زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز: شاید شما نیز این روزها تصویری از کوه‌های پر از برف ترکیه در مرز با ایران دیده‌اید و این پرسش نیز برایتان پیش آمده باشد که بین این سوی مرز با آن سوی مرز چه تفاوتی وجود دارد؟ البته در این فیلمی که منتشر شده، ادعا شده که این برف چندمتری مربوط به استان وان ترکیه است. درحالیکه تهران تا به اینجای سال، برف زمستان 1402 را به خود ندیده و بارش‌ها تا به اینجای سال پراکنده و نسبتا کم هستند. البته که کارشناسان هوا و اقلیم‌شناسی، بارها بر تاثیر جهان گرمایی و گرمایش جهانی سال 2023 تاکید دارند، اما با این حال اغلب کارشناسان بر این باورند که اگر همچنان در زمستان امسال بارش کمی داشته باشیم و ذخایر برفی ما کم باشد، در تابستان 1403 دچار بحران آبی خواهیم شد. احد وظیفه، رئیس مرکز اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی درباره وضعیت بارش زمستان امسال گفت: «برای زمستان امسال، غالب مراکز پیش‌بینی شناخته شده بین‌المللی دنیا که مدل‌های عددی را اجرا و منتشر می‌کنند و از سوی سازمان‌های جهانی هواشناسی به‌رسمیت شناخته شده است، بارش‌های امسال برای منطقه خاورمیانه در حد نرم و کمتر از نرمال را پیش‌بینی کرده‌اند. در پیش‌بینی‌های فصلی مقدار بارش پیش‌بینی نمی‌شود، بلکه بی‌هنجاری بارش نسبت به شرایط نرمال پیش‌بینی می‌شود. میانگین نرمال دما و بارش 30ساله گذشته است. براساس میانگین خروجی‌های مختلف، منطقه خاورمیانه بارش‌های نرمال تا کمتر از نرمال پیش‌بینی شده است.»
بارش‌ها احتمالا از میانگین نرمال کمتر خواهد بود
وظیفه توضیح داد که این پیش‌بینی‌ها احتمالی است و حتمی نیست. وی در این باره توضیح داد: «این پیش‌بینی‌ها به سه قیمت تقسیم می‌شود. احتمال اینکه این مقدار پیش‌بینی بارش در حد نرمال باشد یا اینکه در حد بیش از نرمال یا کمتر از نرمال؛ نرمال نیز میانگین 30ساله و تعداد سال‌هایی که متوسط، بالای متوسط و پایین‌تر از متوسط بوده است. بیشترین احتمال بارش‌ها مربوط به احتمالات بارش متوسط با گرایش به پایین‌تر از متوسط است یا همان کم‌بارشی در‌نظر گرفته شده است. با این حال اما این پیش‌بینی‌ها قطعیت ندارد؛ چراکه ناشناخته‌های زیادی برای پیش‌بینی‌های جوی وجود دارد، خصوصا برای منطقه ما. دما را با قطعیت زیاد می‌توان اظهارنظر کرد اما برای بارش این‌گونه نیست؛ چراکه متغیر‌های زیادی وجود دارد.»
رئیس مرکز اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی در ادامه پیش‌بینی‌ها درباره هوا را این‌گونه تشریح کرد: «به‌نظر می‌رسد که دما بیش از نرمال باشد، یعنی دمای گرم‌تری حاکم باشد و بی‌هنجاری دما مثبت باشد؛ هر چند بی‌هنجاری بارش گرایش به صفر دارد اما آنچه در ماه‌های ژانویه، فوریه و مارس پیش‌بینی شده یعنی نیمه دی‌ماه تا نیمه‌فروردین‌ماه، بی‌هنجاری دماست. اما به‌هرحال اندکی مایل به کم‌بارشی است.»
باد پشتش به ماست
وی در توضیح تصویر منتشرشده از مرز ایران و ترکیه نیز گفت: «آن تصویر و اظهارات منتشرشده درباره‌اش، دقیق و واقعی نیست. همواره در هر جایی می‌تواند آب‌و‌هوای دو‌طرف یک کوه مختلف باشد. مثالش همین کوهستان‌های البرز است. یک‌طرف رو به شمال و یک‌طرف رو به جنوب است و مقدار بارشی که دریافت می‌کنند عین هم نیست. همچنین در ترکیه، کوهها در جریان مسیر باد هستند. یا به عبارتی باد ابتدا به آن مناطق برخورد می‌کند، درحالیکه عرض آذربایجان غربی در کشورمان، عرض میانی است و حرکت توده‌ها در عرض میانی از غرب به شرق است. بنابراین جریان مرطوبی که از دریای مدیترانه یا دریای سیاه وارد می‌شوند، ابتدا به کوه‌های ترکیه برخورد می‌کنند. به این کوهها در اصطلاح بادسو می‌گویند. منطقه ما در پناه و پشت باد قرار می‌گیرد، به آن باد‌پناه می‌گویند. معمولا رطوبت در سمت بادسو دریافت می‌شود. مثالش نیز ارتفاعات البرز است. شمال آن منطقه جنگلی است اما در جنوب می‌بینیم که بیشتر پوشش علفی دارد. دلیل نیز همین اختلاف بارش در دو سوی باد‌پناه و بادسو است.»
ایران در کمربند بیابانی جهان قرار دارد
وظیفه عنوان کرد که در حالت کلی و فارغ از این دو دلیل، پهنه کشور ما عمدتا در منطقه جنب حاره‌ای واقع شده است. وی در این خصوص نیز گفت: «مناطق جنب حاره‌ای، مناطق فرونشینی هواست. برعکس ترکیه که در عرض میانی واقع شده، مناطق بالا‌روی یا صعود هواست. در منطقه صعود هوا، بارندگی‌های بیشتری نسبت به منطقه فرونشینی شکل می‌گیرد. در منطقه جنب حاره‌ای بیشتر بیابان‌های جهان قرار دارد؛ از شمال آفریقا کشیده شده تا خاورمیانه. مثلا همین کشورهای عربی جنوب ایران و بخش وسیعی از فلات ایران. این مناطق عرض حاره‌ای، کمربند بیابانی جهان را تشکیل می‌دهند. در منطقه ما اگر دو رشته کوه زاگرس و البرز نبود، بارشی که دریافت می‌کردیم، به‌مراتب از اینی که هست کمتر میشد. این نعمت بزرگی است که رشته کوه زاگرس در قلب ایران قرار گرفته و مناطقی مانند کوهرنگ در بارش سالانه‌شان بالغ بر 1500 میلیمتر ثبت می‌شود. یا البرز باعث شده که خطه مازندران و گیلان سرسبز شد و اگر این رشته کوه نبود، گیلان و مازندران هم مانند ترکمنستان خشک میشد. بر همین اساس به‌دلیل موقعیت جغرافیایی ایران و ترکیه، این مقایسه صحیح نیست. ترکیه بارش سالانهاش نزدیک به 600 میلیمتر است ولی در ایران بارش سالانهاش طی 10 سال اخیر چیزی حدود 200 میلیمتر بود. در 50 سال گذشته این رقم 250 بود که به‌دلیل تغییر اقلیم سالانه یک میلیمتر کاهش داشتیم.»
بارش‌های آذرماه 75 درصد کمتر از نرمال بود
وی همچنین در رابطه با بارش‌های اخیر ترکیه نیز توضیح داد: «ترکیه در ماه اکتبر دچار کم‌بارشی بود. اکتبر در‌واقع مهر تا آبان است. اما از نیمه آبان تا آذر، شرایط بارش در ترکیه تغییر کرد. اکتبر تا نوامبر بارش‌های ترکیه چندان خوب نبود اما از نیمه نوامبر به بعد، بارش‌های خیلی خوبی داشت. به‌هرحال گردش‌های جوی تحت تاثیر موج‌های بزرگ هستند. این امواج تحت تاثیر برخی پدیده‌های بزرگ مقیاس هم از پدیده قطب و هم از پدیده حاره‌ای قرار می‌گیرند و گذر آنها تحت تاثیر قرار می‌گیرد. این باز می‌گردد به نوسانات بارش سالانه و ماهانه که هر سال یا هر ماه شبیه به‌هم نیست. نوامبر تا دسامبر بارش‌های ترکیه خوب بود اما متاسفانه ما ضعیف‌ترین بارش‌ها را داشتیم و آذرماه ایران حدود 75 درصد نسبت به نرمال کمتر بود. یکی از دلایل آن، حاکم بودن شرایط دمایی بسیار گرم و بالاتر نرمال در شمال آفریقا تا خاورمیانه بود. به‌دلیل حاکم بودن دمای گرم، سامانه‌های جوی‌ای که روی جنوب ترکیه می‌آیند روی مدیترانه تقویت می‌شوند که به‌خوبی شکل نگرفتند و به‌طور نسبی ما با کمبود گذر جوی مواجه بودیم و آن‌طور که باید بارندگی دریافت نکنیم. این دو عامل باعث کاهش ذخایر آبی ما شده است. امیدواریم شرایط تغییر کند، وگرنه ما با توجه به بارش‌های کم سه سال گذشته، تنش آبی را در پی خواهیم داشت. اگر زمستان این چنین پیش برود، وضعیت تابستان پیش‌رو خوشایند نخواهد بود و در برخی شهرها با بحران آبی مواجه خواهیم شد.»
با کمبود آب در سدها مواجه هستیم
وی تاکید دارد که بارش‌های زمستانه قابل پیش‌بینی نیستند و باید از دو تا سه هفته پیش از بارش آنها را رصد کرده و سپس تحلیل کرد. اکنون تنها با احتمالات می‌توان وضعیت جوی را پیش‌بینی کرد. وظیفه عنوان کرد که یک الی دو هفته آتی، وضعیت بارش چندان در کشورمان تعریفی ندارد و با کم‌بارشی مواجه هستیم. اما در دهه سوم دی‌ماه، اگر شرایط بهبود پیدا کند، دو ماه‌و‌‌نیم برای زمستان زمان داریم تا بتوانیم درخصوص وضعیت بارشی امسال سخن بگوییم. ولی به هر صورت با توجه به بارش‌های پاییزه و احتمالات پیش‌رو، همچنان با کمبود آب در سدها روبه‌رو هستیم. مگر اینکه یک سال استثنایی رخ دهد و احتمال رخ دادن آن بسیار ضعیف است.
محو شدن و دستکاری ابرها شایعه است
وظیفه همچنین درباره شایعه محو شدن ابرها در آسمان ارومیه نیز گفت: «تصویر منتشر شده یک تصویر ماهواره‌ای است و یک تصویر روزانه از وضعیت آسمان است. در کشورمان نیز در یک نقطه ابرها شکل می‌گیرند و در جایی دیگر محو می‌شود. حرکت ابرها، تحت تاثیر سامانه جوی است که آنها را ایجاد می‌کند، یعنی اگر یکجایی ابر شکل می‌گیرد و یکجایی خالی از ابر است، این بر اثر عوامل توپوگرافی محل، الگوهای فشاری، رطوبت تزریق شده، شکل حرکت و برخورد حرکت با توده هواست. این مساله ربطی به شایعات ایجاد شده ندارد و یک فرآیند طبیعی است. این تصویر حتی در آسمان اروپا هم وجود دارد. یکجایی شکل می‌گیرند و در جایی از بین می‌روند. این شایعه است که ابرها دستکاری می‌شوند. »
