زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: 16 آذر امسال را باید از جهاتی متفاوت با سال‌های قبل دانست که شاید مهم‌ترین آن می‌تواند نزدیکی روز دانشجو با ایام انتخابات مجلس در اسفند امسال باشد. از طرف دیگر برنامه‌هایی که طی نزدیک به دو هفته به‌دلیل روز دانشجو در دانشگاه‌ها برگزار شده بود هم برای دومین‌بار بعد از پایان همه‌گیری کرونا به‌صورت حضوری در سالن‌های دانشگاهی برپا شد تا دانشجویان این فرصت را داشته باشند بتوانند به‌صورت چهره به چهره با مسئولان طیف‌های مختلف سیاسی به گفت‌وگو بنشینند. شاید هفته‌ها قبل از رسیدن به ایام روز دانشجو، انتظار از فضای دانشگاهی این بود که انتخابات مجلس بر برنامه‌ها سایه بیندازد؛ اما با نگاهی به بیش از 150 برنامه برگزار شده در سطح دانشگاه‌های کشور از دولتی و آزاد گرفته نشان می‌دهد بیشتر برنامه‌ها حول مطالبه‌گری از وضعیت امروز جامعه گذشته و عملا خبری از فضای داغ انتخاباتی در دانشگاه‌ها نیست. جالب‌تر اینکه برخلاف سال‌های قبل از کرونا که عمدتا طیف‌های مختلف سیاسی، فضا را برای طرح دیدگاه‌هایشان در ایام 16 آذر فراهم می‌دیدند، امسال خبری هم از طیف‌های مختلف نبوده و بیشتر میهمانان از بین مقامات دولتی‌ و چهره‌های معطوف به جریان اصولگرایی بوده است. در این گزارش نگاهی آماری به برنامه‌های برگزار شده که از چند روز قبل از 16 آذر آغاز و تا یک هفته بعد از آن هم ادامه داشت، انداختیم.

سنت‌شکنی روسای قوا در روز دانشجو
با وجود اینکه تقریبا تمام دانشگاه‌های کشور برنامه روز 16 آذر را داشتند، «فرهیختگان» پوسترها و اخبار منتشر شده جلسات را مورد بررسی قرار داده که اطلاعات 152 برنامه را احصا کرده است. در رأس همه این برنامه‌ها، سه دانشگاه شهید بهشتی، واحد علوم‌و‌تحقیقات و دانشگاه محقق‌اردبیلی را باید میزبان مهم‌ترین‌ها دانست. دانشگاه‌هایی که به ترتیب میزبان سید‌ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور، محمدباقر قالیباف رئیس‌‌مجلس و غلامحسین محسنی‌اژه‌ای رئیس قوه‌قضائیه بودند؛ هر چند حضور روسای سه قوه در میان دانشجویان به این مناسبت، اتفاق جدیدی نیست اما حضور رئیس مجلس در دانشگاه غیردولتی و نشستن پای صحبت‌های دانشجویان و فعالان دانشجویی دانشگاه آزاد اتفاق قابل توجهی بوده است. در مقابل هم با وجود آنکه اژه‌ای پیش‌تر هم در دانشگاه غیرتهرانی حضور پیدا کرده بود، اما انتخاب یک دانشگاه مرکز استانی در چنین ایامی اتفاقی است که کمتر در میان مسئولان بلندپایه کشوری مرسوم بوده است. از طرف دیگر صحبت‌هایی که دانشجویان با نگاه‌های مختلف سیاسی در مقابل روسای سه قوه مطرح کردند بیشتر معطوف به حوزه اقتصاد و مشکلات اجتماعی امروز خلاصه می‌شد، به‌طوری که موضوع اختلاس در بحث واردات چای و شرکت چای دبش را باید محور مشترک در بین صحبت‌های دانشجویان در حضور رئیس‌جمهور و رئیس قوه قضائیه دانست. کمرنگ بودن مقوله انتخابات را باید به معنی تغییر نگاه جامعه دانشجویی به مهم‌ترین اتفاق پیش‌روی کشور در چند ماه آینده دانست. به‌نظر می‌رسد دیگر خبری از شور و نشاط انتخابات درفضای دانشگاهی نیست.
 
تشکل‌های اصلاح‌طلب؛ غایب برنامه‌های روز دانشجو
تشکل‌های دانشجویی همیشه پایه ثابت برگزاری برنامه‌های روز دانشجو بوده‌اند، تشکل‌هایی که امسال برای دومین‌بار این امکان را داشتند که فضای ارتباط چهره به چهره مسئولان مختلف را با دانشجویان فراهم کنند. در این میان از بین 152 برنامه‌ای که در دانشگاه‌ها برگزار شده، 41 برنامه آن از سوی بسیج بوده که از این میان سه برنامه هم به‌صورت مشترک با دیگر تشکل‌ها بوده است، یعنی 26 درصد از کل برنامه‌ها از سوی این تشکل برگزار شد. بعد از آن تشکیل انجمن‌های اسلامی دانشجویان (مستقل) با 18 برنامه که دو برنامه به‌صورت مشترک بوده، بیشترین تعداد برنامه‌ها را به خود اختصاص داده است. جامعه اسلامی دانشجویان هم با هفت برنامه پرکارترین تشکل بوده است. در این میان اما تنها دو تشکل اصلاح‌طلب که شامل مجمع اسلامی دانشجویان دانشگاه اصفهان و انجمن اسلامی دانشجویان علوم پزشکی تهران می‌شدند، با برگزاری دو برنامه در روز دانشجوی امسال حضور داشتند.

سنگینی کفه ترازو به‌سمت برنامه‌های سیاسی
یکی دیگر از مهم‌ترین موضوعات برای رسیدن به تصویری نسبتا روشن از وضعیت برنامه‌های 16 آذر در دانشگاه‌ها، تقسیم‌بندی محتوای برنامه‌هاست که مثل همیشه دست برتر با برنامه‌های سیاسی بوده است. از کل برنامه‌ها، 110 برنامه با محوریت سیاسی برگزار شده و بعد از آن برنامه‌های صنفی و دانشجویی با 25 برنامه در رتبه دوم قرار گرفته و در حوزه فرهنگی هم امسال 15 برنامه برگزار شده است.

نیمی از برنامه‌های روز دانشجو دو‌طرفه بود
همیشه نشست‌های پرسش و پاسخ که طبیعتا با سخنرانی مدعو هم همراه بوده، به‌عنوان داغ‌ترین برنامه دانشجویی محسوب شده و می‌شود. امسال 135 برنامه در این قالب در دانشگاه‌های مختلف برگزار شد که نشان‌دهنده سهم 88 درصدی از کل برنامه‌ها است. در حالی که سال گذشته 47 درصد از برنامه‌ها در قالب سخنرانی و 15 درصد در قالب نشست پرسش و پاسخ بوده است. سهم تریبون آزاد هم 9 برنامه و برنامه‌های سالن که شامل اکران مستند هم می‌شود، هفت برنامه بوده است. در این میان نمی‌توان برگزاری پنج برنامه به صورت میزگرد و مناظره و سه برنامه در قالب نمایشگاه و مسابقه و اردوی تفریحی را از قلم انداخت.
برای درک بهتر آنچه در روز دانشجوی امسال رخ داده، بد نیست نیم‌نگاهی به سال‌های قبل از کرونا داشته باشیم. امسال تنها شش درصد از برنامه‌ها در قالب تریبون آزاد برگزار شده که این میزان در سال 98 به 20 درصد و سال 97 به 13 درصد می‌رسید. البته تفاوت تنها به اینجا خلاصه نمی‌شود، بلکه امسال تنها سه مناظره برگزار شده بود که معنایش سهم 1.9 درصدی است، در حالی که سال 98، 12 درصد از کل برنامه‌ها و یک سال قبل‌تر از آن هم 13 درصد از کل برنامه‌ها در قالب مناظره بوده است. جالب‌تر اینکه امسال حتی یک برنامه هم در قالب تجمع برگزار نشده است! برنامه‌ای که در سال‌های قبل از کرونا سهم 26 درصدی برای سال 98 و 9 درصدی برای سال 97 داشته است.

72 درصد از برنامه‌ها با حضور چهره‌های اصولگرا برگزار شد
جالب‌ترین بخش برنامه‌های امسال را باید طیف‌بندی سیاسی دانست، به‌طوری که اگر بگوییم اکثریت برنامه‌ها با حضور شخصیت‌های طیف سیاسی اصولگرا برگزار شده، گزاف نگفته‌ایم. به عبارت بهتر در بیش از 100 برنامه چهره‌های اصولگرا حاضر بوده‌اند. اصلاح‌طلبان هم در کمتر از 10 برنامه دانشگاهی حضور داشتند. نکته دیگر امسال حتی برخی چهره‌های ثابت در برنامه‌های روز دانشجو بود که از جمله آن می‌توان به صادق زیباکلام اشاره کرد. این اتفاق آن هم در شرایطی که تنها دو ماه به برگزاری انتخابات مجلس مانده، عجیب به نظر می‌رسد و این مهم را به ذهن متبادر می‌کند که نه دانشجویان تمایلی برای تبدیل کردن برنامه‌های 16 آذر به ماراتن انتخاباتی ‌دارند و نه سیاسیون چندان به عرصه دانشگاه برای کنش دل بسته‌اند یا لااقل در فضای فعالی چنین نگاهی ندارند و منتظر بازگشایی دانشگاه‌ها در ترم آینده هستند.

نیمی از برنامه‌های روز دانشجو با حضور دولتی‌ها برگزار شد
نگاهی به ترکیب چهره‌های حاضر در برنامه‌های دانشجویی هم خالی از لطف نیست. چهره‌هایی که بخش اصلی آنها از بدنه دولت بودند و عملا فضای نیمی از برنامه‌های برگزار‌شده، با نگاه دولتی گذشت؛ به‌طوری که از میان 152 برنامه برگزار‌شده، 79 برنامه با حضور مسئولان دولتی برگزار شد؛ تعدادی که نشان‌دهنده سهم 52 درصدی حضور چهره‌های دولتی در برنامه است. در این میان 19 استاندار در 27 برنامه مختلف شرکت کردند که از بین آنها هم استاندار یزد و گیلان بیشترین حضور(سه بار) را در میان دانشجویان دانشگاه‌های مختلف استان خود داشته‌اند.
بعد از آن مجلسی‌ها هستند که در 10 برنامه شرکت کردند. البته در برخی برنامه‌ها بیش از یک میهمان از نمایندگان حضور داشته است. ‌هر چند این میزان تنها 6.5 درصد از کل برنامه‌ها را شامل می‌شود، اما با توجه به سهم 5.6 درصدی سال گذشته، باید عنوان کرد مجلسی‌ها حتی در آخرین ماه‌های حضورشان در مجلس هم حاضر نشدند حضور چشمگیری در میان دانشجویان داشته باشند.  نماینده ولی‌فقیه و ائمه جمعه هم هشت بار و مسئولان مجموعه‌های نظامی چهار بار در جمع دانشجویان حاضر شدند. با این حال از مسئولان قوه قضائیه به جز رئیس قوه دو تن از روسای دادگستری استان‌ها در نشست‌های دانشجویی حضور داشتند. 52 برنامه هم با حضور دیگر چهره‌ها شامل اساتید دانشگاهی برگزار شد.

دانشگاه‌های پایتخت تراکم بیشتری از برنامه‌ها داشتند
نگاهی به زیرنظام‌های آموزشی در برگزاری برنامه‌های روز دانشجو هم نشان می‌دهد‌ 22 برنامه در واحدهای مختلف دانشگاه آزاد برگزار شده که در راس آن باید حضور قالیباف را به‌عنوان مهم‌ترین برنامه دانشگاه آزاد برای امسال دانست؛ حضوری که باعث شد برخلاف سال‌های قبل، فرصت طرح دغدغه‌های تشکل‌های این دانشگاه به شکل ویژه فراهم شود. در این میان 16 دانشگاه پایتخت هم میزبان چهره‌های مختلف سیاسی بودند. از برگزاری دو برنامه در دانشگاه‌های پیام نور و علمی‌کاربردی هم که بگذریم، مابقی برنامه‌ها در دانشگاه‌های مرکز استان برگزار شده که نشان می‌دهد باز هم تمرکز اصلی برنامه‌ها و حضور چهره‌های دولتی و غیردولتی در دانشگاه‌های دولتی بوده است.

قالب برگزاری برنامه‌های روز دانشجو 1402

تشکل‌های میزبان برنامه‌های روز دانشجو 1402

پراکندگی موضوعی برنامه‌های روز دانشجو 1402