌باره نیز تصمیم‌گیری بشود. موضوع دیگر بحث قرارداد گازی 25 ساله ایران و ترکیه است که در سال 2026 تمام می‌شود و طرفین در حال مذاکره در این خصوص هستند که با توجه به اینکه در سال 2024 هستیم، امسال یا سال آینده طرفین باید به نتیجه برسند تا بتوانند برنامه‌ریزی‌ها کنند. فکر می‌کنم در این خصوص گفت‌وگو بین سران دو کشور انجام شود. با توجه به اینکه دو طرف مایل به تمدید آن هستند، چانه‌زنی بر سر قیمت، تمدید امضای این تفاهمنامه را مقداری به تعویق انداخته و امیدوارم طرفین به توافقی در این خصوص برسند.»
درخواست کمک آنکارا از ایران برای مبارزه با پ.ک.ک
موضوعات امنیتی نیز یکی از محورهایی است که حیدری معتقد است گفت‌وگوهایی پیرامون آن صورت خواهد گرفت و توضیح داد: «موضوع دیگر، بحث امنیتی است که ترکیه از ایران درخصوص مبارزه با پ.ک.ک در منطقه کمک خواسته و خواهد خواست که طرفین در منطقه همکاری بیشتری در این خصوص داشته باشند. هفته گذشته نیروهای نظامی ترکیه در شمال عراق از طرف پ.ک.ک مورد حمله قرار گرفتند و 12 نفر کشته شدند که این بزرگ‌ترین ضربه طی یک دهه گذشته از طرف پ. ک. ک به ترکیه است و باعث شد در این کشور چند روزی عزای عمومی اعلام شود. ترکیه از ایران خواهد خواست که به آنکارا کمک بیشتری در حوزه همکاری برای مبارزه منطقه‌ای با پ.ک.ک داشته باشد.» حیدری درباره اینکه آیا سفر هفته بعد پوتین نیز ارتباطی به دیدار رئیسی و اردوغان خواهد داشت، گفت: «پوتین هفته بعد به ترکیه خواهد رفت و موضوعاتی که بین ترکیه و روسیه مطرح شده، بحث‌های دیگری است که در موضوعات دوجانبه و غزه خواهد بود و خیلی ارتباطی به موضوعات ایران نخواهد داشت. البته بعد از سفر رئیسی خواهد بود و گزارش دیدار با رئیسی در دیدار با پوتین هم مطرح خواهد شد.»
توافق احتمالی ایران و ترکیه بر افزایش فشار سیاسی به اسرائیل
غزه و اقدامات اسرائیل نیز احتمالا یکی از موضوعاتی خواهد بود که در این دیدار دوجانبه مطرح خواهد شد. حیدری در این‌باره گفت: «درمورد موضوع غزه که طرف ایرانی در دو ماه گذشته اهمیت زیادی به آن داده، در همه دیدارهای خود تلاش کرده این بحث را بگنجاند و از طرف مقابل بخواهد در راهبردی که برای فشار بر رژیم‌صهیونیستی در متوقف کردن کشتار و جنایت در غزه مطرح است، همکاری کند. ترکیه و ایران در این خصوص، نزدیک‌ترین مواضع را در جهان اسلام و کشورهای منطقه داشتند. ما از آقای اردوغان دیدیم که طی حداقل یک ماه گذشته بیشترین حملات را به نتانیاهو و ارتش اسرائیل داشت و نتانیاهو را قصاب غزه و هیتلر خواند که برای طرف اسرائیلی خیلی گران و سنگین آمد ولی از سوی دیگر بحث روابط تجاری ترکیه و اسرائیل مطرح است که علی‌رغم موضع‌گیری تند سیاسی، قطع یا کاهش روابط تجاری با اسرائیل محقق نشد و این روابط همچنان دنبال می‌شود، به‌خصوص اینکه ترکیه حدود 65 درصد فولاد اسرائیل را تامین می‌کند و این برای کارخانه‌های تسلیحاتی اسرائیل، خیلی حیاتی و مهم است. از طرف دیگر ترکیه محل ترانزیت نفت کشورهای جمهوری آذربایجان و اقلیم کردستان به اسرائیل است که این هم موضوع مهمی است. جمهوری اسلامی بارها از کشورهای اسلامی منطقه خواسته که روابط تجاری‌شان را با اسرائیل قطع یا حداقل کاهش دهند تا بتوانند بر این رژیم فشار وارد کنند که دست از اقدامات جنایتکارانه‌اش بردارد. یکی از موضوعات مهم در این دیدار همین خواهد بود که به یک توافق در این خصوص برسند تا یک فشار مضاعف را بر اسرائیل وارد کنند.» حیدری درباره احتمال کاهش تعاملات تجاری ترکیه با اسرائیل گفت: «تصور نمی‌کنم. ترکیه با این بهانه که تجارت با اسرائیل از طریق تجار و شرکت‌های خصوصی انجام می‌گیرد، دست به این کار نخواهد زد اما طرفین حداقل به یک تفاهمنامه برای فشار بر اسرائیل در حوزه سیاسی خواهند رسید.»
