سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: بیش از دو دهه است که با پیشرفت علوم، دسته‌بندی‌های جدیدی در حوزه علم مورد استفاده محققان و دانشگاه‌ها قرارگرفته که امکان ایجاد و پیگیری پروژه‌های مورد نیاز روز جامعه را فراهم می‌کند. نمونه آن علوم و فناوری‌های همگراست که از 2002 وارد ادبیات فضای آکادمیک جهان شد. فناوری نانو، زیست‌فناوری، فناوری اطلاعات و علوم شناختی چهار بعد اصلی تشکیل‌دهنده علوم همگرا و شامل تکنیک‌ها و فناوری‌های مختلفی هستند که می‌توانند با همبستگی یکدیگر، ابزارها و امکانات بیشتری را برای بشر خلق کنند تا جوابگوی نیازهای زندگی امروز باشد. بنابراین توجه به علوم همگرا نه‌تنها امتیاز و موهبت بلکه یک الزام است زیرا جوامع امروز می‌دانند اگر بخواهند در آینده حرفی برای گفتن داشته باشند، باید به سمت علوم همگرا حرکت کنند. توجه به این علم در دانشگاه آزاد اسلامی نیز مورد توجه قرار گرفت تا کشور از مسیر علمی این حوزه عقب نماند. سند تحول و تعالی دانشگاه هم که براساس بیانیه گام دوم شکل گرفته، این مهم را الزام کرده تا نظامنامه آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی از حالت کلاسیک تغییر و به سمت رشته‌های بین رشته‌ای و دانشکده‌های مساله‌محور و موضوعی حرکت کند. در همین راستا روز گذشته همایشی با عنوان همایش ملی علوم و فناوری‌های همگرا و فناوری‌های کوآنتومی در مجتمع دانشگاهی آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی واحد تهران مرکزی با حضور دکتر طهرانچی برگزار شد. همایشی که اولین رویداد در این حوزه محسوب می‌شد و در حاشیه برگزاری آن اولین دانشکده موضوعی در این حوزه نیز در واحد تهران مرکزی افتتاح شد. احمد شیرین‌کلام، رئیس دانشکدگان فناوری همگرا و کوآنتومی و شهرام سلیمانی، رئیس مرکز تحقیقات فناوری‌های کوآنتومی علوموتحقیقات در گفت‌وگو با «فرهیختگان» به اقدامات انجام‌شده دانشگاه آزاد در این حوزه پرداخته‌اند که در ادامه می‌خوانید.
علوم و فناوری همگرا محور فعالیت‌های علمی شد
یکی از اقدامات دانشگاه آزاد در این حوزه تشکیل دانشکدگان علوم و فناوری همگرا و کوآنتومی است. در نظامنامه آموزشی جدید دانشگاه حرکت به سمت تشکیل دانشکدگان و خارج شدن از ساختار سنتی آموزشی مطرح شده است. بنابراین دانشگاه آزاد در آینده چیزی به نام دانشکده فنی و مهندسی یا دانشکده علوم پایه نخواهد داشت زیرا این دانشکده‌ها تجمیع و در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و درنهایت مرزهای رشته‌ها برداشته می‌شود. طبیعتا این تغییر ساختار و پوست‌اندازی شکل و انرژی تازه و جدیدی به دانشگاه تزریق کرده و باعث می‌شود خون جدیدی در رگ‌های دانشگاه جاری شود. هدف مسئولان دانشگاه این است که دانشگاه آزاد از دانشگاه نسل سوم به دانشگاه نسل چهارم و پنجم یعنی دانشگاه فناور و نوآور تبدیل شود. آن طور که احمد شیرین‌کلام، رئیس دانشکدگان فناوری همگرا و کوآنتومی گفته است اولا احصای چالش‌ها و دوما حرکت به سمت حل این چالش‌ها، الزامی است که در دانشگاه آزاد احساس شده و ریاست دانشگاه این دغدغه را داشته و این تئوری را ایجاد، ساری و جاری کرده است. بنابراین امروز در این سیستم شاهد این هستیم که «دانشکدگان فناوری همگرا و کوآنتومی» در کنار دانشکدگان دیگری مثل هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته و... شکل بگیرد.
دانشکدگان یک ساختار آموزشی پژوهشی در سازمان مرکزی است که ذیل این دانشکدگان دانشکده‌های موضوعی فناوری همگرا و کوآنتومی در واحدهای سطح کشور تشکیل می‌شود که دیروز اولین دانشکده موضوعی در این حوزه براساس بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد و در راستای تبدیل این دانشگاه به دانشگاهی حل مساله با حضور دکتر طهرانچی در واحد تهران مرکزی افتتاح شد. شیرین‌کلام می‌گوید این دانشکده در دانشگاه آزاد در سال 1401 ایجاد و کار رسمی خود را آغاز کرده بود اما دیروز به صورت رسمی افتتاح شد.
ارائه 12 گرایش در دانشکده علوم و فناوری همگرای تهران مرکزی
به گفته او در حال حاضر 12 رشته گرایش در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری و ۱۸۰۰ دانشجو در این دانشکده در حال تحصیل هستند. دسته‌بندی کلی آن نیز عبارتند از علوم کامپیوتر، مهندسی اپتیک و لیزر، فتونیک، فناوری‌های کوآنتومی، زیست‌فناوری، مهندسی داروسازی، الکترواپتیک در دو گرایش لیزر و اپتوالکترونیک و... که در مقاطع مختلف دانشجو می‌پذیرد. همچنین تشکیل تیم‌های استارتاپی دانشجویی در حوزه فناوری‌های همگرا و کوآنتومی نیز از برنامه‌های جدی این دانشکده است. شیرین‌کلام می‌گوید: «حدود 26 عضو هیات‌علمی در این دانشکده مشغول به کار و فعالیت هستند. کاربردهایی که رشته‌های بین رشته‌ای داشته و اشتراکاتی که با سایر علوم دارند این امکان را به ما می‌دهند که بتوانیم ارتباطات خوبی با سایر رشته‌ها بگیریم و موضوعات پژوهشی در قالب پایان‌نامه و رساله با رشته‌ها و با دانشجویان رشته‌های دیگران در سطح تحصیلات تکمیلی تعریف کنیم. البته این کار را کرده‌ایم و بحث برنامه علمی علوم و فناوری همگرا در واحد تهران مرکزی را داریم که کار آن تعیین و احصای چالش‌ها و تدوین درخت علمی در حوزه پایش است.»
دانشکده‌های علوم و فناوری‌های همگرا در استان‌ها تشکیل می‌شوند
پیش از این نیز دانشکده علوم و فناوری‌های همگرا در واحد علوموتحقیقات فعالیت خود را آغاز کرده بود و با افتتاح دانشکده موضوعی واحد تهران مرکزی، تعداد دانشکده‌های علوم همگرا در دانشگاه آزاد اسلامی به دو دانشکده رسید. البته یک تفاوتی بین این دو دانشکده وجود دارد که شیرین‌کلام درباره این تفاوت این‌گونه می‌گوید: «در واحد علوموتحقیقات دانشکده‌ای به نام علوم پایه وجود داشت که تغییر ماموریت داد و تجدید آرایشی انجام و تبدیل به دانشکده علوم و فناوری‌های همگرا شد. ولی در واحد تهران مرکزی دانشکده علوم پایه وجود دارد و در کنار آن یک دانشکده موضوعی جدید تاسیس و رشته‌هایی از دانشکده‌های مختلف که ماهیت بین رشته‌ای داشتند را به این دانشکده منتقل و در کنار آن مجوز یک‌سری رشته گرایش جدید نیز دریافت شد.» این پایان کار نیست و قرار است دانشکده‌های دیگری نیز با این عنوان در سایر واحدهای دانشگاه آزاد تشکیل شود. به گفته رئیس دانشکدگان فناوری همگرا و کوآنتومی درخواست‌هایی از سمت واحدهای مختلف به سازمان برای تشکیل دانشکده موضوعی علوم فناوری‌های همگرا و کوآنتومی ارسال شده که در حال بررسی هستند تا شاخص‌های موجود با امکانات و زیرساخت‌های واحدها تطبیق داده شوند. بنابراین طبیعتا تعدادی دانشکده جدید به‌زودی در واحدهای مختلف سطح کشور تاسیس خواهد شد. شیرین‌کلام با ذکر مثالی توضیح می‌دهد: «به‌طور مثال واحد تبریز اگر تصمیم داشته باشد که دانشکده علوم فناوری همگرا و کوآنتومی تاسیس کند لازمه‌اش این است که یک طرح توجیهی تهیه کرده و به دانشکدگانی که در سازمان مرکزی مستقر است، تقدیم کند. این طرح توجیهی براساس شاخص‌هایی که دانشکدگان‌ها برای خود دارند (مثل شاخص‌های سند آمایش و ماموریت‌گرایی، تعداد هیات‌علمی، بسترهای آزمایشگاهی و... ) بررسی شده و درنهایت به آنها اجازه تاسیس دانشکده موضوعی در سطح واحد داده می‌شود.
تاسیس اولین مدرسه مهارتی علوم همگرا؛ به‌زودی
هر دانشکده موضوعی به صورت اقماری یا به صورت جنبی ارکانی دارد. یکی از ارکان دانشکده موضوعی فناوری‌های همگرا و کوآنتومی مدارس عالی مهارت است. شیرین‌کلام در این باره توضیح می‌دهد: «تصمیم داریم به‌زودی مدرسه عالی مهارت علوم همگرا را راه‌اندازی کنیم. کار این مدارس این است که واحدهایی که دانشجو در طول تحصیل موظف به گذراندن آن است را در این مدارس بگذراند و این مدارس با بازنگری سرفصل‌های آن رشته و دروس خاص سعی بر این دارند که آن دروس را به صورت مهارتی به دانشجو آموزش دهند. خروجی مدرسه مهارتی این است که دانشجو علاوه‌بر اینکه آن درس را گذرانده است درنهایت می‌تواند با یک مهارتی از آن رشته فارغ‌التحصیل شود. بنابراین علاوه‌بر مساله‌محور بودن در دانشکده‌های موضوعی به دنبال ایجاد مهارت هستیم. هدف تیم‌های استارتاپی که ذیل این دانشکده تشکیل شده و سرای نوآوری علوم همگرا که ذیل این دانشکده است، این است که دانشجو ارتباط درستی با صنعت برقرار کند و وقتی از دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شود با مهارت وارد بازار کار شود.
ساخت کامپیوتر کوآنتومی آغاز شد
یکی دیگر از اقدامات دانشگاه آزاد در حوزه علوم و فناوری‌های همگرا، ساخت کامپیوتر کوآنتومی است که جمشید صباغ‌زاده، قائم‌مقام رئیس دانشگاه آزاد در واحد علوموتحقیقات از آن خبر داد. کامپیوترهای کوآنتومی مبحث جدیدی است که در دانشگاه آزاد واحد علوموتحقیقات کار آن آغاز شده است. به گفته او 120 سال است که از علم کوآنتومی می‌گذرد اما کامپیوترهای کوآنتومی مبحث جدیدی است که ساخت آن در دانشگاه آزاد واحد علوموتحقیقات آغاز و یک کامپیوتر با مشارکت چین در حال ساخت است. این فناوری یک علم محرز، اثبات‌شده، دقیق و بسیار محبوب در نظر فیزیکدانان است و همه حالت‌های ممکن در کامپیوترهای کوآنتومی وجود دارد. به گفته صباغ‌زاده این کامپیوترها باید مقیاس‌پذیر باشد و برای ساخت کامپیوتر نیاز به ساخت صفر و یک یا کیوبیت داریم.
