سیدمهدی طالبی، خبرنگار گروه جهان‌شهر: هرچه دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه را تحسین می‌کرد، جو بایدن جانشین ترامپ از هیچ فرصتی برای تخریب پوتین دست نمی‌کشد. رئیس‌جمهور آمریکا حتی پیشنهاد گفت‌وگوی رئیس‌جمهور روسیه را رد کرده تا در مسکو واکنش شدیدی به این رد دعوت صورت پذیرد. بااین‌حال بایدن به لحن تحقیر آمیز خود علیه روسیه ادامه داده و این کشور را به «جنگ» تهدید کرد.
پوتین 28 آذر (19 دسامبر) در جریان دیدار با مقامات ارشد دفاعی روسیه از آمادگی خود برای معامله با غرب بر سر اوکراین خبر داده بود. پنج روز بعد، روزنامه نیویورک‌تایمز تایید کرد روسیه از طریق کانال‌های دیپلماتیک اعلام کرده آماده انجام «معامله» است. در این گزارش تلاش شده بود موضع مسکو در مذاکرات پایین نشان داده شود.
آمریکا پیام پوتین را که به‌صورت علنی و مستقیم اعلام شده بود به‌شکل غیرمستقیم و از طریق نیویورک‌تایمز به‌صورت رسانه‌ای و با تحقیر طرف روسی پاسخ داد. به‌دنبال این اتفاق، روسیه جمعه 8 دی (29 دسامبر) بزرگ‌ترین حمله موشکی خود به اوکراین از ابتدای جنگ را انجام داد.
در این حمله که 18 ساعت به‌طول انجامید رگباری از 122 موشک و 36 پهپاد انتحاری استفاده شد که به‌دنبال آن تاکنون 45 نفر کشته و 122 نفر زخمی شده‌اند. تا پیش از این بزرگ‌ترین حمله جنگ در نوامبر 2022 با استفاده از 96 موشک انجام شده بود. بزرگ‌ترین حمله سال 2023 نیز تا پیش از این، در 9 مارس با 81 موشک صورت گرفته بود. به‌دنبال این حمله، بایدن به‌جای عقب‌نشینی دربرابر روس‌ها لحن خود علیه روسیه را باز هم تندتر کرد. رئیس‌جمهور آمریکا که در تعطیلات به سر می‌برد، در همان روز جمعه در بیانیه‌ای تاکید کرد این واقعه یک «یادآوری جدی» است برای اینکه بدانیم ولادیمیر پوتین کمر به نابودی اوکراین بسته است. وی در بیانیه خود به این موضوع اشاره کرده بود که با گسترش خشونت‌ها «خطر کشیده شدن پای آمریکا به این معضل نیز وجود خواهد داشت.»
با وقوع حمله روز جمعه، آمریکا مجبور شد پاسخ بدهد اما بایدن آنچه روس‌ها دوست داشتند، نگفت.
معنای تهدید روسیه به جنگ توسط بایدن
حق اعلان جنگ در آمریکا تنها برعهده «کنگره» این کشور است که از دو مجلس نمایندگان و سنا تشکیل شده است. درحال‌حاضر جمهوری‌خواهان در مجلس نمایندگان و دموکرات‌ها در سنا اکثریت را دارند. با توجه به در اقلیت قرار داشتن دموکرات‌ها در مجلس نمایندگان و همچنین عدم تسلط و کنترل بایدن بر نمایندگان دموکرات در کنگره، نمی‌توان حساب زیادی روی موضع جنگی بایدن باز کرد.
بایدن در موضع خود با تهدید روسیه به جنگ بیشتر از آنکه به حق کنگره در اعلان جنگ دستبرد زده باشد، از حقوق خود به‌عنوان رئیس دولت برای مذاکره با دولت‌های دیگر استفاده حداکثری کند و خواسته بگوید در کاخ سفید حاضر است با کرملین بجنگند اما هیچ‌گاه معامله نمی‌کند.
چرا بایدن نمی‌خواهد جنگ‌تمام شود؟
هنوز نمی‌توان درک درستی از نیات طرفین در ابتدای جنگ اوکراین به‌دست آورد. واقعا مشخص نیست آمریکا در تحریک روسیه به جنگ نقش داشته یا نه. برخی می‌گویند صرف حمله روسیه به اوکراین نشان می‌دهد عصر تک‌قطبی به پایان رسیده، زیرا این حمله نشان‌دهنده پایان بازدارندگی واشنگتن بود. بااین‌حال عده دیگری معتقدند آمریکا روند تضعیف قدرت خود در جایگاه تک‌قطبی را پذیرفته و براساس آن بازی کرده است. بر این اساس واشنگتن با تحریک مسکو برای حمله به اوکراین، موفق به کند کردن روند افول قدرت خود شده است.
براساس یک منطق، روسیه با حمله به اوکراین در تله‌ای می‌افتاد که باعث تضعیف مسکو از یک‌سو و تقویت آمریکا و ناتو از سوی دیگر می‌شد. با وقوع جنگ، روسیه با سیلی از تحریم‌های بین‌المللی مواجه شد، بخشی از بازار صادرات انرژی خود را از دست داد، صادرات تسلیحات خود را به‌دلیل نیازهای داخلی متوقف کرد و ده‌ها هزار کشته و زخمی روی دستش ماند. آمارها نشان می‌دهد تولید ناخالص داخلی روسیه در سال نخست جنگ 2.1 درصد کاهش یافت. در سه‌ماهه اول سال 2023، تولید خودرو کمتر از 25 درصد از سطح قبل از حمله است. همه برندهای غربی از بازار خودرو روسیه خارج شده‌اند و از 14 مارک باقی مانده، سه برند روسی و 11 برند چینی هستند. 300 میلیارد یورو از دارایی‌های روسیه نیز در کشورهای عضو جی-7 و اتحادیه اروپا مسدود شده است. در مقابل آمریکا سود زیادی از این تحریم‌ها برده است. صادرات گاز این کشور به اروپا در سال 2022، نسبت به سال 2021 رشدی 141 درصدی را تجربه کرد.
روسیه علی‌رغم درگیری در جنگ که زیان‌های چندجانبه‌ای داشته، مجبور شده 6 درصد تولید ناخالص داخلی خود را برای امور جنگی اختصاص دهد. مسکو پیش از این 3.9 درصد از بودجه‌اش را به امور دفاعی اختصاص داده بود که مقدار بالایی به‌حساب می‌آمد. در حوزه نظامی نیز زیان‌های روسیه قابل‌توجه بوده‌اند. سی‌ان‌ان در یکی از آخرین ارزیابی‌های قابل‌اتکا طی گزارشی در 13 دسامبر افشا کرد ارزیابی اطلاعاتی ارائه‌شده به کنگره نشان می‌دهد روسیه 87 درصد از کل نیروهای زمینی فعال خود را که پیش از جنگ گردآورده بود، از دست داده است. براساس این ارزیابی از 360 هزار سربازی که در بخش زمینی حمله حضور داشتند، 315 هزار نفر به‌دلیل کشته یا زخمی شدن از میدان نبرد خارج شده‌اند. براساس ارزیابی، 2200 نمونه از 3500 تانک تدارک دیده‌شده برای نبرد هم از بین رفته‌اند. بایدن با مخالفتش برای پایان جنگ اوکراین قصد دارد روند فرسایش روسیه را تقویت کند.
اهداف دیگر بایدن
آمریکا در زمان تسلط دموکرات‌ها بر مجلس نمایندگان 110 میلیارد دلار کمک به اوکراین را تصویب کردند اما با تسلط جمهوری‌خواهان کمکی تصویب نشده است. دولت بایدن ماه‌هاست تلاش می‌کند بسته کمک 61 میلیارد دلاری به اوکراین را تصویب کند. در مقابل جمهوری‌خواهان کمک به اوکراین را به ابزاری علیه بایدن تبدیل کرده‌اند و می‌گویند اگر وی تمهیدات امنیتی در مرز آمریکا با مکزیک را که محل ورود مهاجران است تشدید کند، با کمک‌ها به اوکراین موافقت می‌کنند.
بایدن نیز برای آنکه جمهوری‌خواهان را به هر نحو وادار به تایید کمک‌ها به اوکراین کند، در قالب بسته‌ای گسترده‌تر تلاش کرد این کمک‌ها را درکنار کمک به رژیم‌صهیونیستی و تشدید سطحی از تمهیدات امنیتی در مرزهای جنوب به کنگره ارائه کند. بایدن با تهدید روسیه به جنگ و ارتباط دادن آن به رژیم‌های دیکتاتوری و نظام‌های آزاد، فضای در داخل برای تسهیل در تصویب کمک‌ها به اوکراین ایجاد کند. هدف دیگر بایدن از تهدید روسیه به جنگ، پررنگ‌تر کردن جنگ اوکراین نسبت به جنگ در غزه است. آمریکا می‌خواهد با انتقال توجهات به اوکراین، صهیونیست‌ها فراغ‌بال بیشتری در جنایت علیه مردم غزه داشته باشند. این اظهارنظر تلاشی برای هشدار به کنگره است تا بدانند بایدن در جنگ اوکراین جدی است. جمهوری‌خواهان می‌گویند در صورت همراهی بایدن با خواست آنها به بودجه کمک‌ها به اوکراین رای مثبت می‌دهند، بایدن هم آن را به بودجه مرزی و کمک به رژیم متصل کرده است.
روس‌ها چه می‌کنند؟
شاید اینگونه به‌نظر برسد که روسیه از کاهش تمرکز و اهمیت اوکراین در چشم غرب رضایت دارد. این موضوع تا جایی درست است اما از جایی به بعد خیر. روسیه امیدوار است با توجه به اهمیت اوکراین برای غرب و به‌ویژه اروپا، از آن به‌عنوان پایه‌ای برای معامله با غرب استفاده کند. غرب تا زمانی که وزن قابل‌توجهی برای روس‌ها قائل بود به سمت شرق پیشروی نمی‌کرد اما هنگامی که این وزن را کم تشخیص داد جرات یافت به اوکراین هم دست‌اندازی کند. روس‌ها به حمله به اوکراین قصد داشتند وزن خود را به غرب یادآوری کنند. بر همین اساس پس از آنکه درخواست گفت‌وگوی پوتین رد شد، با رگبار حملات موشکی تلاش کردند وزن خود را از طریق اقدامات نظامی بار دیگر بالا ببرند. این اقدامات نظامی البته پیوست‌های دیگری نیز داشت.
سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه 7 دی (28 دسامبر) در مصاحبه با شبکه روسیه ۲۴ در مواضعی جدید ادعا کرد اهداف روسیه در اوکراین مشابه اهداف رژیم‌صهیونیستی در غزه است. این اظهارات تلاشی جدی برای موضع‌فروشی به صهیونیست‌ها بود تا از این طریق روسیه بتواند از لابی صهیونیسم جهانی در غرب درخصوص اوکراین بهره‌برداری کند.
رگبار موشکی جمعه
روسیه روز جمعه در رگبار موشکی خود از 122 موشک و 36 پهپاد بهره گرفت و اهدافی را در تمام جهات شرق، شمال و غرب اوکراین هدف قرار داد. کی‌یف در شمال، شهر خارکف در شرق، بندر اودسا در جنوب‌شرقی و شهر لویو در غرب هدف حملات بوده‌اند. این حمله درحالی انجام شد که پیش از این گفته می‌شد ذخایر موشکی روسیه کاهش یافته و تولیدات این کشور با چالش مواجه شده است.
مراکز تخصصی اما تا قبل از حمله جمعه، از توان موشکی بالای روسیه خبر داده بودند. مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی در این خصوص نوشته بود: «ادامه کارزار حمله روسیه در سال 2023 یک چیز را کاملا روشن کرده است. غیرواقعی است که انتظار داشته باشیم موشک‌های روسیه تمام شود. علی‌رغم تحریم‌ها و کنترل‌های صادراتی به‌نظر می‌رسد روسیه بتواند ظرفیت حمله دوربرد لازم را برای وارد کردن خسارت قابل‌توجه به مردم، اقتصاد و ارتش اوکراین تولید کند یا در غیر این صورت به‌دست آورد. پدافند هوایی اوکراین در شرایط چالش‌برانگیز عملکرد قابل‌توجهی داشته است. با وجود این، ارتش روسیه به تلاش برای شناسایی شکاف‌ها و درزها برای بهره‌برداری برای کسب مزیت ادامه داده است.» در ادامه این گزارش آمده بود: «هیچ راه‌حلی برای این مشکل وجود ندارد. تحریم‌ها و کنترل‌های صادراتی حداکثر می‌توانند کمیت و کیفیت تسلیحات تهاجمی‌ای را که روسیه می‌تواند به‌دست آورد، محدود کنند.»
مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی تاکید کرده بود: «قابل اطمینان‌ترین راه مقابله، پشتیبانی پایدار غرب از نیروهای دفاع هوایی اوکراین درطول مدت درگیری است.» در ماه می، اطلاعات اوکراین تخمین زد که روسیه درحال‌حاضر حدود 60 موشک کروز، پنج موشک بالستیک اسکندر و دو کینژال در ماه تولید می‌کند. این تعداد موشک که سالانه به 720 موشک کروز می‌رسد، معادل شش‌حمله در سطح حمله روز جمعه است.
روس‌ها دقیقا به‌دلیل قیمت گران و تولید کم‌سرعت موشک‌های کروز به پهپادهای انتحاری روی آورده‌اند. آمارها نشان می‌دهد در سه‌ماه اول سال 2023، درخلال عملیات حمله روسیه علیه شبکه برق اوکراین، شاهد-136 حدود 40 درصد از پرتابه‌های دوربرد شلیک شده به اوکراین را تشکیل می‌داد. از آوریل سال جاری، 61 درصد از مهمات دوربردی که روسیه استفاده کرده، شاهد- 136 بوده است.
