زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: امروز را باید روز کسانی دانست که به‌خاطر شرایط اجتماعی و فرهنگی، حضورشان در مشاغل مختلف سختی‌های خاص  خودش را دارد. زنانی که در کنار ایفای نقش مادری و همسری، پا به پای مردان در بسیاری از عرصه‌ها حضور دارند. یکی از این حوزه‌ها را باید نظام آموزش عالی دانست که در آن زنان یا در کسوت استاد به تربیت نیروی انسانی می‌پردازد و یا به‌عنوان دانشجوی دختر در‌حال تحصیل در رشته‌های مختلف هستند. نکته مهم اینکه طی دو دهه اخیر زنان مشارکت جدی‌تری در فعالیت‌های علمی داشته‌اند و آمار منتشر شده طی سال‌های اخیر نیز این مساله را تایید می‌کند. به‌طوری‌که در سال 57، سهم پذیرش زنان در دانشگاه‌های کشور 23 درصد بود که این میزان از اواخر دهه 70 به بعد رشد قابل توجهی داشت و طی همین دهه به 60 درصد رسیده و در مقابل جمعیت اعضای هیات‌علمی زن در نظام آموزش عالی هم رشد 3 برابری داشته و بر اساس آخرین آمار موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی حضور زنان در هر دو بعد مدنظر این گزارش، طی سال‌های تحصیلی 1400-1399 و 1401-1400 باز هم رو به رشد بوده است.


رشته‌‌های پرطرفدار  دانشجویان دختر کدامند؟
یکی از موضوعات مهم درباره جمعیت زنان در نظام آموزش عالی، تعداد دانشجویانی است که در دانشگاه‌های کشور درحال علم‌آموزی رشته‌های مختلف هستند. با وجود اینکه 49 درصد از کل جمعیت دانشجویی کشور را در سال تحصیلی گذشته دختران تشکیل می‌دادند، اما بیشترین جمعیت دانشجویان دختر مختص دانشگاه پیام نور است، دانشگاهی که 238 هزار و 551 دانشجوی دختر دارد که 60 درصد از جمعیت کلش را شامل می‌شود. بعد از آن وزارت بهداشت با 122 هزار و 414 دانشجوی دختر و سهم 56 درصدی در رتبه دوم قرار دارد. وزارت علوم رتبه سوم را دارد و 52 درصد از کل جمعیت دانشجویی‌اش را دختران شامل می‌شوند. بعد از آن موسسات غیرانتفاعی با سهم 51 درصدی و در رتبه پنجم دانشگاه آزاد با سهم 47 درصدی قرار دارد.

   افزایش یک درصدی جمعیت دانشجویان دختر ظرف یک‌سال
جالب‌تر اینکه در سال تحصیلی 1400-1399 ‌طبق اطلاعات موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی تعدادشان به یک میلیون و 62 هزار و 19 هزار نفر می‌رسید، اما این میزان در سال تحصیلی گذشته به یک میلیون و 73 هزار و 830 نفر افزایش داشته است، یعنی ورودی دانشجویان دختر به نظام آموزش عالی فارغ از مقطع تحصیلی، 1.1 درصد ظرف یک‌سال بیشتر شده است که نشان می‌دهد اقبال برای تحصیل در میان دختران همچنان روند صعودی خود را حفظ کرده است.
با وجود اینکه دانشگاه‌های تک‌جنسیتی مانند الزهرا(س) را می‌توان خاص دانشجویان دختر دانست؛ اما واقعیت این است که در نظام آموزش عالی، به تعداد محدود رشته تحصیلی داریم که تحت هیچ شرایطی پذیرش دانشجوی پسر در آن وجود ندارد و آنها هم زیر رشته‌های وزارت بهداشت تعریف می‌شوند. عملا با گسترش رشته‌های دانشگاهی و همچنین تغییر  سبک زندگی امروز، اکثر رشته‌های تحصیلی شرایط را برای تحصیل دانشجویان پسر و دختر فراهم کرده‌اند؛ با این حال اینکه چه رشته‌هایی در بین هزاران رشته تحصیلی مورد علاقه دختران و زنان جامعه است هم از آن مباحثی است که می‌تواند نشان‌دهنده ذائقه این قشر نسبت به نظام آموزش عالی کشور باشد. رشته‌هایی که البته پذیرش آنها هم تنها منحصر به دانشجویان دختر نیست و امکان تحصیل دانشجویان پسر هم در آن وجود دارد. رشته روانشناسی را باید اولین رشته پرطرفدار در میان دانشجویان دختر دانست. رشته‌ای که سال تحصیلی 1400-1399 جمعیت دانشجویی آن به 72 هزار و 700 نفر می‌رسید که این میزان برای سال گذشته با کاهش 3 هزار و 883 نفری به جمعیت 68 هزار و 817 نفر رسید که معنایش ریزش 4 درصدی در این رشته است. رشته بعدی که بیشترین جمعیت دانشجویان دختر را طی این دو سال مدنظر این گزارش به خود اختصاص داده، حسابداری است. رشته‌ای که جمعیت دانشجویی آن در سال 1400-1399  به 46 هزار و 943 نفر می‌رسد که با ریزش 0.7 درصدی به 46 هزار و 583 نفر کاهش یافت. حقوق هم سومین رشته پرطرفدار به شمار می‌رود. رشته‌ای که جمعیت آن در سال 99‌، 46 هزار و 829 نفر بود که همانند دو رشته دیگر در سال تحصیلی 1401-1400 روند کاهشی داشته و به 45 هزار و 688 نفر رسیده بود که معنایش ریزش 2.4 درصدی این رشته است. نکته جالب اینجاست که رشته پزشکی که در نگاه کلان، اصلی و پرطرفدارترین رشته این روزهای جامعه به‌ شمار می‌رود، در رده چهارم قرار دارد و جمعیت دانشجویی دختر در آن هم به نسبت کمتر از دیگر رشته‌هاست؛ هر چند روند جمعیتی در این رشته طی این دو سال افزایشی بوده است. به عبارت دقیق‌تر جمعیت دانشجویان دختر این رشته از 26 هزار و 514 نفر به 27 هزار و 96 نفر رسید یعنی رشد 2.1 درصدی که نشان می‌دهد توجه دختران به تحصیل در این رشته بیش از گذشته شده است. علوم تربیتی پنجمین رشته پرطرفدار این دانشجویان است، رشته‌ای که از جمعیت آن مانند پزشکی رو به افزایش بوده و از 26 هزار و 361 نفر به 26 هزار و 473 نفر رسیده که نشان‌دهنده رشد 0.4 درصدی جمعیت دانشجویان در این رشته است.

   160 رشته؛ فقط یک دانشجوی دختر دارد
جالب اینکه در سال تحصیلی 1400-1399 ‌در 169 رشته، تنها یک دانشجوی دختر پذیرش شده بودند، رقمی که برای سال تحصیلی گذشته به 167 رشته رسیده بود که از جمله آنها می‌توان به مهندسی هوانوردی، تبلیغات و بازاریابی، پدافند غیرعامل در نظام سلامت، اورولوژی اطفال، مهندسی برق گرایش مخابرات و رمز و... اشاره کرد؛ هر چند نام بردن از همه این رشته‌ها از حوصله خواننده خارج می‌شود، اما اگر بخواهیم دسته‌بندی نسبت به این رشته‌ها که کمترین اقبال را از سوی دانشجویان دختر داشته‌اند، انجام دهیم باید عنوان کرد عمده این رشته‌ها در حوزه فنی و مهندسی و علوم پایه تعریف می‌شوند.

30 درصد از اساتید کشور را زنان تشکیل می‌دهند
اگر بخواهیم اعضای هیات‌علمی را از نظر زیرنظام‌های آموزشی بررسی کنیم، باید عنوان کرد در کل کشور 30 درصد از جمعیت اعضای هیات‌علمی را زنان تشکیل داده‌اند، یعنی از جمعیت 80 هزار و 922 نفری این جامعه، 24 هزار و 431 نفرشان خانم هستند. در این میان 44 درصد اساتید وزارت بهداشت را زنان تشکیل می‌دهند که باعث شده این وزارتخانه رتبه اول را در این حوزه داشته باشد. یعنی 9 هزار و 300 استاد با مرتبه‌های علمی مختلف از استاد گرفته تا مربی آموزشیار در این وزارتخانه مشغول به فعالیت هستند. دانشگاه پیام‌نور، دانشگاه فرهنگیان و آزاد هر کدام 32 درصد از جمعیت اساتیدشان را زنان شامل می‌شوند. از مجموع 23 هزار و 587 هیات‌علمی وابسته به دانشگاه آزاد، هفت هزار و 488 نفرشان زنان بوده‌اند. بعد از آن موسسات آموزش عالی غیردولتی با سهم 28 درصدی، دانشگاه فنی و حرفه‌ای با سهم 26 درصدی، وزارت علوم با سهم 19 درصدی و در جایگاه آخر هم دانشگاه‌های وابسته به دستگاه‌های اجرایی با سهم 12 درصدی قرار دارند. نکته مهم دیگر اینکه از میان هفت هزار و 144 جمعیت استادتمامی سال تحصیلی 1401-1400، هزار و 21 نفرشان زن هستند، یعنی 14 درصد از کل آنها را زنان تشکیل داده‌اند. این نسبت در مرتبه علمی دانشیاری که سه هزار و 387 نفر بوده که نسبتش به کل جمعیت این حوزه، 22 درصد می‌شود. جالب‌تر اینکه این نسبت هرچه مرتبه علمی اساتید کمتر می‌شود، بیشتر شده به‌طوری که در مرتبه استادیاری این نسبت به 33 درصد و در مربی به 35 درصد می‌رسد. هرچند که این میزان در مربی آموزشیار روند نزولی گرفته و به 30 درصد رسیده است.

   وضعیت اساتید زن در رشته‌های پرجمعیت چطور است؟
آمار اعضای هیات‌علمی با ملاک قرار دادن رشته‌های تحصیلی هم حاوی نکات قابل‌توجهی است؛ به‌طوری که بیشترین اعضای هیات‌علمی تمام‌وقت زن در هر دو سال تحصیلی در رشته‌های مرتبط با وزارت بهداشت بوده است. به‌طوری که رشته پرستاری و زنان و زایمان در هر دو سال بیشترین اعضای هیات‌علمی را داشته و ترتیب 699 و 468 هیات‌علمی زن در این دو رشته در سال تحصیلی گذشته در دانشگاه‌های کشور مشغول به تدریس بودند. سومین رشته اما رشته زبان و ادبیات فارسی بوده که 230 عضو و بعد از آن باز رشته مامایی که زیرشاخه وزارت بهداشت محسوب می‌شود، قرار دارد. به‌طوری که در این رشته 220 عضو هیات‌علمی داشتیم. پنجمین رشته با بالاترین میزان هیات‌علمی زن را هم باید مربوط به بهداشت- بهداشت باروری دانست که 195 هیات‌علمی تمام‌وقت داشته است. روانپزشکی، دندانپزشکی - کودکان، بیماری‌های داخلی، علوم تغذیه و بیهوشی هم رشته‌های دیگری هستند که به مراتب در زمره 10 رشته اصلی این حوزه قلمداد می‌شوند.
   به ازای هر 461 دانشجوی روانشناسی تنها یک استاد تمام‌وقت خانم!

جالب اینجاست که در رشته روانشناسی که بیشترین جمعیت دانشجویی را به خود اختصاص داده، تنها 149 عضو هیات‌علمی تمام‌وقت داریم. این تعداد را وقتی در مقابل جمعیت 68 هزار و 817 دانشجو می‌گذاریم، نشان می‌دهد به ازای هر 461 دانشجوی دختر این رشته، تنها یک عضو هیات‌علمی خانم تمام‌وقت داریم. در رشته حسابداری هم این نسبت ازای هر 419 دانشجو یک استاد تمام‌وقت خانم است. این وضعیت در رشته حقوق رقم عجیب‌وغریبی است، به‌طوری که در مقابل هر دو هزار و 538 دانشجو، تنها یک استاد داریم!

   36 درصد کارکنان آموزش عالی  را  زنان تشکیل می‌دهند
جذب کارکنان زن در نظام آموزش عالی هم موضوع دیگری است که با تکیه به آمارهای مربوط به این بخش، اطلاعات قابل‌توجهی دارد. هرچند از جمعیت 98 هزار و 769 نفری کارمندان، فقط 36 هزار و 498 نفرشان که معادل 36 درصدشان می‌شود را زنان تشکیل داده‌اند، اما بیشترین استفاده از نیروی خانم در این بدنه، بعد از وزارت علوم به دانشگاه آزاد می‌رسد. البته در مجموع از میان 98 هزار و 769 کارمند مشغول به کار در این بخش از کشور، 36 هزار و 498 نفرشان را کارمندان زن تشکیل داده‌اند، یعنی 36 درصد از کل بدنه را زنان تشکیل می‌دهند. اگر بخواهیم به‌صورت جزئی‌تر به این حوزه نگاه کنیم هم باید عنوان کرد در سال تحصیلی 1401-1400، از مجموع 31 هزار و 106 کارمند، 11 هزار و 600 نفرشان کارمندان زن بودند، یعنی 37 درصد از جمعیت آنها را زنان تشکیل می‌دادند. این میزان در دانشگاه آزاد هم از میان 29 هزار و 109 کارمند، به هشت هزار و 984 کارمند زن می‌رسد، یعنی 30 درصد از کل بدنه کارمندی این دانشگاه را زنان تشکیل می‌دهند. وزارت بهداشت با وجود اینکه بیشترین اعضای هیات‌علمی زنان تمام‌وقت را در پنج رشته اول داشته، اما در جذب نیروی زن کارمند در رده سوم قرار دارد و هفت هزار و 689 کارمند زن در آن مشغول به فعالیت هستند. جایگاه چهارم این حوزه هم به دانشگاه پیام‌نور با دو هزار و 936 کارمند و بعد از آن به موسسات آموزش غیردولتی با هزار و 979 کارمند می‌رسد.