عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: از روزی که جشن خودکفایی کاغذ کتاب‌های درسی در کارخانه کاغذ مازندران برگزار و اعلام شد که در این حوزه به خودکفایی رسیده‌ایم و تا چند وقت دیگر به جایی خواهیم رسید که به‌طور کل در حوزه نشر این خودکفایی تکمیل شود، هنوز یک‌ماه نگذشته است. اما حالا خبر رسیده، یکی از کارخانه‌هایی که در این مسیر قرار بود تا بخشی از کاغذ مورد نیاز کشور را تولید کند، رو به تعطیلی است و دیگر نمی‌تواند فعالیت کند.
در گزارش‌های متعدد در این دو سال فعالیت دولت سیزدهم، بارها در مورد موضوع کاغذ که یکی از موارد مهم طی این سال‌ها بوده، صحبت کرده‌ایم. در دولت سیزدهم تلاش برای حل این مساله به یکی از کارویژه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تبدیل شده و با وجود اینکه شاید اصل این کار باید در وزارت صمت انجام می‌گرفت، اما وزارت ارشاد و شخص وزیر ارشاد این موضوع را به یکی از اولویت‌های اصلی این وزارتخانه تبدیل کردند و از جایی هم به‌سمت اعلام خبر خودکفایی کاغذ رفتند. با اعلام تعطیلی کارخانه کاغذ دیبای شوشتر سراغ این کارخانه کاغذسازی رفتیم تا بدانیم چه اتفاقی در این کارخانه رقم خورده است که به‌سمت تعطیلی رفته و دیگر نمی‌تواند تولیدی داشته باشد.
چشم‌انداز برای کارخانه 30 سال تعطیل‌شده
این کارخانه با مساحت ۹۲ هکتار و زیربنای حدود ۲۰ هکتار در شمال استان خوزستان و با هدف استفاده از باگاس استخراج‌شده از کارخانه‌های نیشکر که یکی از مزیت‌های ایران و خاورمیانه به‌شمار می‌آید، سال 1369 راه‌اندازی شد اما سریع به تعطیلی کشید. گاهی فعالیت اندکی داشت، اما نه آنقدر که تولید انبوه داشته باشد. از سال 1399 سعی کردند تا با تجهیز کارخانه، رونق بگیرد. صنایع خمیر و کاغذ دیبای شوشتر ادامه مسیر تکمیل کارخانه بزرگ کاغذسازی است که پیش‌تر «کاغذ کارون» نام داشت.
فعالیت این کارخانه در اوایل دهه 70، با هدف استفاده از باگاس حاصل از کشت نزدیک به ۲۵ هزار هکتار نیشکر بود و به‌عنوان یکی از واحدهای سرمایه‌گذاری بزرگ در کشاورزی و صنعت منطقه، در بخش شمالی دشت خوزستان در منطقه شوشتر فعالیت می‌کرد. کاغذ کارون به دلایل مختلفی ازجمله جنگ تحمیلی در آن زمان به بهره‌برداری نرسید تا اینکه در آغاز دهه ۹۰ در چند مرحله به بخش خصوصی واگذار شد و بالاخره در سال 1399 به اسم «صنایع خمیر و کاغذ دیبای شوشتر» شناخته شد و درنهایت صنایع خمیر و کاغذ دیبای شوشتر اولین کاغذ خود را در مرداد سال ۱۴۰۰ به تولید رساند. اما هدف از تاسیس این کارخانه و چشم‌اندازی که برایش متصور بودند چه چیزهایی بوده است؟ قرار می‌شود که صنایع خمیر و کاغذ دیبای شوشتر با گسترش خط تولید، استفاده از ماشین‌آلات و تجهیزات به‌روز و بهره‌گیری از متخصصان جزء معدود تولیدکنندگان کاغذ صددرصد ویرجین جهت تولید لیوان یک‌بارمصرف و کاغذ چاپ و تحریر و کاغذ کرافت کاملا بهداشتی در خاورمیانه باشد و به تولید روزانه ۱۵۰ تن کاغذ برسد و همچنین سهم زیادی در صنعت خمیر و کاغذ به‌خود اختصاص بدهد. همچنین از بهره‌برداری از فاز دوم کارخانه جهت تولید خمیر کاغذ طبق استانداردهای جهانی هم برای این کارخانه می‌گویند که علاوه‌بر تولید مواد اولیه موردنیاز خط کاغذسازی خود، با تامین خمیر ویرجین در بازارهای داخلی و خارجی موجب اشتغالزایی و رونق بیشتر اقتصادی کشور شود.
در گزارشی که یک‌ماه پیش منتشر کردیم، گفتیم که کارخانه دیبای شوشتر به همراه کارخانه کاغذ پارس قرار است 20هزار تن کاغذ تحریر تولید کنند که تا به آن زمان فقط توانسته بودند حدود هشت هزار تن تولید داشته باشند. حالا هم که خبر از تعطیلی این کارخانه رسیده است.
مرداد 1400 کارخانه راه افتاد
برای اینکه از وضعیت کارخانه دیبای شوشتر بیشتر بدانیم، سراغ علی‌محمد اسفندیاری مدیرعامل شرکت صنایع خمیر و کاغذ دیبای شوشتر رفتیم تا برایمان از وضعیت فعلی این کارخانه بگوید، سوال اول را در مورد دلیل تاسیس این کارخانه کاغذ پرسیدم و او گفت: «این شرکت در سال 1369 توسط بانک صنعت و معدن تاسیس شد اما به دلایلی مدت‌ها تعطیل بوده. بعد از سال‌ها بلاتکلیفی در سال 1392 از طرف بانک صنعت و معدن این کارخانه به بخش خصوصی واگذار شد. یکی، دو سال بعد مشکلاتی بین بانک صنعت و معدن و بانک صادرات به‌وجود آمد و مدتی کارخانه پلمب شد تا اینکه دادگاه به نفع شرکت رای داد و در مرداد 1399 کارخانه فک‌پلمب شد و عملا عملیات نصب و راه‌اندازی ماشین‌آلات از آن تاریخ با سرعت زیادی شروع شد. به‌طوری که بعد از یک‌سال در مردادماه 1400 و بعد از سال‌ها توقف در عین ناباوری که بین مردم شوشتر و مسئولان خوزستان وجود داشت که آیا اساسا این کارخانه به بهره‌برداری و تولید می‌رسد یا نه؟ این کارخانه به تولید رسید.»
او در ادامه صحبت‌هایش با اشاره به برنامه‌هایی که برای این کارخانه دیده شده بود، گفت: «از آنجا که در این شرکت همواره برنامه جامعی برای اهداف وجود داشته، روی محصولاتی متمرکز شد که بازار به آن نیاز داشت و ما بهتر می‌توانستیم در آنجا حضور پیدا کنیم، لذا تولیدی که به‌صورت انبوه شروع شد مقوای cup stuck بود که برای تولید لیوان مورد استفاده قرار می‌گیرد و در مدت کوتاهی این محصول که در گذشته از طریق واردات تامین می‌شد، بسیار مورد استقبال شرکت‌ها و واحدهای تولیدی قرار گرفت، لذا این محصول توانست ضمن ایجاد پایداری مالی در این شرکت بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های فاز 2 شرکت را که مقرر بود در ماه‌های آتی به بهره‌برداری برسد، تامین کند (لازم به‌ذکر است که بهره‌برداری از فاز 2 اشتغال این شرکت را به هزار نفر می‌رساند) که شرایط به‌وجود آمده برای این شرکت در ماه‌های اخیر نه‌تنها تولید را در این شرکت متوقف ساخت، بلکه ابتدا تامین مالی فاز 2 این شرکت را با تاخیر مواجه ساخت و سپس کل عملیات آن را متوقف کرد.»
تولید خمیر کاغذ هنوز به بهره‌برداری نرسیده
باگاس از آن چیزهایی است که اگر از آن استفاده شود می‌تواند در صنعت کاغذسازی بسیار مورد استفاده قرار بگیرد. یکی از استفاده‌های این کارخانه از باگاس است. از اسفندیاری در مورد این موضوع پرسیدم و گفت: «فاز 1 این شرکت فقط ماشین کاغذ است که برای تولید کاغذ بخشی از خمیر کاغذ الیاف بلند را از خارج وارد و خمیر باگاس از شرکت کاغذ پارس خریداری می‌کند که با استفاده از افزودنی‌های متعدد و قابلیتی که ماشین دارد محصولات مختلفی را تولید می‌کند ازجمله مقوای cup stuck، کاغذ چاپ و تحریر و کاغذکرافت ... . است. ولی خمیر کاغذ این شرکت هنوز به بهره‌برداری نرسیده و پیش‌بینی ما این بود در ماه‌های آتی تولید خمیر کاغذ حاصل از باگاس این شرکت به بهره‌برداری برسد که عملا همه فعالیت‌های ما با ورود به مساله تولید کاغذ چاپ و تحریر و عدم تحقق وعده‌های داده شده با مشکل مواجه شد.»
500 میلیاردی که قرار بود وزارت ارشاد بدهد
همین امسال از طرف دولت به این کارخانه پیشنهاد تولید کاغذ تحریر را می‌دهند و اسفندیاری درمورد این موضوع گفت: «17 اردیبهشت و 23 مرداد امسال دو جلسه در دفتر جناب آقای مخبر، معاون اول محترم رئیس‌جمهور برگزار شد. در این جلسه وزیر محترم ارشاد، وزیر محترم آموزش‌وپرورش، معاون وزیر صمت، مدیرعامل محترم بانک ملی و رئیس هیات‌مدیره این شرکت نیز در آن جلسه حضور داشتند. قرار بر این شد که مقداری کاغذ چاپ و تحریر از سوی این شرکت به قیمتی که از طرف سازمان حمایت تعیین می‌شود در اختیار وزارت آموزش‌وپرورش و وزارت ارشاد قرار گیرد. در مقابل تسهیلاتی در اختیار این شرکت قرار داده شود که بتواند تجهیزات، ماشین‌آلات و مواد اولیه‌ای را خریداری کند تا بتواند کاغذ چاپ و تحریر را با مشخصات یکنواخت و قابل قبول تولید کند. لذا در آن جلسه در مقابل این تعهد این شرکت درخواست می‌کند که 500 میلیارد تومان از طریق وزارت ارشاد به ما داده شود. بعد از مدتی گفته شد وزارت ارشاد نمی‌تواند این تسهیلات را بگیرد و بهتر است خود شرکت مستقیما این تسهیلات را دریافت کند و لذا مقرر شد مبلغ تسهیلات 400 میلیون شود و این تسهیلات از طریق بانک ملی داده شود. در جلسه‌ای که در مردادماه برگزار می‌شود و رئیس هیات‌مدیره این شرکت نیز در آن جلسه حضور داشتند مدیرعامل محترم بانک ملی به رئیس مدیره ما اعلام می‌کند ما محدودیت مالی داریم و شما حداقل تسهیلات را دریافت کنید. لذا به‌خاطر تعامل و همکاری با بانک رقم به 400 میلیون تومان رسید و در مرحله بعدی این را به 300 میلیارد تومان تسهیلات رساندند و آن را مصوب کردند.»
فعالیتی که نیمه‌کاره ماند
اسفندیاری از مشخص شدن گرفتن تسهیلات از بانک ملی صحبت کرد و گفت: «در مردادماه که مشخص شد این تسهیلات از طریق بانک ملی به ما داده می‌شود بانک ملی هم ارزیابی و کارهایی که باید برای تسهیلات انجام شود را انجام دادند، مدارک متعددی را از ما خواستند که ارائه کردیم، کارشناسی و ارزیابی شد. گزارش کارشناسی به شعبه مربوطه ارسال و در کمیته شعبه این تسهیلات ما تصویب شد و در کمیته سرپرستی شمال تهران هم تصویب و نهایتا در کمیته اعتباری بانک ملی تصویب شد اما در کمیته هیات عامل بانک موضوع مطرح نشد و بلاتکلیف ماند. تا اینکه چندی پیش مطلع شدیم مدیرعامل محترم بانک ملی ایران دو موضوع را مطرح کرده‌اند؛ یکی اینکه شما قبلا تسهیلات از بانک صنعت و معدن گرفتید و دیگری موضوع معدل موجودی بود که معدل موجودی شما پایین است. درخصوص تسهیلاتی که از بانک صنعت و معدن گرفتیم باید عرض کنم که آن تسهیلات عمدتا سرمایه ثابت بود درحالی‌که تسهیلاتی که الان از بانک ملی خواسته شده سرمایه در گردش است و برای تولید کاغذ چاپ و تحریری است که مورد نظر دولت محترم است. درخصوص معدل موجودی، اگر شرط دریافت تسهیلات معدل موجودی بود شاید اساسا نیازی نبود که موضوع در هیات محترم دولت و کمیته کاغذ و نشر با حضور ریاست آقای مخبر تصویب شود. وقتی این مصوب می‌شود به نظر می‌رسد موضوع نباید به‌عنوان دلیلی برای عدم پرداخت تسهیلات انجام شود؛ چراکه از همان ابتدای تابستان فعالیت شرکت برای تولید کاغذ مناسب شروع شده و در این خصوص مبالغ زیادی از سوی شرکت هزینه شد.»
از چرایی گرفتن این تسهیلات پرسیدم و گفت: «این تسهیلات که می‌خواستیم بگیریم صرفا سرمایه در گردش تولید کاغذ چاپ و تحریر بود که بتوانیم قابلیتی به دستگاه‌ها بدهیم که کاغذ چاپ و تحریر مناسب تولید کند و مواد اولیه جدید خریداری کنیم. هدف این بود که با اجرای مصوبه مردادماه و تسهیلاتی که به شرکت در مقابل تعهداتی که پذیرفته است پرداخت می‌شود تجهیزات، ماشین‌آلات و مواد اولیه خریداری کنیم. متاسفانه شرکت بعد از مدتی تمام منابع مالی خود را صرف این موارد کرد و الان به مرحله‌ای رسیدیم که حقوق کارکنان خود را مدتی است پرداخت نکردیم، پول آب، برق و گاز را نتوانستیم پرداخت کنیم، حساب‌های ما به دلیل تاخیر در پرداخت آب و برق مسدود شد، اقساط بانک را نمی‌توانیم پرداخت کنیم. ضمانتنامه سررسیدشده داریم و حتی الان مواد اولیه برای تولید کاغذ هم نداریم. صادقانه بیان کنم به دلیل ندادن تسهیلات کمیته کاغذ و نشر بود که ما به مشکل برخوردیم و با این شرایط ادامه فعالیت در این شرکت واقعا مقدور نبود لذا از اول دی‌ماه سال جاری با اعلام رسمی به مسئولان مرتبط و با تاسف شرکت تعطیل شد.»
ما حداقل تسهیلات را خواستیم
از پیگیری‌های بعد از تعطیلی کارخانه از دفتر معاون اول رئیس‌جمهور و وزارت ارشد پرسیدم و گفت: «پیگیری‌های زیادی در سطح استان و در تهران داشتیم. مسئولان محترم هم پیگیری‌هایی می‌کنند. نماینده محترم شوشتر، فرماندار محترم شوشتر و مسئولان استانی در رده‌های مختلف پیگیری می‌کنند ولی به دلیل آنکه عدم نقدینگی مشکل اصلی این شرکت است قطعا بدون تامین مالی وعده‌داده‌شده به هیچ‌وجه راه‌اندازی مجدد کارخانه برای ما امکان‌پذیر نیست. این یک موضوع کاملا مشخصی است. ان‌شاءالله بتوانیم از این شرایط خارج شویم و کارخانه به چرخه تولید بازگردد.»
از اعتباری که باعث راه‌اندازی دوباره کارخانه می‌شود پرسیدم، وی گفت: «تسهیلاتی که از طرف این شرکت درخواست شده است حداقل منابع مالی مورد نیاز است. همان‌طور که عرض کردم رقم درخواست بیش از این بود ولی با در نظر گرفتن محدودیت‌های مالی بانک ملی، در دو مرحله این مبلغ کاهش پیدا کرد و به حداقل مقدار رسید. واقعا این مبلغ نیاز است تا بتوان تولید را شروع کرد. الان به‌شدت تحت فشار هستیم، عدم پرداخت به‌موقع حقوق کارگران برای ما ناراحت‌کننده است. پیمانکاران مطالبات خود را می‌خواهند ولی به نظرم پاسخ این سوال را باید از مسئولان محترم مرتبط بپرسید.»
دولت چه کاری برای چرخیدن کارخانه‌های کاغذ انجام دهد؟
کارخانه دیبای شوشتر بعد از این همه سال تعطیلی تازه در حال جان گرفتن بود و قرار بر تولید کاغذ داشت. آن هم کاغذی که شاید متفاوت با کاغذ کارخانه‌های دیگر بود. اما حالا به‌خاطر فراهم نشدن شرایطی که شاید خیلی راحت می‌توانست تسهیلات را در اختیار این کارخانه بگذارد تا در مسیر تولید بیشتر قرار بگیرد اما به تعطیلی رسید. اگر می‌خواهیم به خودکفایی کاغذ برسیم و چرخ کارخانه‌های کاغذ بچرخد راهی به جز حمایت از این کارخانه‌ها نداریم.
در گفت‌وگویی که با ابوالفضل روغنی‌گلپایگانی داشتیم؛ او از اصلاح ساختار ماشین‌آلات کارخانه‌های کاغذ گفت و ادامه داد: «ما زمانی می‌توانیم همین تولید 80 هزار تن را کامل داشته باشیم که اصلاح ساختار ماشین‌آلات کارخانه کاغذ پارس انجام شود تا وارد مدار تولید شوند. اما پولی به این کارخانه داده نشده است. تقاضای ارز یک مشکل اساسی است، چون هم به قطعات یدکی نیاز داشته و هم به انرژی پاک نیاز داریم. پروسه تخصیص و تامین ارز بسیار طولانی است، یعنی برخی مواقع نزدیک به ۴۵ روز تا دو ماه طول می‌کشد، تخصیص می‌دهند و تامین نمی‌شود. آنقدر طولانی می‌شود که باطل می‌شود و دوباره باید تخصیص داد. دوباره در نوبت قرار گیرند. الان مهم‌ترین بحث تامین و تخصیص ارز است که همیشه وام‌هایی در نظر گرفته می‌شود که بازسازی و نوسازی کنند که این اتفاقات هنوز رخ نداده است.»
