زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: اشتغال را باید موضوع پرچالش و قدیمی کشور دانست، حوزه‌ای که طی سال‌های اخیر با ظهور کرونا و وخیم شدن شرایط اقتصادی، تکانه‌های قابل‌توجهی خورده است. بالا بودن نرخ بیکاری در کشور و بدتر از آن نرخ بالای بیکاری در میان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی باعث شده طی سال‌های اخیر نگاه‌ها به وضعیت کیفیت خروجی دانشگاه‌ها جلب شود. اتفاقی که دلیلی برای نقد دانشگاه‌ها در خصوص عدم آموزش مهارت‌های لازم به دانشجویان شده و منتقدان با توجه به نگاه بازار به فارغ‌التحصیلان دانشگاهی معتقد بودند نداشتن مهارت‌های لازم برای ورود به بازار کار از سوی نیروی انسانی تربیت‌شده در نظام آموزش عالی، باعث پس زدن آنها از سوی فعالان صنعتی و بنگاه‌های اقتصادی شده است. البته بد نیست کمی به عقب‌تر برویم، زمانی که تصور اقشار مختلف جامعه این بود که برای رسیدن به بازار کار، تحصیل در دانشگاه و تداوم آن در مقاطع تحصیلات تکمیلی می‌تواند به‌عنوان کلید موفقیت در این زمینه ایفای نقش کند. باوری که جمعیت دانشجویی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری را برای سال‌ها، به‌شکل قابل‌توجهی بالا برد و البته تا مدت‌ها فارغ‌التحصیلی از مقطع دکتری یا یک پله پایین‌تر از آن یعنی کارشناسی ارشد می‌توانست فارغ‌التحصیل را به مناصب شغلی مناسب برساند اما طی دوسال اخیر با درنظر گرفتن آمار اشتغال به کار در میان فارغ‌التحصیلان مقاطع مختلف که از سوی وزارت علوم منتشرشده، به‌صراحت باید گفت دیگر تحصیلات تکمیلی هم نمی‌تواند تضمین‌کننده داشتن شغل در کشور باشد.
نرخ بیکاری کاهشی شد، بیکاری فارغ‌التحصیلان نه!
شاید بد نباشد در وهله اول نگاهی به آمار منتشرشده از سوی مرکز آمار ایران درخصوص وضعیت نیروی کار در پاییز امسال و مقایسه آن با همین بازه زمانی در سال گذشته داشته باشیم. براساس آمار این مرکز، نرخ بیکاری در میان جوانان 18 تا 25، در پاییز امسال 14.4 درصد بوده که نسبت به همین بازه زمانی در سال گذشته، 0.4 درصد کاهش یافته است. نرخی که با توجه به رده سنی‌اش، می‌توان آنها را قشر دانشجو و فارغ‌التحصیلان حساب کرد اما آنچه واضح است اینکه ظرف یک سال تنها 0.4 درصد یعنی کمتر از 0.5 درصد بیکاری در میان آنها کاهش پیدا کرده است. موضوع جالب دیگر اینکه بیشترین سهم اشتغال در سه بخش کشاورزی، صنعت و خدمات هم با سهم 52.1 درصدی به بخش خدمات می‌رسد و کمترین میزان هم برای بخش کشاورزی با سهم 13.6 درصدی است. آمار منتشرشده درباره بخش صنعت هم سهم اشتغال 34.2 درصدی را برای پاییز امسال نشان می‌دهد، یعنی عملا فارغ‌التحصیلانی که رشته تحصیلی‌شان با بخش خدمات در ارتباط است، شانس بیشتری برای رسیدن به بازار کار در اختیار خواهند داشت و در این میان رسیدن به درآمد در حوزه کشاورزی هنوز با چالش‌های زیادی همراه خواهد بود.
البته آمار این مرکز حاوی اطلاعات مهمی دیگری هم بود. یکی از موضوعات قابل‌توجه نرخ بیکاری جمعیت 15 ساله و بیشتر فارغ‌التحصیلان آموزش عالی است که در پاییز امسال 11.4 اعلام شده بود که نسبت به نرخ 12.5 درصدی در مدت مشابه سال قبل، 1.1 درصد کاهش پیدا کرده بود. در مقابل سهم بیکار 15 ساله و بیشتر فارغ‌التحصیلان آموزش عالی از کل بیکاران کشور 42.8 درصد اعلام شده که رشد 0.4 درصدی نسبت به سهم 42.5 درصدی در پاییز سال 1401 دارد. البته اشتغال در میان همین گروه افزایش داشته و از 26.4 درصد به 27.5 درصد در پاییز امسال رسید. هرچند میزان اشتغال در میان این قشر افزایش یافته، اما بیکاری در میان آنها گسترش پیدا کرده، در مقابل با نگاهی به آماری که از سوی وزارت علوم در ارتباط با سهم اشتغال در میان مقاطع مختلف تحصیلی منتشرشده هم‌جهت است، یعنی عملا باز دست فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از بازار کار کوتاه‌تر شده و این خود پالس منفی دیگری به جامعه خواهد بود.
داده‌های جدید وزارت علوم چه می‌گوید؟
اتفاق ویژه امسال در رصد اشتغال فارغ‌التحصیلان مقاطع مختلف نسبت به سال گذشته را باید کاهش چشمگیر نرخ اشتغال در میان سه مقطع دانست، به‌طوری‌که آمار اشتغال در مقطع کاردانی که سال گذشته 65 درصد اعلام شده و بیشترین نرخ اشتغال را هم بین چهار مقطع تحصیلی به خود اختصاص داده بود، امسال به 50 درصد رسیده که نشان‌دهنده کوچک شدن جمعیت شاغل در میان این فارغ‌التحصیلان است. این بدان معنی نیست که برخلاف سال قبل، دیگر نمی‌توان با مدرک کاردانی به‌راحتی وارد بازار کار شد؛ البته ناگفته نماند که نرخ اشتغال در این مقطع تنها در سال‌های 1401 و 1398 بیشتر از 55 درصد شده بود.
رشد 2 درصدی اشتغال کارشناسی‌ها نسبت به سال قبل
وضعیت اشتغال در کارشناسی‌ها اما متفاوت از سال قبل شده است. به‌طوری‌که سهم اشتغال در این مقطع از 50 درصد به 52 درصد رسیده که معنایش افزایش 2 درصدی در این حوزه است. البته روند در این مقطع، از سال 1400 رو به بهبود رفته؛ چراکه درصد وزنی اشتغال در این مقطع برای آن سال 41 درصد بوده است. بااین‌حال بهترین سال را برای فارغ‌التحصیلان این مقطع را باید سال 98 دانست که سهم اشتغال در آن به 63 درصد هم رسیده بود، هرچند مشخص نیست دوباره فارغ‌التحصیلان کارشناسی می‌توانند سهم بالایی را در اشتغال به‌دست آورند یا خیر؟
ارشدها راحت‌تر صاحب شغل شدند؟
کارشناسی ارشد که امسال با سهم 55 درصدی، بیشترین میزان فارغ‌التحصیلان شاغل را به خود اختصاص داده هم به نسبت سال گذشته، روند نزولی را طی کرده است. به‌طوری‌که از 61 درصد به 55 درصد رسیده، یعنی جمعیت شاغل در این حوزه هم 6 درصد کوچک‌تر شده است. اما آنچه باید به آن توجه کرد، اینکه فارغ‌التحصیلان این مقطع بیشترین میزان اشتغال را در بین آمار اشتغال فارغ‌التحصیلان 98-97 به خود اختصاص داده‌اند؛ درحالی‌که حتی این سهم اشتغال در میان آنها هم به 60 درصد نمی‌رسد.
افزایش 38 درصدی بیکاری در بین فارغ‌التحصیلان دکتری
با وجود اینکه فارغ‌التحصیلی از اولین پله تحصیلات تکمیلی در سال 1402، به معنی ورود نسبتا آسان‌تر به بازار کار تلقی می‌شود، اما وضعیت برای فارغ‌التحصیلان مقطع دکتری که از سال 97 تا 1400، همیشه بیشترین آمار اشتغال را به خود اختصاص داده‌اند، از سال گذشته تا امروز بدتر شده است؛ تا جایی که اگر بگوییم تحصیل در این مقطع نه‌تنها دیگر تضمینی برای رسیدن به بازار کار نیست، بلکه شاید به‌خاطر سختی‌هایی که دانشجوی دکتری و بعد از آن فارغ‌التحصیلی از این مقطع دارد، دیگر مانند گذشته برای جامعه جذاب نخواهد بود. برای درک بهتر این موضوع سهم 43 درصدی اشتغال در میان فارغ‌التحصیلان این مقطع می‌تواند روشنگر این مساله باشد، سهمی که در سال گذشته 47 درصد اعلام شده بود و حالا 4 درصد هم ریزش داشته است. این آمار وقتی درکنار سهم 81 درصدی اشتغال مقطع دکتری در سال 1400 قرار می‌گیرد که معنایش افزایش 38 درصدی بیکاری در این میان این مقطع است.
با نگاهی به آمار منتشرشده، آنچه در میدان واقعیت در ارتباط با وضعیت اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی وجود دارد، این است که شرایط ورود آنها به بازار کار علی‌رغم همه تمهیداتی که از سوی وزارت علوم برای نزدیک شدن ارتباط بین دانشگاه و صنعت شکل گرفته و با وجود برگزاری دوره‌های مهارتی مختلف، اما عملا نه‌تنها بهبودی در این زمینه صورت نگرفته، بلکه شرایط برای آنها نسبت به سال 98 به‌مراتب بدتر شده است.
مقایسه میانگین وزنی درصد اشتغال به تفکیک مقطع تحصیلی در کل کشور
