سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: در سال۲۰۰۲، فناوری همگرا برای اولین بار وارد ادبیات علوم و فناوری شد و بسیاری از کشورها سرمایه‌گذاری روی همگرایی فناوری‌ها را شروع کردند. ایران نیز از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۴ با تولید ۲۰ مقاله در این حوزه رتبه ۱۵ را در بین ۲۰ کشور تولید‌کننده این فناوری به خود اختصاص داد و این روزها نیز دانشگاه آزاد به‌صورت خاص به این حوزه ورود کرده است؛ دکتر طهرانچی رئیس این دانشگاه معتقد است باید به دنبال علمی بود که فایده‌محور، بسترساز اشتغال دانش‌بنیان و افزاینده اقبال اجتماعی باشد. در شماره امروز روزنامه در گفت‌وگو با رئیس دانشکده علوم و فناوری همگرایی پزشکی و رئیس مرکز تحقیقات علوم همگرای پزشکی «فرهیختگان» به فعالیت‌های علوم و فناوری‌های همگرا در حوزه پزشکی پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
رئیس دانشکده علوم و فناوری همگرایی پزشکی دانشگاه آزاد:
30 درصد مقالات‌مان در حوزه علوم همگرا نوشته شده است
دانشکده علوم و فناوری همگرایی پزشکی در سال 1396 از تجمیع دو دانشکده ایجاد شد. قبل از سال 1396 دانشگاه علوم پزشکی و دانشگاه علوم دارویی وجود داشت که هر دو دانشکده نیز نام این دانشگاه‌ها را داشتند. از سال 1396 دانشکده علوم نوین و فناوری نوین با حدود شش هزار دانشجو راه‌اندازی شد و در حال حاضر بزرگ‌ترین دانشکده علوم پزشکی است. این دانشکده فعالیت خود را پس از تجمیع دانشگاه‌های علوم پزشکی، علوم دارویی و دندانپزشکی آغاز کرد و سال 1398 هم استارت همگرایی زده شد. ابراهیم بلالی، رئیس دانشکده علوم و فناوری همگرایی پزشکی دانشگاه آزاد است.
نخستین دانشکده علوم همگرای دانشگاه هستیم
او درخصوص جزئیات تشکیل این دانشکده و اهداف آن گفت: «در دانشکده ما هم گروه‌ها و هم استادان پتانسیل داشتند که به‌صورت همگرا بتوانند با یکدیگر همکاری داشته باشند. رشته‌ها و گروه‌های ما شامل گروه‌های میکروبیولوژی در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری و زیست‌شناسی سلولی - مولکولی در هر سه مقطع بودند. کنارش گروه‌های بیوتکنولوژی، میکروبی، پزشکی، بیوشیمی، نانو، ژنتیک در مقطع ارشد، و در آخر رشته‌ای میان‌رشته‌ای به نام گروه مدیریت داشتیم. شاید اولین دانشکده در دانشگاه آزاد ما بودیم که بحث همگرایی را شروع کردیم.» رئیس دانشکده علوم و فناوری‌های همگرای پزشکی دانشگاه آزاد تصریح کرد: «بین رشته‌های خود، رشته‌هایی مثل ژنتیک با نانو و میکرو با نانو داریم. پروپوزال‌های آنها تصویب شده و برخی از دانشجویان نیز دفاع کرده‌اند. ما شروع به کار روی بحث همگرایی کرده‌ایم. همگرایی روی چهار پایه برنامه‌ریزی شده؛ علوم زیستی، بیوانفورماتیک، علوم شناختی. در گروه‌ها و رشته‌هایی که داشتیم با استادان جلسه‌هایی برگزار کردیم. بین گروه‌ها و استادان تناسبی برقرار کرده و گروهی در قامت استاد راهنما و گروهی دیگر به‌عنوان مشاور، همکاری‌های خود را آغاز کرده‌اند.» بلالی خاطرنشان کرد: «در گروه‌های ژنتیک، میکروب و سلولی، طرح‌هایی ارائه کرده‌اند و توانسته‌ایم پروپوزال‌هایی را تعریف کنیم. خیلی از این پروپوزال‌ها را آماده داریم که دفاع کرده‌اند و به اتمام رسانده‌اند. در سال 1401 به بحث میان‌رشته‌ای در گروه مدیریت پرداختیم. ممکن است بحث بازاریابی در برخی از طرح‌ها هم مطرح باشد. بین گروه‌ها با گروه مدیریت، جلساتی درخصوص همگرایی برگزار کردیم. پروپوزال‌هایی برای آنها تعریف شده و شروع به کار روی دانشجویان گروه مدیریت و گروه‌های سلولی، ژنتیک و میکروب همراه با نانو کرده‌اند.» او ادامه داد: «در درون دانشکده بین گروه‌ها بحث همگرایی ایجاد شده است. استادان و گروه‌های مختلف با یکدیگر همکاری می‌کنند. اکنون برنامه‌ریزی کرده‌ایم بحث همگرایی با دانشکده‌های دیگر را پیش ببریم. درحال حاضر دانشگاه علوم پزشکی، تعداد دانشجویان زیادی دارد و استادان ما در بحث همگرایی با دانشکده‌های شیمی و داروسازی همکاری می‌کنند تا در بحث بالینی در سطح کل دانشگاه بتوانیم همکاری‌هایی داشته باشیم. در مجموع با توجه به موارد و پروپوزال‌هایی که داریم جزء اولین دانشکده‌هایی هستیم که به بحث همگرایی بین هشت گروه ورود کرده‌ایم. پیش‌تر اشاره کردم استادان و گروه‌ها پتانسیل بالایی دارند. پروپوزال‌هایی را هم آغاز کرده و به اتمام رسانده‌ایم. در بحث مدیریت هم با گروه‌های خود شروع به کار کرده‌ایم. چند پروپوزال تصویب شده و دانشجویان آماده همکاری هستند.»
فعالیت 6 هزار دانشجو در 8 گروه آموزشی
رئیس دانشکده علوم و فناوری همگرایی پزشکی دانشگاه آزاد با اشاره به هشت گروه موجود و تعداد دانشجویان و اعضای هیات‌علمی یادآور شد: «هم‌اکنون نزدیک به شش هزار دانشجو داریم که برخی در حال تحصیل هستند و بعضی دیگر مراحل تصویب یا دفاع از پایان‌نامه را پشت سر می‌گذارند. برخی دیگر هم تحصیل را تمام کرده و برای طی کردن مراحل فارغ‌التحصیلی نیامده‌اند. هشت گروه آموزشی داریم؛ میکروب و سلولی بزرگ‌ترین گروه ما محسوب می‌شود. برای زیست‌شناسی میکروبیولوژی و زیست‌شناسی سلولی مولکولی هر سه مقطع را داریم. گروه بیوتکنولوژی میکروبی و پزشکی، گروه بیوشیمی، گروه ژنتیک، گروه تکوین، گروه نانو و گروه مدیریت هم هستند. در این گروه‌ها و رشته‌ها اکثر رشته‌ها متعلق به وزارت علوم هستند. بعضی نیز مانند گروه نانو و گروه بیوتکنولوژی، رشته‌های وزارت بهداشت به شمار می‌روند.» بلالی گفت: «از آنجایی که دانشجویان بیشتر با این عنوان آمده، ثبت‌نام و شروع کرده‌اند فعلا نام دانشکده را در سایت قرار نداده‌ایم. ولی عملا با توجه به مستنداتی که داریم از سال‌های 1398 و 1399 کارها را انجام داده‌ایم. بحث تصویب مطرح بوده و شاید بخواهند بیرون از دانشگاه باشد. اسمی که در دفترچه کنکور آمده همین است و ما نیز تغییر نداده‌ایم تا دانشجویان بدانند به چه صورت باید انتخاب کنند و مراحل را پشت سر بگذارند.» او با تاکید بر نام کامل دانشکده علوم و فناوری‌های همگرا، درباره ارتباط این دانشکده‌ها در دانشگاه آزاد اسلامی بیان کرد: «هدف اصلی این است که هرکدام از این دانشکده‌ها با توجه به پتانسیل داخلی بتوانند نقش‌آفرین باشند. برخی از آنها هنوز نتوانسته‌اند با گروه‌های خودشان همکاری داشته باشند. چنانکه پیش‌تر گفتم دانشکده ما هشت گروه دارد. چند گروه کارهای خود را انجام داده‌اند، پروپوزال آنها تعریف و تصویب شده و دفاع نیز کرده‌اند. برخی دیگر از جمله دانشکده‌های تهران مرکزی و علوم‌وتحقیقات به‌تازگی در درون دانشکده شروع به کار کرده و بیرون از دانشگاه هنوز فعالیتی نداشته‌اند.» رئیس دانشکده علوم و فناوری همگرایی پزشکی دانشگاه آزاد تصریح کرد: «علاوه بر در درون دانشکده، با دانشکده‌های دیگر دانشگاه خودمان همکاری کرده‌ایم؛ مثل دانشکده شیمی. گروه تکوین با دانشجویان فیتوشیمی و اسانس دانشکده شیمی همکاری کرده‌اند. ارتباطی با آنها ندارم، ولی در درون دانشکده استارت زده و به تازگی توانسته‌اند همکاری داشته باشند. »
30 درصد مقالات دانشکده در حوزه همگرایی است
بلالی در پایان در خصوص تعداد مقالات فعلی و تولیدات علمی در دانشکده علوم و فناوری‌های همگرا گفت: «شاید تعداد دقیق را ندانم، ولی می‌توانم بگویم از جمع صددرصد مقالاتی که در دانشکده ما به چاپ رسیده، 30 درصد در بحث همگرایی بوده و همکاری داشته‌ایم. این موضوع کاملا جا افتاده است. دانشجویی که بخواهد پروپوزال خود را تعریف کند، می‌داند که می‌تواند با گروه‌ها، استادان راهنما و مشاوران گروه‌های دیگر همکاری کرده و پروپوزال تعریف کند. کار خود را نیز به صورت مشترک انجام دهند.
رئیس مرکز تحقیقات علوم همگرای پزشکی فرهیختگان:
هدف‌مان ایجاد پل ارتباطی بین علوم پایه و علوم بالینی است
ساماندهی اولویت‌های پژوهشی، توسعه پژوهش‌های بالینی، بسط و توسعه ارتباطات بین مرکز و سایر مراکز تحقیقاتی و مشارکت در تربیت نیروهای متخصص (پزشکی و تحصیلات تکمیلی) از مهم‌ترین اهداف مرکز تحقیقات علوم همگرای پزشکی فرهیختگان است. مرکزی که در سال 1400 مجوز خود را از سازمان مرکزی دانشگاه آزاد کسب کرد و امروز نزدیک به سه سال است که فعالیت خود را آغاز کرده است. همان‌گونه که از اسم این مجموعه مشخص است، این مرکز علوم همگرا یا «NBIC» یعنی در حوزه فناوری نانو، فناوری اطلاعات، علوم شناختی فعالیت می‌کند و برهمین اساس این مرکز یک پل ارتباطی بین علوم پایه و علوم بالینی در نظر گرفته و فعالیت‌های خود را بر این اساس تعریف کرده است.
اجرای طرح سرباز نخبه در مرکز تحقیقات علوم همگرای پزشکی
ملیحه انتظاری، رئیس مرکز تحقیقات علوم همگرای پزشکی فرهیختگان در خصوص فعالیت‌های این مرکز و هدف از تأسیس آن گفت: «پیش از این بین علوم پایه و علوم بالینی مستقل از یکدیگر شناخته می‌شدند؛ یکی از اهداف اصلی تاسیس این مرکز همان ایجاد ارتباط بین این دو علم بوده تا بتوان دو متخصص این علوم را کنار یکدیگر قرار داد. در حال حاضر در این مرکز دانشجویان رشته‌های دندانپزشکی، پزشکی در مقاطع ارشد و دکتری مشغول به انجام پروژه‌های تحقیقاتی خود هستند. به تازگی نیز اجرای طرح سرباز نخبه در این مرکز تحقیقات فعالیت خود را آغاز کرده است. این طرح با همکاری بیمارستان بقیه‌الله آغاز و افراد می‌توانند در بیمارستان فرهیختگان فعالیت داشته باشند.»رئیس مرکز تحقیقات علوم همگرای پزشکی فرهیختگان با توضیح اینکه اقدامات اولیه برای اجرای طرح سرباز نخبه آغاز شده است، اظهار کرد: «یک‌سری تفاهمنامه با مراکز تحقیقاتی معتبر و دانشگاه‌ها به منظور ارتباط بین این مرکز و دیگر مراکز علمی منعقد شده است. شایان ذکر است که تاکنون در زمینه اقدامات ارتباط‌گیری با دیگر مراکز علمی موفق عمل شده است.» او ادامه داد: «یک‌سری کارآزمایی بالینی با موضوعات متنوع در بیمارستان فرهیختگان در حال انجام است. البته سعی شده تا نگاه به این تحقیقات بالینی باشد. فاز یک برخی از این تحقیقات به پایان رسیده و باید وارد فاز 2 تحقیقاتی خود شوند.»
برگزاری 3 کنگره با رویکرد نگاه بین رشته‌ای
انتظاری در پاسخ به سوال اینکه با توجه به مطرح شدن مباحث بین‌رشته‌ای در این روزها، برنامه این مرکز در این زمینه چیست، گفت: «به عنوان مثال در همین آذر ماه گذشته سه کنگره سیستم بیولوژی داروسازی، تازه‌های همگرایی علوم پایه پزشکی و همگرایی اوتیسم در این مرکز برگزار شده است. کنگره تازه‌های همگرایی پزشکی امسال برای اولین‌بار به صورت بین‌المللی برگزار شد و استقبال بسیار خوبی از آن شد. اما کنار این اقدام، برگزاری کنگره اوتیسم نظر خود ما را جلب کرد تا سال دیگر تقویت شود. پنل‌های بین‌رشته‌ای این کنگره به راحتی قابل مشاهده بود. به بیان جزئی‌تر دانش‌آموخته‌های رشته مهندسی برق از دانشگاه تا روانشناس و دندانپزشک و حتی تعذیه افراد اوتیسمی در این کنگره حاضر شده بودند و نظرات خود را با توجه به رشته خود مطرح می‌کردند. حتی بخش مولکولی و متخصص زنان نیز در این کنگره حاضر بوده و سخنرانی کردند. به عبارت دیگر از نگاه‌های مختلفی این بیماری بررسی شد.»رئیس مرکز تحقیقات علوم همگرای پزشکی فرهیختگان با تاکید بر اینکه با برگزاری کنگره اوتیسم به نگاه بین‌رشته‌ای توجه شده، عنوان کرد: «در این رویداد علمی نگاه‌های هوش مصنوعی به این بیماری چیست و چه ربات‌هایی برای بازی افراد مبتلا به این بیماری ساخته شده؛ در همان کنگره یک روزه به خوبی دیده شد. حتی در آن روز برخی از خانواده‌هایی که فرزندان مبتلا داشتند در آن حاضر شدند و چون مخاطبان اصلی این کنگره همین خانواده‌ها هستند، برای سال آینده نیز از افراد بیشتر خانواده دعوت خواهد شد. علت آن نیز خلا آموزشی با دیدهای مختلف برای این خانواده است.» او با بیان اینکه در بیشتر کنگره‌ها امتیاز باز‌آموزی کسب و چند مقاله ارائه شود، افزود: «این کنگره به شدت کاربردی بود و نیاز کسانی بود که فرزندان مبتلا دارند. به نوعی به نیاز این افراد در این کنگره پرداخته شده بود.»
گرید A مراکز تحقیقاتی را کسب کردیم
انتظاری درمورد جایگاه علمی این مرکز تحقیقات در بین دیگر مراکز تحقیقاتی اظهار کرد: «تا آنجایی که من اطلاع دارم، در دانشگاه آزاد مرکز تحقیقاتی با این عنوان وجود ندارد. اما پژوهشکده‌های همگرایی نه با همین عنوان اما با عناوینی شبیه به این، در دانشگاه‌های دولتی وجود دارد. به نوعی دانشگاه آزاد به تازگی در این مسیر قدم نهاده و پیش از این دانشگاه‌های دولتی فعالیت‌های خود را آغاز کرده بودند. ممکن است در دانشگاه آزاد نیز اقداماتی در این خصوص انجام شده باشند اما به طور قطع با این عنوان نبوده است. به عبارت دیگر به احتمال زیاد مراکز تحقیقاتی دیگر با عنوان «Converging» کاری انجام نداده‌اند اما اقدامات آنها ماهیت همگرایی داشته است. البته باید در اینجا ذکر کرد از زمانی که این مرکز تحقیقات فعالیت خود را آغاز کرده، توانسته رتبه یک کشوری را از آن خود کند و گرید A را داشته باشد.»
رئیس مرکز تحقیقات علوم همگرای پزشکی فرهیختگان با بیان اینکه به تازگی در جشنواره فرهیختگان جزء مراکز تحقیقاتی برتر شناخته شده‌ایم، بیان کرد: «پس از اینکه این مرکز جزء مراکز برتر در جشنواره فرهیختگان شناخته شد، از سازمان مرکزی نامه‌ای با مضمون اینکه برای این مرکز گرنت نیز در نظر گرفته شده، ارسال شد. با توجه به این نامه نیز باید یک وی‌پی برای استفاده از آن گرنت بنویسیم.»
او با تاکید بر اینکه بر علوم پایه و علوم شناختی توجه شده اما افراد با تحصص‌های مختلف می‌توانند در حوزه همگرایی فعالیت داشته باشند، عنوان کرد: «به عنوان مثال فردی که رشته مهندسی خوانده ولی بر روی «سنسورها» مطالعه دارد و یا حتی در تولید این سنسورها مشارکت دارد نیز می‌تواند در حوزه همگرایی فعالیت داشته باشد. به عنوان مثال دیگر افرادی که در حوزه هوش مصنوعی نیز فعالیت دارند می‌توانند در حوزه «دیتا بیس» در علوم همگرا فعالیت داشته باشند و حتی در این زمینه کمبود نیز وجود دارد. به بیان دیگر درست است که تاکید بر علوم پایه و شناختی وجود دارد، اما به طور واقع تفکیکی وجود ندارد و هر فردی با هر گرایش و تخصصی به طور قطع می‌تواند در این حوزه ورود کند و فعال باشد.»
