زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: سومین رتبه‌بندی داخلی دانشگاه‌ها از سوی پایگاه استنادی جهان اسلام ISC اعلام شد؛ رتبه‌بندی‌ای که اولین بار در سال 1400 براساس شاخص‌ها و روش‌شناسی متفاوت از آنچه تا امروز انجام می‌شد صورت گرفت تا وزارت علوم هم بتواند براساس معیارهای مختلف و از طریق ISC، دسته‌بندی برترین دانشگاه‌های داخلی را انجام دهد. طی چند روز اخیر نتیجه ارزیابی دانشگاه‌های کشور برای سال تحصیلی 1401-1400 از سوی این پایگاه اعلام شد تا دانشگاه‌های برتر زیرنظام‌های مختلف در عرصه‌های مرتبط با حیطه کاری دانشگاه‌ها مشخص شوند. 

   شاخص‌ها تغییر نکرد؛ تعداد دانشگاه‌های شرکت‌کننده 17 درصد رشد داشت
مهم‌ترین مساله در معرفی برترین‌ها، متر و معیاری است که دانشگاه‌ها بر اساس آن سنجیده می‌شوند. برای سال تحصیلی 1399-1400، پایگاه استنادی جهان اسلام دانشگاه‌های کشور را با شش شاخص ارزیابی کرده بود و امسال هم با در نظر گرفتن روش‌شناسی صورت‌گرفته، می‌توان نتیجه گرفت هیچ‌گونه تغییری در مدل ارزیابی دانشگاه‌ها انجام نشده است. در عمل دانشگاه‌های کشور طبق روال سال قبل براساس شش معیار کلی آموزش با سهم امتیاز 30 درصد، پژوهش 25 درصد، فناوری و نوآوری 20 درصد، بین‌المللی‌سازی 10 درصد و خدمات اجتماعی، زیرساخت و تسهیلات 5 درصد مورد بررسی قرار گرفته است. با این حال برای امسال تعداد دانشگاه‌ها از 110 دانشگاه به 132 دانشگاه افزایش داشته که نشان‌دهنده رشد 17 درصدی تعداد دانشگاه‌ها است. اگر بخواهیم نگاهی به طبقه‌بندی دانشگاه‌ها بیندازیم هم باید عنوان کرد‌ در جدیدترین رتبه‌بندی اعلام‌شده، 70 دانشگاه جامع حضور داشتند که نسبت به سال گذشته چهار دانشگاه کمتر است. تعداد دانشگاه‌های صنعتی، هنری و علوم کشاورزی هم مانند سال گذشته بدون تغییر مانده است. تعداد دانشگاه‌های زیرنظام هم از سه به چهار افزایش داشته و برای اولین بار‌ 17 دانشگاه غیردولتی ‌هم اضافه شدند. 

از رصد غیردولتی‌ها تا برترین دانشگاه‌های دستگاه‌های اجرایی
اما اتفاق مهم این رتبه‌بندی را باید رصد دانشگاه‌های غیردولتی دانست؛ اتفاقی که برای اولین بار از سوی این پایگاه صورت گرفته است و دانشگاه غیردولتی علم و فرهنگ، امام صادق‌(ع)، سجاد، بین‌الملل امام‌رضا‌(ع) و ادیان و مذاهب هم به عنوان برترین‌های این زیرنظام معرفی شده‌اند. 
یکی دیگر از تفاوت‌های امسال را باید تفکیک دانشگاه‌های وابسته به دستگاه‌های اجرایی دانست که پنج دانشگاه برتر آن را هم باید به ترتیب جامع امام حسین‌(ع)، صنعتی مالک اشتر، فرماندهی و ستاد آجاف تربیت دبیر شهید رجایی و شاهد دانست. البته برخی این دانشگاه‌ها سال گذشته در میان کل دانشگاه‌های دولتی قرار داشته‌اند. به طور مثال جایگاه دانشگاه شاهد رتبه 44، تربیت دبیر شهید رجایی رتبه 63 کشور و آجا رتبه 92 کشور را داشت اما خبری از دانشگاه مالک اشتر در میان برترین‌ها نبود.
   پیام‌نور در پله اول‌ زیرنظام‌های آموزشی 
بررسی دانشگاه‌ها از لحاظ زیرنظام آموزشی اتفاقات محسوسی داشت. یعنی علی‌رغم حفظ جایگاه اول دانشگاه پیام نور همانند سال گذشته، اما جایگاه دانشگاه فرهنگیان و فنی و حرفه‌ای برخلاف سال گذشته تغییر کرده و فرهنگیان در رتبه دوم قرار گرفت. جایگاه چهارم هم در این تقسیم‌بندی پایگاه استنادی جهان اسلام به دانشگاه جامع علمی کاربردی رسید؛ دانشگاهی که سال گذشته غایب ارزیابی صورت‌گرفته از سوی این پایگاه بود. از طرف دیگر هیچ‌گونه تغییری در جایگاه دانشگاه‌های کشاورزی و حتی هنر به نسبت سال قبل انجام نشده است. 

   دانشگاه جامع امام حسین(ع) دومین دانشگاه برتر کشور 
آنچه در رتبه‌بندی جدید اهمیت دارد؛ تغییراتی که در میان دانشگاه‌های برتر رخ می‌دهد. اتفاقی که در عمل تغییر محسوسی نداشته و تهران مانند سال گذشته همچنان رتبه اول را در اختیار دارد. تنها جابه‌جایی را باید قرارگیری دانشگاه جامع امام حسین(ع) در رتبه دوم و حذف دانشگاه تربیت مدرس از جایگاه پنجم دانست. به عبارت دقیق‌تر جایگاه دوم سال گذشته در اختیار دانشگاه فردوسی مشهد بود و حالا دانشگاه مادر استان خراسان رضوی، در رتبه سوم قرار دارد. بعد از آن دانشگاه صنعتی امیرکبیر و صنعتی شریف قرار گرفتند که نشان می‌دهند سه دانشگاه اخیر، یک پله نزول کرده است. 

   افت یک‌پله‌ای دانشگاه امیرکبیر در حوزه آموزش
در صورتی که بخواهیم مجموع دانشگاه‌های کشور را در‌ شش معیار تعیین‌شده‌ بررسی کنیم، باید گفت دانشگاه تهران سال گذشته در هر شش شاخص، رتبه اول را داشت ولی امسال در دو شاخص فناوری و نوآوری و اثرگذاری اقتصادی به ترتیب جایگاه خود را به دانشگاه جامع امام‌حسین‌(ع) و صنعتی شریف واگذار کرده است. در بخش آموزش دانشگاه تهران، فردوسی مشهد، امیرکبیر، شهید بهشتی و صنعتی شریف پنج جایگاه برتر را دارند، در حالی که سال گذشته جایگاه دوم در اختیار امیرکبیر بوده و امسال این دانشگاه یک پله افت کرد، ولی دو دانشگاه چهارم و پنجم بدون تغییر باقی ماندند. 

   دانشگاه شیراز غایب حوزه پژوهش در میان 5 سکوی برتر
 در حوزه پژوهش هم از دانشگاه تهران که بگذریم، رتبه دوم تا پنجم در اختیار تربیت مدرس، علامه طباطبایی، فردوسی مشهد و اصفهان بوده که تغییرات محسوسی نسبت به سال قبل داشته است. به عبارت دیگر جایگاه دوم سال قبل در اختیار امیرکبیر بوده و امسال حتی در میان 10 دانشگاه اصلی هم قرار ندارد! همچنین دانشگاه شیراز سال قبل سومین دانشگاه بود، امسال به جایگاه 6 تنزل یافت. ولی تربیت مدرس توانست از رتبه 4 سال گذشته به رتبه دوم رسیده و فردوسی مشهد هم از پله پنجم سال 1401 به چهارم در رتبه‌بندی جدید رسید. اما اتفاق جالب را هم باید قرار‌گیری دانشگاه علامه در جایگاه سوم دانست، در حالی که این دانشگاه سال گذشته حتی در میان 10 دانشگاه اول حوزه پژوهش به چشم نمی‌خورد و اصفهان هم از جایگاه 10 در این حوزه به جایگاه پنجم رسید. 

   دانشگاه تهران جایگاه خود را در حوزه فناوری و نوآوری واگذار کرد! 
در حوزه فناوری و نوآوری هم دانشگاه جامع امام حسین(ع) که سال گذشته رتبه سوم را داشت، به جایگاه اول رسید و دانشگاه تهران با یک پله سقوط در رتبه دوم قرار گرفت. سومین دانشگاه برتر کشور در این حوزه را هم باید دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته کرمان دانست، دانشگاهی که سال گذشته رتبه ششم را داشت. صنعتی مالک‌ اشتر هم با امسال جای علم و صنعت را در جایگاه چهارم گرفته و بعد از آن دانشگاه فردوسی مشهد است که آخرین پله را در جمع 5 دانشگاه برتر دارد، اتفاقی که نشان از سقوط 3 پله این دانشگاه دارد. اتفاق مهم در این میان حذف دانشگاه علم و صنعت و صنعتی اصفهان از میان 10 دانشگاه برتر است، درحالی‌که این دو دانشگاه سال گذشته در رتبه‌های چهارم و پنجم قرار داشتند.

   افت 3 پله‌ای جایگاه دانشگاه صنعتی شریف در حوزه فعالیت‌های بین‌المللی
بین‌المللی‌سازی هم معیاری است که البته طی سال‌های اخیر مورد توجه مسئولان دانشگاهی قرار گرفته و دو رتبه اول امسال همانند سال گذشته در اختیار تهران و فردوسی مشهد، قرار دارد. جایگاه سوم امسال برخلاف سال گذشته که در اختیار صنعتی شریف بود، به صنعتی امیرکبیر رسیده و عملا این دانشگاه یک پله رشد و در مقابل شریف هم 3 پله سقوط کرده است. نکته جالب اینکه دانشگاه جامع امام حسین(ع) امسال در جایگاه چهارم قرار دارد و توانسته 3 پله به نسبت سال قبل وضعیت خود را اصلاح کند و بعد از آن علم و صنعت بر رده پنجم این سکو قرار گرفته است، دانشگاهی که پارسال بر پله هشتم این حوزه قرار داشت. موضوع قابل توجه در این معیار آن است که دانشگاه جامع امام حسین(ع) که به لحاظ ماموریتی، جزء دانشگاه‌های نظامی کشور قرار گرفته، توانسته ظرف یک سال وضعیت خود را در حوزه تعاملات بین‌المللی رشد دهد. معیاری که اساتید و پژوهشگران بین‌المللی، دانشجویان بین‌المللی، جابه‌جایی دانشجویان و اعضا در سطح بین‌الملل، انتشارات این حوزه، عضویت دانشگاه در کنوانسیون‌های بین‌المللی، برگزاری دوره‌های آموزشی و پروژه‌های مشترک  و.... به عنوان زیرشاخص‌های آن در نظر گرفته شده است. 

   دانشگاه تهران از حوزه اثرگذاری اقتصادی کنار رفت! 
مهم‌ترین اتفاق در وضعیت کلی دانشگاه‌های کشور را باید تغییر جایگاه‌ها در حوزه اثرگذاری اقتصادی دانست. معیاری که برای بررسی وضعیت دانشگاه‌ها در آن شاخص‌هایی چون بودجه، درآمد آموزشی، درآمد پژوهشی، قراردادهای ارتباط با صنعت و جامعه، درآمد تجاری  و سایر درآمدها املاک عمل قرار می‌گیرد. در این معیار، امسال دانشگاه صنعتی شریف رتبه اول را در اختیار گرفته، درحالی‌که سال گذشته این رتبه در اختیار دانشگاه تهران بود و موضوع زمانی جالب‌تر می‌شود که بدانیم دانشگاه تهران در رتبه ششم قرار گرفت و عملا در میان 5 دانشگاه برتر قرار ندارد. دانشگاه جامع امام حسین با رشد 3 پله‌ای از سال گذشته، حالا در رتبه دوم قرار دارد. بعد از آن علم و صنعت در جایگاه سوم و امیرکبیر در دانشگاه چهارم قرار دارد. این دو دانشگاه سال گذشته در رتبه 6 و 7 قرار داشتند. سکوی پنجم هم در اختیار دانشگاه شهید بهشتی است، درحالی‌که این دانشگاه سال قبل در رتبه سوم قرار داشت. در این میان نمی‌توان سقوط 9 پله‌ای تربیت مدرس و رسیدن به جایگاه 9 در ارزیابی امسال را هم نسبت به سال گذشته که این دانشگاه در جایگاه چهارم قرار داشت را از قلم انداخت. یکی از موضوعات مهم در این میان آن است که امسال هم همانند سال قبل هیچ دانشگاه استانی در میان 5 دانشگاه برتر در حوزه اثرگذاری اقتصادی قرار ندارد و حتی در میان 10 دانشگاه هم تنها 3 دانشگاه فردوسی مشهد، تبریز و صنعتی اصفهان هستند که نام آنها به چشم می‌خورد. دانشگاه‌هایی که البته سال گذشته هم در میان 10 رتبه اول حضور داشتند. تمرکزگرایی پروژه‌های اقتصادی در بین دانشگاه‌های پایتخت را باید ازجمله موضوعات حاشیه‌سازی دانست که سال‌هاست صدای مسئولان و اساتید دانشگاه‌های خارج از پایتخت را بلند کرده است.
   اصفهان همچنان دانشگاه برتر در حوزه زیرساخت و تسهیلات
زیرساخت‌ها و تسهیلات هم که با شاخص‌هایی چون رویدادهای فرهنگی، اجتماعی و ورزشی، تعداد سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه دانشگاهی، تعداد کرسی‌های نظریه‌پردازی، تسهیلات و امکانات به معنی سرعت اینترنت، دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی، مستندات قابل عرضه در کتابخانه‌ها و زیرساخت دانشگاه که معنایش میزان فضای آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و ورزشی به ارزیابی دانشگاه‌ها می‌پردازد، به عنوان آخرین معیاری است که پایگاه استنادی جهان اسلام با استناد به آن، وضعیت نظام آموزش عالی کشور را بررسی کرده است. معیاری که در آن دو رتبه اول همانند سال قبل به ترتیب در اختیار دانشگاه تهران و اصفهان قرار دارد. رتبه امسال هم که سال قبل در اختیار شیراز بود، حالا به دانشگاه جامع امام حسین(ع) رسیده و شیراز با یک پله سقوط به پله چهارم رسیده است. بعد از آن دانشگاه فردوسی مشهد است که سکوی پنجم را در اختیار دارد، دانشگاهی که البته سال قبل جایگاه چهارم را داشت و حالا آن هم جزء دانشگاه‌هایی است یک پله سقوط کرده است. علم و صنعت هم که در دومین رتبه‌بندی صورت گرفته جایگاه پنجم را داشت، به صورت کامل از میان 10 دانشگاه برتر کنار گذاشته شد. اتفاقی که طبیعتا می‌تواند زنگ خطری برای دانشگاه‌های قدیمی و مطرح کشور به شمار رود. 

   تغییرات در میان دانشگاه‌های جامع محسوس نبود
نگاه کلی به دانشگاه‌های جامع در 6 معیار هم نشان می‌دهد، در حوزه آموزش، پژوهش، فناوری و نوآوری، اثرگذاری اقتصادی و زیرساخت و تسهیلات، دانشگاه تهران در رتبه اول قرار دارد و تنها حوزه بین‌المللی‌سازی بوده که برخلاف سال قبل این جایگاه از دانشگاه تهران به فردوسی مشهد رسیده است. 
رتبه دوم در حوزه آموزش را ملاک قرار دهیم؛ عنوان این جایگاه از دانشگاه تربیت مدرس به فردوسی مشهد رسید، بعد از آن شهید بهشتی، علامه طباطبایی و شیراز در جایگاه‌های بعدی قرار گرفتند و به‌جز دانشگاه شیراز که جایگزین اصفهان شده، وضعیت رتبه‌های سوم و چهارم تغییری نکرده است. در حوزه پژوهش هم رتبه دوم در اختیار تربیت مدرس بوده و بعد از آن فردوسی مشهد، علامه طباطبایی و اصفهان قرار دارند که نشان‌دهنده رشد یک‌پله‌ای تربیت مدرس و حذف دانشگاه شیراز -که پارسال جایگاه دوم را داشت‌- است. 

   دانشگاه محقق اردبیلی برای اولین بار در میان 5 دانشگاه اول نوآور و فناور 
در شاخص نوآوری و فناوری هم رتبه دوم در اختیار فردوسی مشهد قرار دارد و بعد از آن تربیت مدرس جایگزین دانشگاه جامع امام حسین‌(ع) شده است. رتبه چهارم هم در اختیار محقق اردبیلی که سال گذشته خبری از آن در میان 10 دانشگاه برتر نبود، قرار گرفت. در نهایت شهید بهشتی به عنوان پنجمین جایگاه برتر این حوزه اعلام شده است. 
در حوزه بین‌المللی‌سازی هم دانشگاه تهران با یک پله افت به نسبت سال قبل قرار دارد. بعد از آن دانشگاه تربیت مدرس، تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان و کردستان قرار دارد؛ در حالی که چینش جایگاه‌ها در این حوزه بیشترین تغییر را داشته و تنها جایگاه سوم آن بدون تغییر ماند. دانشگاه جامع امام حسین‌(ع) جای خود را به علوم پایه زنجان داده و شیراز هم که سال قبل در رتبه پنجم قرار داشت، حالا با یک پله سقوط به جایگاه ششم رسیده است. 
در حوزه اثرگذاری اقتصادی هم فردوسی مشهد جایگزین شهید بهشتی در رتبه دوم و در سومین رتبه به شهید بهشتی قرار گرفت. بعد از آن دانشگاه تبریز و تربیت مدرس قرار دارند، در حالی که سال قبل رتبه سوم در اختیار جامع امام حسین‌(ع) بود و بعد از آن هم دانشگاه تربیت مدرس و فردوسی مشهد قرار داشت. در آخرین معیار یا همان زیرساخت و تسهیلات هم دانشگاه اصفهان جایگاه سال قبل خود را حفظ کرد. اما سومین رتبه در اختیار شیراز قرار گرفت و بعد از آن فردوسی مشهد و علامه طباطبایی هستند، در‌حالی‌که سال قبل رتبه سوم به بعد، به تربیت در اختیار فردوسی مشهد، شیراز و علامه طباطبایی بود که نشان می‌دهد تنها جای دو رتبه سوم و چهار با یکدیگر عوض شده است. 

   جایگاه رتبه‌های دوم و سوم در میان صنعتی‌ها تغییر کرد
بررسی کلی دانشگاه‌های صنعتی هم نشان می‌دهد به تربیت دانشگاه صنعتی امیرکبیر، صنعتی شریف، علم و صنعت، صنعتی اصفهان و صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی به عنوان پنج دانشگاه برتر این حوزه هستند. از حفظ رتبه دانشگاه امیرکبیر که بگذریم، باید گفت سال قبل علم و صنعت رتبه دوم بود و سوم در اختیار شریف بود؛ هر‌چند که دو دانشگاه آخر هم بدون تغییر باقی ماند. بر اساس معیار هم باید عنوان دانشگاه صنعتی امیرکبیر رتبه اول آموزش، علم و صنعت رتبه اول پژوهش، تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته کرمان رتبه اول نوآوری و فناوری بوده که نسبت به سال گذشته تغییر داشته است. همچنین در حوزه بین‌المللی‌سازی هم باز امیرکبیر اول و در حوزه اثرگذاری اقتصادی هم شریف در جایگاه نخست قرار داشت. این سکو در بحث زیرساخت و تسهیلات هم به صنعتی اصفهان رسیده، رتبه‌ای که سال گذشته در اختیار علم و صنعت بوده است.