زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز: جهان گرمایی یا تاثیر ال‌نینو. نامش هرچه هست، زمستان امسال ایران را کم‌بارش کرده و حالا دیگر به جز تابستان نیامده، باید نگران تنش آبی در زمستان هم باشیم. کارشناسان هواشناسی و محیط‌زیست معتقدند کم‌بارشی امسال از تاثیرات تغییر اقلیم است و تنها ایران نیست که از تغییر اقلیم متضرر شده است. از خاورمیانه گرفته تا ژاپن و کانادا همه درگیر جهان‌گرمایی و در مقیاس کلی‌تر، تغییر اقلیم هستند. ماجرا اما وقتی نگران‌کننده می‌شود که براساس گفته کارشناسان، این روند تغییر اقلیم تا چندسال آینده ادامه دارد و مردم جهان باید با آن سازگار شوند. یعنی از نوع کشت تا زمان و میزان کشت گرفته تا صنایع و حتی تنظیم آب شرب را باید با الگوی جدیدی پیش بگیریم تا کشورمان کمتر دچار تنش آبی شود.  محمد درویش در گفت‌وگو با «فرهیختگان» به گزارش آی‌تی‌سی‌سی، نهاد مرجع سازمان ملل اشاره می‌کند و می‌گوید: «اخیرا اعلام شد که سال2023 گرم‌ترین سال ثبت شده در تاریخ کره زمین بود و اطلاعات ثبت شده‌شان می‌گوید که به احتمال بسیار زیاد در طول 180 هزار سال گذشته، کره زمین چنین سالی را سپری نکرده است. تقریبا در تمام مناطق جهان ما شاهد این روند هستیم. سطح برف و یخچال‌ها در هیمالیا، آلپ و کلیمانجارو به‌شدت کاهش پیدا کرده و میزان تبدیل ریزش‌ها از برف به باران در همه جای جهان افزایش پیدا کرده است. مردم کانادا می‌گویند که امسال پس از 50 سال، اولین کریسمسی را پشت سر گذاشتند که هیچ برفی نداشت. در پیست بین‌المللی مسابقات اسکی در سوئیس برای دومین سال، مجبور شدند که از برف مصنوعی استفاده کنند؛ چراکه بارش برف نداشته‌اند. اینها واقعیت‌هایی هستند که ما نمی‌توانیم انکار کنیم.»

   مردم ایران نباید فکر کنند که ما نفرین‌شده هستیم
درویش ادامه می‌دهد: «ما سالانه 48 میلیارد تن دی اکسید کربن منتشر می‌کنیم و جهان را تبدیل به گلخانه‌ای کرده‌ایم که به‌شدت درحال گرم شدن است. پیش‌بینی‌ها نیز می‌گوید رهبران جهان از درایت و شجاعت لازم برای توافق و رسیدن به تعهدات ذیل توافق پاریس، برخوردار نیستند. زمان را می‌کشند و درنهایت ما به مرز 4 درجه افزایش دما خواهیم رسیدیم که این مرز، مرز نابودی کره زمین است. اینها همه نشانه‌هایی است که ما داریم می‌بینیم و نباید انکار کنیم. مردم ایران نباید فکر کنند که ما نفرین‌شده هستیم و فقط ایران است که این اتفاق و تحولات زیست‌محیطی برای آن رخ می‌دهد.» این فعال محیط‌زیستی در ادامه به انتشار تصویر مرز ایران و ترکیه نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «مدام تصویر مرز ترکیه و ایران را منتشر می‌کنند، درحالی‌که آنجا یک کوه سه هزار متری وجود دارد و در خط برف، آنجا برف دارد. دیروز به ارتفاعات بالادست ساری رفته بودم، در آنجا از ارتفاع دو هزار متر به بالا، کوه برف داشت. اما بارندگی‌ها به‌شدت کم شده و شکی در این امر نیست و قابل انکار هم نیست. آبشار یخی در ارتفاع پنج هزار متری در کوه دماوند، شکسته است. در آنجا که ما عملیات تکنوژنیک نداریم. در آنجا که دیگر تغییر کاربری نداریم. در آنجا کارخانه فولاد و ذوب‌آهن وجود ندارد. اما تغییر اقلیم به ما دیکته می‌کند که همه سوار یک قایق هستیم.»

   باید حق‌مان را از جهان بخواهیم
درویش همچنین معتقد است که دولت‌هایمان در اجلاس‌های زیست‌محیطی بسیار بد عمل می‌کنند و اجلاس‌ها را تحریم می‌کنند. این درحالی است که باید در اجلاس‌ها شرکت کنیم و حرف‌مان را به جهان بزنیم. درویش می‌گوید: «همین اجلاسی که در کشور همسایه‌مان برگزار شد به دلیل حضور رئیس‌جمهور اسرائیل، تحریم شد. این درحالی است که رئیس‌جمهور اسرائیل در اجلاس سازمان ملل هم حضور پیدا می‌کند. وقتی حرف حق داریم باید آن را به جهانیان مطرح کنیم. وقتی حرف‌مان را نزنیم، دنیا به ما توجه می‌کند؟ ما کشوری هستیم که از میانگین جهانی تغییر اقلیم، بیشتر آسیب می‌بینیم؛ چراکه بخش قابل توجهی از کشور ما در عرض 25 تا 40 درجه شمالی قرار گرفته و اینجا به کمربند خشک جهان معروف است. بخش زیادی از ترکیه در مدار بالای 45 درجه است. بین دو دریای سیاه و مدیترانه قرار گرفته و بخار آب بسیار زیادی دارد. ظرفیت گرمایی آن ویژه است و می‌تواند از آن استفاده کند.»

   اسرائیل اگر عرضه داشت، سر خودش را دوا می‌کرد
این فعال زیست‌محیطی همچنین درباره وضعیت کشورمان نیز می‌گوید: «ما دریاچه ارومیه را خشک کردیم و ظرفیت گرمایی موجود را از بین بردیم. 101 سد روی 14 رودخانه‌مان زدیم. طبیعی است حتی اندک ابری که می‌آید، وقتی وارد کانون حرارتی ایجادشده می‌شود، همه پراکنده می‌شوند. این به معنای آن نیست که دشمنی وجود دارد که ابرهای ما را می‌دزد. اصلا اسرائیل اگر عرضه داشت ابر بدزد که سر خودش را دوا می‌کرد تا اکنون با بدترین خشکسالی خود دست‌وپنجه نرم نکند و دچار فرونشست زمین نشود. آمریکا نیز قصه‌اش همین است. کالیفرنیا به‌شدت با کمبود آب روبه‌رو شده و چشمه‌های تولید گردوخاک در آنجا نیز درحال افزایش است. بدترین آتش‌سوزی‌ها را داریم در کانادا، آمریکا و سیبری می‌بینیم. ده‌ها تالاب چین خشک شده است. اینهایی که ادعا می‌کنند توانسته‌اند مهندسی اقلیم انجام دهند، چرا به داد مشکلات زیست‌محیطی کشور خودشان نمی‌رسند؟»

   کم‌کاری رسانه ملی در طرح گفت‌وگوهای زیست‌محیطی
درویش همچنین به تصاویر منتشرشده از عربستان نیز واکنش نشان می‌دهد و می‌گوید: «برخی نیز تصاویری از عربستان منتشر می‌کنند و می‌گویند که‌ ببینید عربستان نیز برف آمده و معلوم است که اینها دارند مهندسی اقلیم و بارورسازی ابرها را پیش می‌برند. کشورهایی که وضعیت جغرافیایی‌شان شبیه به ما است، اصلا مدل هواشناسی‌شان قابل پیش‌بینی نیست؛ چراکه سرزمین خشکی هستند. مگر سال 98 نصف ایران را آب نبرد؟ باید آنها هم نتیجه بگیرند که ما اقدامی انجام دادیم که آن سال این همه آب داشتیم؟ حالا باید منتظر ماند که عربستان چه اتفاقی برایش رخ می‌دهد. میانگین ریزش‌های آسمانی درازمدت آن را باید بررسی کنیم و نباید فقط یک پدیده را درنظر بگیریم.»
درویش از کم‌کاری رسانه ملی درباره موضوعات زیست‌محیطی هم نقد می‌کند: «این کم‌کاری رسانه ملی ماست. برنامه و گفت‌وگوهای چالشی در این حوزه برگزار نمی‌کند. آدم‌هایی که مردم به آنها اعتماد دارند را دعوت نمی‌کند که امور زیست‌محیطی جهان را شفاف‌سازی کنند. همین امر باعث می‌شود که این دست از شایعات تقویت شود.» این فعال محیط‌زیستی تاکید می‌کند که برای تابستان نگرانی وجود دارد. «نگرانی بسیار جدی است و تقریبا نخبگان و جامعه دانشگاهی سال‌هاست که دارند این نگرانی را فریاد می‌زنند؛ اینکه سیاست کشور را بر مبنای یک اقتصاد آب‌محور نچینید، طرح‌های انتقال آب اجرا نکنید، سفره‌های زیرزمینی را تخلیه نکنید. دوستان مقاومت می‌کردند و می‌گفتند اینها می‌خواهند ما به خودکفایی نرسیم. ما ثروتمند نشویم! اینها همه واقعیت‌هایی است که ما درحال هشدار درباره آن بودیم. اما توجه نکردند و حالا بحران به مرزهای جدی‌تری رسیده است.»

   دولت بالاخره صدای خطر را شنید
درویش همچنین با اشاره به سند ملی و راهبردی تحول امنیت غذایی می‌گوید: «در این سند آشکار و به وضوح، مسئولان به این نتیجه رسیدند که حقابه کشاورزی باید کاهش پیدا کند و ما به سمت این برویم که بتوانیم سفره‌ آب‌های زیرزمینی‌مان را تعادل ببخشیم. تالاب‌هایمان را دوباره احیا کنیم تا بتوانیم به یک زیست پایدار برسیم. این یک اتفاقی است که هرچند دیر اما سند آن تدوین و منتشر شد. درنهایت امیدوارم که دوستان به این تن دهند که کل آب مصرفی در بخش کشاورزی قرار است تا سال 1408 از 70 میلیارد مترمکعب به 51 میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند. این دیگر سندی است که تصویب شده است. بیلان منفی سفره‌ آب‌های زیرزمینی که اکنون 150 میلیارد مترمکعب است، قرار است به 105 میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند. یعنی 45 میلیارد مترمکعب باید به سفره‌ آب‌های زیرزمینی‌مان اضافه کنیم. اینها همه نشان می‌دهد که دولت‌ها بالاخره صدای خطر را شنیده‌ است.»

   بارندگی‌ها 44 درصد کمتر از نرمال بودند
همچنین احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور نیز درباره وضعیت بارش‌ها تا به اینجای سال در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «تا به امروز تقریبا 36.6 دهم میلیمتر بارندگی داشتیم که این میزان از بارندگی باید 65 میلیمتر می‌شد. بنابراین بارندگی‌ها 44 درصد کمتر از نرمال هستند. اما بخش عمده زمستان هنوز باقی مانده و ما فقط 10 روز اول زمستان را تجربه کردیم. امیدواریم که شرایط بهبود پیدا کند. اما اگر همچنان ادامه داشته باشد، طبیعی است که شرایط بسیار بغرنجی خواهیم داشت. به هرحال همین الان نیز محدودیت‌های قابل ملاحظه‌ای برای تامین آب بسیاری از شهرها اعمال شده است. اگر چنین وضعیتی ادامه پیدا کند، وضعیت ناخوشایند خواهد بود و حتی برای آب شرب نیز با چالش مواجه می‌شویم. استان‌هایی مانند تهران، خراسان، سیستان‌وبلوچستان و کرمان وضعیت چندان مطلوبی ندارند. اما وضعیت خوزستان آنچنان بد نیست؛ چراکه سال گذشته بارش‌های خوبی داشت و تا امسال این وضعیت نسبتا خوب تداوم دارد. اما اگر وضعیت بارش‌ها در زاگرس نامطلوب شود، رودخانه‌‌های بزرگ جنوب غرب کشورمان نیز در فصل گرم متاثر خواهند شد.»
 
   گرم‌ترین آذر 35 سال گذشته را تجربه کردیم
وظیفه همچنین درباره دلایل نبود بارش در زمستان امسال معتقد است که دلایل بسیاری وجود دارد. او تصریح می‌کند: «دقیق نمی‌دانیم که چرا بارش نداریم. اما اگر به کمیت‌های تاثیرگذار مانند دما دقت کنیم، می‌بینیم که با وجود پیش‌بینی ال‌نینو و بارش‌های خوب پاییزی اما امسال بارش‌ها در پاییز به‌شدت کمتر از نرمال بود. این تنها شامل ایران نمی‌شود. جنوب اروپا مانند کشورهای ایتالیا، اسپانیا، یونان و جنوب فرانسه و همچنین کشورهای خاورمیانه، حتی برخی مناطق کانادا و آمریکا نیز در همین ماه‌های نوامبر و دسامبر بسیار کم‌بارش بودند. مشخصا برای منطقه ما مهم‌ترین عامل دما بود، به دلیل گرمایش بی‌‌سابقه‌ای که در منطقه حاکم شد. مثلا در آذر ماه بی‌هنجاری دما رکورد زد. گرم‌ترین آذری بود که در 34 الی 35 ساله گذشته مشاهده شد. این گرمایش بی‌سابقه، مانع تشکیل سامانه‌های جوی در شرق مدیترانه شد. این منطقه مهم‌ترین منبع تشکیل سامانه‌های جوی بارشی است که از ایران عبور می‌کنند و گذر سامانه از شرق مدیترانه باعث می‌شود که حوزه اقیانوس هند و دریای سرخ نیز در انتقال رطوبت سهیم شوند. متاسفانه این اتفاق نیفتاد. به دلیل گرمایش، سامانه‌های بارشی بسیار ضعیف عمل کردند یا تشکیل نشدند یا گذرشان بسیار ضعیف بود و درنتیجه با بارش‌های خوبی مواجه نبودیم.»

   هر نقطه را باید با وضع خودش مقایسه کرد
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور همچنین درباره مقایسه وضعیت بارشی کشورمان با سایر کشورهای دیگر معتقد است که عربستان در آماری اعلام کرد که در دهه‌های اخیر، هر سال 6 میلیمتر از بارشش کم شده است. او می‌گوید: «این تغییر اقلیم جهانی است و تنها مختص کشور ما نیست. همسایه‌هایمان نیز از این وضعیت رنج می‌برند. مساله بعدی که باید به آن توجه داشت، این است که هر نقطه را باید با وضعیت خودش مقایسه کرد. یعنی مقایسه ایران و عربستان یا حتی گیلان و یزد هم صحیح نیست. خشکسالی و گرمای بی‌سابقه امسال فراگیر بود. هم در عربستان بارندگی‌ها کم بود و هم در ایران. اما بارش‌های ایران و عربستان بسیار متفاوت است. عربستان بارش کمتری نسبت به ایران دارد.»

   باید تکلیف‌مان را با تغییر اقلیم روشن کنیم
وظیفه تاکید می‌کند: «این روزها در فضای مجازی برخی مسائل محیط‌زیستی را بزرگنمایی می‌کنند و روی آن متمرکز می‌شوند ولی واقعیت این‌گونه نیست. او همچنین درباره اینکه اکنون برای مقابله با این تغییر اقلیم، چه باید کرد، می‌گوید: «ما باید تکلیف‌مان را روشن کنیم که همچنان قرار است با روش سابق ادامه دهیم یا اینکه با توجه به تغییراتی که در دما، بارش و رطوبت می‌بینیم، تصمیمات دیگری اتخاذ کنیم. آنچه که مسلم است، این است که ما با تغییر اقلیم نمی‌توانیم مقابله کنیم اما در کوتاه‌مدت باید خودمان را بیشتر سازگار کنیم و سازگاری به معنای این است که در رفتارهای فردی و جمعی، از منابع آبی‌مان بهتر استفاده کنیم و مدیریت بهتری صورت بگیرد. این امر می‌تواند شامل کشاورزی، صنعت، شرب و هر بخش دیگری که سبب می‌شود مصرف آب نسبت به شرایط نرمال کاهش پیدا کند، شود مثلا در کشاورزی، نوع کشت، زمان و روش و محصول کشت‌شده تاثیرگذار هستند. به‌هرحال این موارد به‌گونه‌ای باید مدیریت شود که محصولات نیازمند به آب کم تولید شود.»

   موجودی سدهای پایتخت 15 درصد است
فیروز قاسم‌زاده، سخنگوی صنعت آب نیز می‌گوید که پیش‌بینی‌های پربارشی در فصل پاییز محقق نشد و کشورمان برای چهارمین سال متوالی، شرایط خشکسالی را تجربه می‌کند. قاسم‌زاده می‌‌گوید: «با توجه به عدم دریافت بارش‌های کافی، با تنظیم برنامه مدیریت منابع و مصارف حوضه‌های آبریز و اجرای طرح‌های مناسب، در صدد تامین آب مطمئن برای بخش‌های مختلف مصرف به‌ویژه بخش شرب هستیم.» او همچنین درخصوص خروجی سدهای کشور می‌گوید: «خروجی سدهای کشور از 5.45 میلیارد مترمکعب در سال آبی گذشته به حجم 6.52 میلیارد مترمکعب رسیده است که نشانگر رشد ۲۰ درصدی میزان تامین مصارف از محل سدها نسبت به سال گذشته است.» قاسم‌زاده موجودی مخازن سدهای کشور را در تاریخ ۹ دی ماه با ۴۰ درصد پرشدگی، معادل 20.07 میلیارد مترمکعب دانست و ادامه داد: «این میزان در سال گذشته 18.54 میلیارد مترمکعب بود که نشانگر ۸ درصد رشد نسبت به سال گذشته است. البته حجم سدها در مقایسه با متوسط پنج سال گذشته دارای کاهش ۱۰ درصدی است. همچنین درصد پرشدگی سدهای پایتخت ۱۵ درصد است. مجموع ۱۳ سد مهم حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز حدود ۲۴ درصد پرشدگی دارد که نسبت به سال آبی گذشته ۱۵ درصد کاهش داشته است.»