ندا اظهری، مترجم: در ژاپن که منابع طبیعی کمیابی در دسترس است، منابع انسانی عالی و قابلیت‌های علم، فناوری و نوآوری (STI)، نیروهای محرکه‌ای برای توسعه اجتماعی و رشد اقتصادی به شمار می‌روند. ژاپن سابقه دیرینه‌ای در تحقیق و توسعه علمی دارد و سیستم آموزش عالی نمونه این کشور و نیز موسسات آموزش عالی آن به پذیرش این کشور در زمینه نوآوری‌های تکنولوژیکی و کمک به توسعه استعدادهای مهندسی کمک می‌کند. سطوح بالای حمایت از تحقیق و توسعه، ژاپن را قادر ساخته تا پیشرفت‌هایی در موتورهای خودرو، فناوری نمایشگرهای تلویزیون، بازی‌های ویدئویی، ساعت‌های نوری و بسیاری از زمینه‌های دیگر ایجاد کند. ژاپن همچنین در زمینه رباتیک، علوم طبیعی، اکتشافات هوافضا و زمینه‌های پژوهش‌های زیست پزشکی پیشرفته و پیشرو جهانی فعالیت می‌کند. در سال 2023، ژاپن در فهرست جهانی نوآوری سازمان جهانی مالکیت فکری در رتبه 13 قرار گرفته است.
استراتژی یکپارچه نوآوری 2023؛ راهنمای مسیر آینده

طرح پایه علم و فناوری در ژاپن براساس قانون اساسی علم و فناوری در نوامبر 1995 اجرا شد. این طرح پایه طبق پیش‌بینی یک دهه آینده تدوین شده و سیاست‌ها در بازه زمانی پنج ساله اجرا می‌شوند. نسخه قبلی «دولت دسترسی آزاد» گزارش داد که در سال 2020، قانون اساسی برای نخستین بار در 25 سال گذشته اصلاح شده و نام آن به قانون اساسی علم، فناوری و نوآوری تغییر یافته است. طرح پایه ششم که سال‌های مالی 2021 تا 2025 را پوشش می‌دهد، نخستین طرح پس از اعمال اصلاحیه به شمار می‌رود. وزارت آموزش، فرهنگ، ورزش، علم و فناوری ژاپن (MEXT) معتقد است که این کشور باید در خط مقدم علم و فناوری باشد تا بتواند در سطح جهانی رقابت کند و جامعه و اقتصادی قدرتمند بسازد. از این‌رو ژاپن هم مانند برخی کشورهای دیگر که برای توسعه علم و فناوری خود برنامه‌های کوتاه و درازمدتی طراحی می‌کنند، استراتژی یکپارچه نوآوری 2023 را که سومین استراتژی سالانه در این کشور محسوب می‌شود، به‌عنوان یک برنامه عملی از طرح ششم پایه علم، فناوری و نوآوری موسوم به Sixth STI ارائه می‌کند. این طرح، مسیر و سیاست‌های کوتاه و درازمدت علم، فناوری و نوآوری کشور را با چشم‌انداز 2030 تعیین می‌کند.

۳ سنگ بنای سیاست علم فناوری و نوآوری ژاپن
1- با توجه به وضعیت اخیر ژاپن و سایر کشورها و نیز پیشرفت تلاش‌های گذشته، از منظر اقدامات مهمی که باید فوری انجام شود، می‌توان به‌طورکلی سیاست‌های علم، فناوری و نوآوری را در سه اصل طبقه‌بندی کرد. اولین سنگ بنای این سیاست‌ها، «ترویج استراتژیک علم و فناوری پیشرفته» است. براساس سیاست‌های ملی برای زمینه‌ها و کارکردهای مهم اتاق فکر ژاپن، دولت به‌طور استراتژیک تحقیق و توسعه را با هدف اطمینان از مزیت‌ها و درنهایت ضروری بودن فناوری‌های ژاپن، توسعه فناوری‌های حمایت‌کننده از جامعه آینده ژاپن و تسهیل اجرای اجتماعی آنها ترویج می‌کند. با تقویت استراتژی برای فناوری‌های کلیدی ازجمله میدان کوآنتومی، تدوین یک استراتژی جدید نوآوری در انرژی همجوشی، تقویت واکنش به هوش مصنوعی مولد و راه‌اندازی و تقویت اتاق فکری که تحقیقات و تحلیل‌هایی را در مورد فناوری‌های مهم و پیشرفته کلیدی انجام دهد، یک سیاست استراتژیک را اصلاح می‌کند. فرآیند ارتقای اهدافی چون دستیابی به راه‌حل مسائل اجتماعی و تقویت امنیت اقتصادی با علم و فناوری پیشرفته محور تلاش ژاپن است. با ترویج پروژه‌های مقیاس‌بزرگ مانند طرح تحقیق و توسعه «مونشاتMoonshot»، تحقیق توسعه فناوری کلیدی و پیشرفته از طریق برنامه همکاری متقابل جامعه، تلاش‌ها برای اجرای اجتماعی تسریع می‌شود. علاوه‌بر این زمینه‌ها، ژاپنی‌ها از سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه در زمینه‌های مهمی چون دیجیتالی شدن اجتماعی، نوآوری سبز، نیمه‌رساناها، بیوتکنولوژی، مواد، بهداشت و مراقبت‌های پزشکی، فضا، اقیانوس‌ها و فراتر از فناوری5G
(6G) حمایت می‌کنند. بخش‌های دولتی و خصوصی در واکنش به مسائل کلیدی ملی همکاری خواهند کرد و از این طریق، به فناوری ژاپنی بازگشتی کامل خواهند داشت. آنها همچنین سهم خود را در فناوری پیشرفته چندمنظوره در چهارچوب استراتژی امنیت ملی تقویت خواهند کرد.

2- سنگ بنای دوم، «تقویت پایگاه‌های دانش (قابلیت‌های پژوهشی) و توسعه منابع انسانی» است. ژاپنی‌ها به تقویت هم‌افزایی پایگاه دانش و پرورش نیروی انسانی دست پیدا می‌کنند و به‌طور مستمر دانش جدیدی را به‌عنوان منبع علم، فناوری و نوآوری و ارزش‌آفرینی ایجاد خواهند کرد. آنها به واسطه ابتکاراتی که برای توسعه دانشگاه‌های پژوهشی برجسته بین‌المللی از طریق صندوق موقوفه دانشگاه ایجاد کرده و نیز تلاش‌هایی که برای بهبود قابلیت‌های پژوهشی از طریق افزایش حمایت از دانشگاه‌های مرکزی منطقه‌ای و دانشگاه‌هایی با جایگاه‌های خاص به خرج داده‌اند، تحقیقات پایه و آکادمیک را برای تولید دانشی برجسته و پایه‌ای برای دانش گسترده و چندلایه در سراسر ژاپن ایجاد خواهند کرد. علاوه‌براین، ژاپنی‌ها بدون محدود شدن به چهارچوب‌های سخت علوم انسانی و علوم یا مرزهای میان‌رشته‌ای‌ها، توسعه دکتری و سایر منابع انسانی متنوع را تقویت خواهند کرد که تحقیقات خلاقانه را هدایت کرده و مسیرهای شغلی را برای فعالیت‌های خود گسترش می‌دهند. در عین حال، آنها آموزش‌های مکرری را ترویج خواهند کرد که نیازهای اجتماعی در حال تغییر زمان را برآورده کرده و دانشجویان را به ادامه یادگیری تشویق می‌کنند. با همکاری با دانشگاه‌های برتر خارج از کشور و تولید طیف گسترده‌ای از منابع انسانی فعال در سطح جهانی از طریق تحقق طرح ابتکاری «پردیس جهانی استارتاپی»، دارایی‌های فکری ایجاد شده توسط دانشگاه‌ها و سایر موسسات به جامعه بازگردانده می‌شود. علاوه‌براین، استفاده از فرصت میزبانی مجمع G7 در ژاپن، حضور آنها را گسترده‌تر کرده و سهم آنها را در این مجمع بین‌المللی با تقویت همکاری با کشورهای دارای ارزش مشترک و نیز کشورهای شریک، تشکیل حلقه‌های مغز بین‌المللی و تقویت واکنش به مسائل ژورنال‌های دانشگاهی تقویت می‌کند.

3- سومین سنگ بنا، «ایجاد اکوسیستم نوآوری» است. در این زمینه، ژاپن، استارتاپ‌ها را به‌عنوان حاملان نوآوری در خط مقدم قرار می‌دهد و مزایای علم، فناوری و نوآوری را به مردم، جامعه و جوامع ژاپنی بازمی‌گرداند. براساس «برنامه پنج ساله توسعه استارتاپ‌ها»، دولت ژاپن از استارتاپ‌ها ازجمله استارتاپ‌های فناوری عمیق حمایت کامل خواهد کرد، حوزه‌ای که ژاپن می‌تواند در آن یک رهبر جهانی باشد. آنها در این راستا به ترویج طرح ابتکاری پردیس استارتاپ جهانی و سایر ابتکارها مانند شهرهایی که قطب یک فناوری هستند، خواهند پرداخت. با این کار، دولت یک اکوسیستم استارتاپی ایجاد می‌کند که در آن، شهرها، مناطق، دانشگاه‌ها و استارتاپ‌ها برای تحریک رشد اقتصادی و ایجاد مجموعه‌ای از استارتاپ‌های در حال رشد، ازجمله استارتاپ‌های فناوری عمیق که چالش حل مسائل اجتماعی را برعهده می‌گیرند، از نزدیک با یکدیگر همکاری خواهند کرد. ژاپن با ایجاد و توسعه نمونه‌های خوب منطقه‌ای را در ارتباط با چشم‌انداز یک «باغ شهر دیجیتال» گسترش می‌دهد. دولت این کشور علاوه‌بر طرح‌های ابتکاری که برای توسعه بازار سرمایه خطرپذیر در نظر گرفته، از همه ابزارهای سیاستی خود مانند سیستم مالیاتی ارتقای تحقیق و توسعه و ارتقای تدارکات عمومی نتایج تحقیقات برای تقویت رشد چرخه سرمایه‌گذاری و نیز گسترش بودجه‌های تحقیق و توسعه برای بخش خصوصی و بخش دولتی استفاده خواهد کرد.
استراتژی یکپارچه ژاپنی‌ها چه می‌گوید؟
1-شرایط داخلی و خارجی پیرامون علم و فناوری و نوآوری
علم، فناوری و نوآوری نیروهای محرکی هستند که تغییرات آب و هوایی و سایر مسائل اجتماعی را به موتورهای رشد تبدیل کرده و به رشد اقتصادی پایدار منتهی می‌شوند. در عین حال، علم، فناوری و نوآوری راه حیات ملی ژاپن از منظر تضمین ایمنی و امنیت شهروندان ژاپنی دربرابر تهدیداتی مانند بیماری‌های عفونی و بلایای طبیعی است. به‌ویژه، تجاوز طولانی‌مدت روسیه به اوکراین، شدت شرایط دشوار زیست‌محیطی را مانند انرژی، غذا و فضای سایبری افزایش داده و درنتیجه اهمیت زنجیره تامین و انعطاف‌پذیری زیرساخت‌های اجتماعی را بیشتر می‌کند. در میان عدم اطمینان از چشم‌انداز آینده، انتظارات در حوزه علم، فناوری و نوآوری در حال پیشرفت به مرحله جدیدی است. در عین حال، فناوری‌های پیشرفته‌ای چون هوش مصنوعی مولد پیشرفته، فناوری کوآنتومی و انرژی همجوشی نشانه‌هایی از توسعه سریع این حوزه‌ها را نشان می‌دهد. در مقابل این پس زمینه، رقابت شدید بین‌ایالتی برای فناوری پیشرفته، به‌ویژه بین آمریکا و چین تشدید شده است. علاوه‌براین، سرمایه‌گذاری در علم، فناوری و نوآوری در کشورهای بزرگ به سمت گسترش بیشتر پیش می‌رود. علاوه‌براین، رقابت بین‌دولتی گسترش یافته و شامل کسب و توسعه سرمایه انسانی، منبع دانش و ارزش‌آفرینی می‌شود. آمریکا در اکتبر 2022 استراتژی امنیت ملی خود را تدوین کرد که اهمیت تقویت سرمایه‌گذاری در توسعه فناوری‌های پیشرفته و افراد فعال در چهارچوب امنیتی را بیان می‌کند. همچنین، مطابق با قانون تراشه‌ها و علم سال 2022 که در آگوست 2022 به تصویب رسید، دولت آمریکا متعهد شده که بیش از 280 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری را برای ارتقای فناوری‌های اساسی قرن 21 مانند نیمه‌رساناها، محاسبات نسل آینده، فناوری‌های کوآنتومی، هوش مصنوعی، بیوتکنولوژی، ارتباطات نسل آینده و انرژی پاک افزایش دهد.
این قانون همچنین سرمایه‌گذاری را روی افراد به‌عنوان بیشترین تاثیر سرمایه‌گذاری دولتی قرار داده و اعلام می‌کند که آمریکا بزرگ‌ترین تامین‌کننده استعدادهای حوزه STEM در دنیا خواهد بود که از طریق ایجاد مشوق‌هایی برای جذب استعدادها در این حوزه و تقویت تعهد به آموزش STEM به آن دست پیدا می‌کند. اتحادیه اروپا استراتژی صنعتی اتحادیه اروپا را در ماه می ‌2021 به‌روز کرد. این استراتژی صنعتی اتحادیه اروپا شناختی از نیازها ارائه می‌دهد. درواقع، هدف از قانون تراشه‌های اروپا که توافقنامه سیاسی آن در آوریل 2023 به دست آمد، دستیابی به بیش از 43 میلیارد یورو در سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی تا سال 2030 و افزایش سهم اتحادیه اروپا از تولید جهانی نیمه‌رساناها به 20 درصد است. در انگلیس هم آژانس پژوهش‌ها و اختراعات پیشرفته (ARIA) در ژانویه 2023 به‌عنوان یک آژانس تامین مالی پژوهشی پرخطر از نوع «دارپا» راه‌اندازی شد تا تلاش‌ها در پژوهش‌های پیشرفته را تقویت کرده و ایجاد ‌انگیزه‌هایی را برای جذب منابع انسانی در سطح جهانی آغاز کرده است. از آنجایی که چین طبق «برنامه پنج ساله چهاردهم» قصد دارد هزینه‌های تحقیق و توسعه را بیش از 7 درصد در سال افزایش دهد، گزارش شده است که چین به افزایش 14.2 درصدی هزینه‌های تحقیق و توسعه در سال 2021 و افزایش اولیه 10.4 درصدی در سال 2022 دست یافته و برای نخستین بار به رقم سهم 423 میلیارد دلار رسید. در زمینه هوش مصنوعی، نرم‌افزار ChatGPT به‌عنوان یک هوش مصنوعی مولد تعاملی توسعه یافته است که بیش از 100 میلیون کاربر را در کمترین زمان ممکن به خود جذب کرده است. در حال حاضر شاهد نشانه‌هایی هستیم که نشان می‌دهد توسعه فناوری‌های نوظهور ناشی از رقابت شدید بین دولت‌ها، تاثیر اجتماعی قابل توجهی به دنبال خواهد داشت. در این میان، ظرفیت ژاپن برای تحقیق و نوآوری نیز به‌طور نسبی در حال کاهش است. با درنظر گرفتن ظرفیت پژوهشی به‌عنوان مقاله، رتبه ژاپن از نظر تعداد مقالات پژوهشی برجسته از جمع 10 رتبه برتر خارج شده و تعداد دکتری نیز به ازای جمعیت این کشور ثابت باقی مانده است. این اتفاقات منجر به کاهش سریع حضور ژاپن در جامعه پژوهش‌های بین‌المللی شده است. از نظر نوآوری، رتبه ژاپن در گزارش‌های اخیر مدت‌ها راکد باقی مانده است. از این‌رو ژاپن برای مقابله با چنین شرایط حساس و تقویت سیاست‌های علم، فناوری و نوآوری، در برنامه ششم STI قریب به 204 میلیارد دلار برای کل بخش‌های دولتی و 816 میلیارد دلار برای بخش خصولتی جهت سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه طی پنج سال از سال مالی 2021 در این برنامه در نظر گرفته است که بسیار فراتر از هدف برنامه پنجم است.
بودجه علم و فناوری در دوره ششم طرح STI تقریبا 150 میلیارد دلار برآورد شده که به‌طور پیوسته در حال گسترش است. باوجوداین، در بحبوحه رقابت شدید بین دولت‌ها، لازم است روی گسترش بیشتر سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه تمرکز شود. علاوه‌براین، شرایط برای استفاده از پروژه‌ها و سیستم‌های جدیدی فراهم شده است که در زمان تدوین برنامه ششم STI وجود نداشت، مانند صندوق 68 میلیارد دلاری موقوفه دانشگاهی که از دانشگاه‌های پژوهشی با هسته منطقه‌ای حمایت می‌کند.

2-انتظار دولت برای نقش علم، فناوری و نوآوری
«برنامه طراحی بزرگ و اقدام برای شکل جدیدی از سرمایه‌داری» طرحی برای تحقق شکل تازه از سرمایه‌داری است. مفهوم اصلی این طرح، دستیابی به ایجاد بازار جدید و رشد اقتصادی از طریق حل مسائل اجتماعی به واسطه بخش‌های خصولتی است. این طرح برای دستیابی به این اهداف، خواستار انباشت سرمایه انسانی در مقیاس بزرگ، توسعه فناوری پیشرفته و ایجاد کسب‌وکارهای نوپاست. به این منظور، طرح «سرمایه‌گذاری روی افراد»، «سرمایه‌گذاری در علم، فناوری و نوآوری»، «سرمایه‌گذاری روی استارتاپ‌ها» و سرمایه‌گذاری روی سایر حوزه‌ها را به‌عنوان ارکانی مشخص کرده است که اولویت‌های سرمایه‌گذاری برای رشد و توزیع به شمار می‌روند. همچنین، این طرح خواستار حمایت از حوزه‌های علمی و فناوری پیشرفته از طریق اقداماتی مانند تقویت قابلیت‌های پژوهشی با حمایت از دانشگاه‌های پژوهشی شده است. ژاپن در دسامبر 2022 استراتژی امنیت ملی جدیدی را تدوین کرد که قابلیت‌های فناورانه را به‌عنوان یکی از عناصر اصلی قدرت ملی جامع برای امنیت ملی این کشور قرار می‌دهد. ایجاد علم، فناوری و نوآوری منبع توسعه اقتصادی و اجتماعی ژاپن است. در عین حال، با توجه به پیشرفت سریع در حوزه علم و فناوری پیشرفته و دشواری روزافزون در تشخیص فناوری از طریق کاربرد آن، استفاده مناسب از قابلیت‌های فناورانه نقش مهمی در بهبود محیط امنیت ملی ژاپن ایفا می‌کند.

3-واکنش به تغییر مسیر پیش روی اختراعات
از آنجایی که محیط بین‌المللی پیرامون ژاپن شدیدتر می‌شود و فناوری‌های پیشرفته، توسعه قابل توجهی نشان می‌دهند، گسترش حضور و مشارکت ژاپن در جامعه بین‌المللی از طریق پرداختن استراتژیک به مسائل کلیدی ملی نسبت به علم، فناوری و نوآوری به‌عنوان عناصر کلیدی اهمیت بیشتری یافته است. برای دستیابی به این هدف همکاری و مشارکت با کشورهای همفکر و کشورهای شریک که در ارزش‌های ژاپن سهیم هستند، ضروری است. براساس چنین مشارکت‌ها و همکاری‌های بین‌المللی، ضمن تعیین روندهای فناوری، ارتقای راهبردی علم و فناوری پیشرفته و در عین حال شناسایی مناطقی که ژاپن در آنها دارای منافع است و نیز توسعه فناوری‌هایی که بتوانند از آینده این کشور حمایت کنند، الزامی است. با توجه به تشدید رقابت بین کشورها، تقویت استفاده و توسعه از منابع انسانی سطح بالا که نیروی محرکه چنین تلاش‌هایی خواهد بود، برای شکل‌گیری گردش بین‌المللی مغزها به‌منظور دستیابی به این هدف و ایجاد شرایطی که پیشبرد این اهداف را تسهیل کند، لازم است. با توجه به تغییرات غیرقابل پیش‌بینی اخیر در شرایطی که تضمین ایمنی و امنیت را متزلزل کرده، توسعه سریع فناوری پیشرفته و اهمیت فزاینده واکنش به مسائل کلیدی ملی، بسیج خِرَد ژاپن و ایجاد همکاری‌های جدید جایگاه ویژه‌ای پیدا می‌کند. در زمینه‌ها و سازمان‌هایی که می‌توانند به‌طور انعطاف پذیر به مسائل اجتماعی و تغییرات مختلف واکنش نشان دهند، ژاپن باید شتاب کسب‌کرده از دستاوردهای گذشته خود ازجمله راه‌اندازی بودجه جدید از زمان تدوین برنامه ششم STI را حفظ کند. در استراتژی یکپارچه 2023، ضمن در نظر گرفتن این تغییرات در شرایط موجود و پیشرفت‌های گذشته، تلاش خود را بیشتر کرده و با تمرکز بر اصولی که گفته شد، خط‌مشی خود را تعیین خواهد کرد.

ارتقای استراتژیک علم و فناوری‌های پیشرفته
فناوری کوآنتومی: طبق «استراتژی فناوری و نوآوری کوآنتومی» که در ژانویه 2020 تدوین شد ژاپن، مرکز نوآوری فناوری کوآنتومی و اتحادیه صنعت استراتژیک کوآنتومی را در راستای ایجاد تحول برای ترویج ایجاد صنعت و نوآوری ایجاد کرد. آنها با درنظر گرفتن تغییراتی چون تشدید رقابت بین‌المللی در صنعت کوآنتومی، در محیط پیرامون فناوری کوآنتومی از زمان تدوین استراتژی، «چشم‌انداز جامعه آینده کوآنتومی» را در آوریل 2022 ایجاد کردند. سه هدف از طریق فناوری کوآنتومی قابل دسترسی است که علاوه‌بر 10 میلیون کاربری که پیدا خواهد کرد، ارزش تولید آن به 340 میلیارد دلار می‌رسد. دولت ژاپن در آوریل 2023 به‌منظور تحقق چشم‌انداز و اهداف تعیین‌شده در چشم انداز جامعه آینده کوآنتومی، «استراتژی توسعه صنعت آینده کوآنتومی» را تدوین کرد که از این طریق باید موضوعات اصلی در کاربرد علمی و صنعتی‌سازی کوآنتومی مدنظر قرار گیرد. استفاده از فناوری‌های کوآنتومی، ایجاد شرکت‌های نوپا و سرمایه‌گذاران خطرپذیر و ایجاد کسب‌وکارهای جدید مرتبط با این حوزه و نیز ایجاد اکوسیستم این فناوری از جمله اهدافی است که دولت در سر می‌پروراند. همچنین ایجاد یک زیرساخت نوآوری جهت حمایت از تلاش‌های صورت‌گرفته عملکردهای مرکز نوآوری فناوری کوآنتومی را تقویت می‌کند. گسترش حمایت جهانی همه‌جانبه از صنعت مانند استانداردهای بین‌المللی، سازماندهی و ارائه پیشرفته‌ترین زیرساخت‌های محاسباتی ترکیبی از جمله اهداف این حوزه از فناوری در ژاپن به شمار می‌رود.

هوش مصنوعی: دولت ژاپن راهبردها و اصول اولیه هوش مصنوعی را مانند «استراتژی 2022 هوش مصنوعی» و «اصول اجتماعی هوش مصنوعی انسان‌محور» روشن کرده است. باوجوداین، باتوجه به تغییرات ایجادشده در فناوری‌هایی چون هوش مصنوعی مولد و بحث‌های بین‌المللی، دولت یک «شورای استراتژی هوش مصنوعی» و سایر سازمان‌های متشکل از وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مربوط بحث‌های فشرده‌ای را در موضوعات مختلف انجام داده است. استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند مزایای قابل‌توجهی به همراه داشته باشد. این مزایا به دلیل پیشرفت در فناوری هوش مصنوعی مانند هوش مصنوعی مولد فراتر هم خواهد رفت. این فناوری یکی از ابزارهای کلیدی برای تحقق برنامه پنجم توسعه علم و فناوری این کشور به شمار می‌رود. از سوی دیگر ظهور هوش مصنوعی مولد نگرانی‌هایی را درمورد خطرات مرتبط با این فناوری ایجاد کرده است. همچنین نگرانی درمورد خطر اختلال در عرضه به دلیل وابستگی زیاد محصولات و خدمات مرتبط با هوش مصنوعی به کشورهای خارجی وجود دارد. درواقع براساس نکاتی که در شورای استراتژی هوش مصنوعی عنوان شد قرار است بحث‌های بین‌المللی درمورد هوش مصنوعی و واکنشی به خطرات مختلف ترویج شود. همچنین با هدف نوآوری ایجاد صنایع جدید و تحقق برنامه پنجم توسعه، استفاده از هوش مصنوعی بهینه ‌شده و قابلیت‌های توسعه هوش مصنوعی تقویت می‌شوند.
نوآوری انرژی همجوشی: انتظار می‌رود انرژی همجوشی، نسل بعدی انرژی پاک باشد. در سال‌های اخیر، دولت کشورهای بزرگ دنیا در ترویج ابتکارات و گسترش سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارهای مخاطره‌آمیز مرتبط با انرژی همجوشی پیشتاز بوده‌اند. ژاپن در پروژه‌هایی چون ITER (راکتور بین‌المللی آزمایشی گرماهسته‌ای) مشارکت داشته است. ضمن استفاده از فناوری‌های به‌دست‌آمده از چنین پروژه‌هایی تلاش‌ها در راستای صنعتی‌سازی باید تسریع شوند. با در نظر گرفتن اقدامات جدید برای موضوعاتی چون صنعتی شدن انرژی همجوشی، تسریع تحقیق و توسعه و ایجاد اکوسیستم ارتقا، ژاپنی‌ها، شورای تخصصی استراتژی همجوشی را زیرنظر شورای ارتقای استراتژی یکپارچه نوآوری ایجاد کرده و سپس استراتژی نوآوری انرژی همجوشی را توسعه داده‌اند. آنها همچنین قرار است با تبادل، تقویت تحقیق و توسعه در شرکت‌های خصوصی از جمله استارتاپ‌ها و دانشگاه‌ها افزایش حمایت از فناوری‌های نوظهور خلاق و نیز ایجاد محیطی برای توسعه انرژی همجوشی با دستیابی به استانداردسازی بین‌المللی فناوری‌های مرتبط، فناوری همجوشی را از طریق اقداماتی مانند ایجاد شورای صنعت همجوشی، به‌عنوان یک انجمن برای همکاری صنعت، دانشگاه و دولت توسعه دهند.

بیوتکنولوژی: بخش بیوتکنولوژی از جمله حوزه‌های مهم فناوری برای تحقق اقتصاد اجتماعی پایدار است. با افزایش توجهات بین‌المللی ژاپن «استراتژی زیستی» را در سال 2019 تدوین کرد. هدف این استراتژی ارتقای سیاست‌ها به‌منظور تحقق اقتصادی زیستی است که یک اقتصاد اجتماعی محسوب می‌شود که در مرکز آن بیوتکنولوژی قرار دارد. به‌ویژه در سال مالی 2022، دولت ژاپن یک دوره سرمایه‌گذاری جسورانه و متمرکز را در تولید زیستی آغاز کرد که از فناوری ژنتیکی برای تولید مواد مفید گرفته‌شده از میکروارگانیسم‌ها و سلول‌های حیوانی/ گیاهی استفاده می‌کند. آنها همچنین تلاش‌های راهبردی را برای پیوند این سرمایه‌گذاری با ایجاد صنایع زیستی جدید ترویج کرده‌اند. استفاده از فناوری کوآنتومی به‌عنوان یک فناوری اساسی جدید در بخش تحقیق و توسعه در زمینه بیوتکنولوژی در حال توسعه است و برای ایجاد زمینه‌های میان‌رشته‌ای جدید با ترکیب فناوری کوآنتومی و بیوتکنولوژی برای توسعه آنها تلاش می‌کنند.

علم مواد: علم مواد به حوزه‌هایی از فناوری‌های اساسی و کلیدی اطلاق می‌شود که نقطه قوت صنعت و دانشگاه‌های ژاپن و نیز عناصر کلیدی استراتژی رشد برای شکل جدید سرمایه‌داری شامل علم، فناوری و نوآوری، چشم‌اندازی برای شهرباغ دیجیتال، به صفر رساندن انتشار گازهای گلخانه‌ای و امنیت اقتصادی به شمار می‌رود. با توجه به افزایش آگاهی جهانی نسبت به ESG(راهبری زیست‌محیطی و اجتماعی) و SDGs (اهداف توسعه پایدار) و تشدید رقابت در صنعت مواد به دلیل ورود تولیدکنندگان متعدد از اقتصادهای نوظهور، تحقیق و توسعه باید با استفاده از داده‌ها و هوش مصنوعی براساس نقاط قوت ژاپن کارآمدتر، سریع‌تر و پیچیده‌تر می‌شود. برای این منظور براساس «استراتژی نوآوری مواد» که در سال 2021 تدوین شد ابتکاراتی در اولویت قرار می‌گیرند. به‌منظور ترویج تحقیقات مبتنی‌بر داده در زمینه علم مواد، تحقیق و توسعه استراتژیک مواد را از طریق ایجاد و استفاده از پلتفرمی موسوم به Materials DX ترویج خواهند کرد که شامل توسعه بیشتر امکانات و تجهیزات مشترک با قابلیت انباشت داده با کیفیت بالاست. با شبکه‌سازی طیف گسترده‌ای داده‌های مواد و پایگاه‌های ارزیابی، ژاپنی‌ها پلتفرمی ایجاد می‌کنند که می‌تواند به‌عنوان پایه‌ای برای ایجاد برنامه‌های کاربردی لازم برای ایجاد کسب‌وکارهای نوآورانه مورد استفاده قرار ‌گیرد.

بهداشت و مراقبت پزشکی: براساس «سیاست مراقبت‌های بهداشتی» و «طرح ارتقای تحقیقات و توسعه پزشکی»، ژاپنی‌ها ابتکارهای مختلفی را برای این حوزه در نظر گرفته‌اند. ایجاد پروژه ملی در زمینه علم مغز در راستای توسعه درمان‌های جهانی برای بیماری آلزایمر از حمله ابتکارات ژاپنی‌ها به شمار می‌رود که با تقویت سیستم تعاملی تحقیقات بالینی و بنیادی و نیز همکاری صنعت، دانشگاه و دولت به این هدف می‌رسند. ژاپنی‌ها همچنین با ترویج نسل بعدی اکتشافات دارویی مانند کشف داروی ژنومی، داروهای ابتکاری را برای سرطان‌های غیرقابل درمان و نادر، بیماری‌های صعب‌العلاج و... را تولید و عرضه خواهند کرد. با توسعه فناوری‌های مرتبط با روش‌های جدید و بهینه‌سازی فناوری‌ها نسل بعدی اکتشافات دارویی از جمله بیوتکنولوژی با عملکرد بالا را ایجاد خواهند کرد. همچنین برای استارتاپ‌های پزشکی بسته‌ای شامل آموزش کارآفرینان جدید، تامین مالی برای ایده‌های تحقیقاتی رو به رشد و انواع حمایت‌ها از استارتاپ‌ها در دانشگاه‌ها و... در نظر گرفته می‌شود. دولت ژاپن همچنین تحقیق و توسعه نوآورانه بیشتری را در زمینه‌های پزشکی بازساختی، پزشکی سلولی و ژن‌درمانی انجام خواهد داد. به‌عنوان مثال ادغام زمینه‌های مختلف برای انجام تحقیقات فناوری درمانی اصلی و توسعه فناوری تولید پایه از جمله فعالیت‌ها در این حوزه‌ها هستند.

فضا: در حوزه فضا نیز ژاپنی‌ها استراتژی‌ها و برنامه‌هایی برای توسعه دارند و ابتکاراتی را برنامه‌ریزی کرده‌اند. با توجه به این واقعیت که آژانس‌های فضایی در اروپا و آمریکا دارای عملکردهای بودجه‌ای برای دانشگاه‌ها و شرکت‌های خصوصی و هدایت امر پژوهش به‌منظور توسعه شرکت‌های خصوصی برای تجاری‌سازی هستند، عملکرد بودجه‌ای استراتژیک و انعطاف‌پذیر JAXA را تقویت خواهند کرد. آنها همچنین به‌منظور تحقق بخشیدن به آنچه که به‌عنوان «جامعه فضایی G» شناخته می‌شود، از یک سیستم هفت ماهواره‌ای برای ارتقای پیوسته «سیستم ماهواره‌ای شبه زنیت» (QZSS) استفاده خواهند کرد که موقعیت‌یابی دقیق‌تری را بدون تکیه بر GPS سایر کشورها امکان‌پذیر می‌کند. دولت ژاپن در ادامه ابتکارات خود، مطالعه و توسعه سیستم 11 ماهواره‌ای را نیز با کاهش هزینه‌ها آغاز خواهد کرد. آنها در برنامه «آرتمیس» شرکت خواهند کرد که هدف آن اکتشاف سطح کره ماه با کمک فضانوردان و توسعه یک مریخ‌نورد تحت فشار است. هدف از این طرح‌ها فرود فضانوردان ژاپنی بر کره ماه است تا بتوانند نخستین فضانورد غیرآمریکایی را روی ماه فرود بیاورند.

اقیانوس: در برنامه دیگر، ژاپنی‌ها سیاست‌هایی را برای توسعه طرح‌های اقیانوسی در نظر گرفته‌اند. بخشی از این راهکارهای ابتکاری به توسعه امنیت اقتصادی، افزایش آگاهی دامنه دریایی و پیشگیری و کاهش بلایای طبیعی کمک می‌کند. تلاش‌ها برای کمک به امنیت اقتصادی شامل ارتقای توسعه منابع دریایی داخلی و نیز تقویت فناوری‌های کلیدی پیشرفته مانند وسایل نقلیه زیردریایی خودران، سیستم‌های ماهواره‌ای ارتباطی برای کشتی‌ها، فناوری سنجش پیشرفته و فناوری‌های ناوبری با دقت بالاست. بخش دیگر هم شامل ایجاد یک پلتفرم امنیتی دریایی است که از سال مالی 2023 اجرا خواهد شد. توسعه فناوری ارزیابی اثرات زیست‌محیطی دریایی و تحقیقات پیمایشی در دستور کار قرار می‌گیرد. تلاش‌ها برای تقویت و توسعه داده‌ها به‌منظور انتخاب مکان‌های مناسب برای تولید نیروی باد دریایی و نیز بهبود عملکردهای جدید تجاری برای سیستم اشتراک‌گذاری اطلاعات دریایی صورت می‌گیرد. همچنین برای پیشگیری و کاهش بلایای طبیعی، شبکه رصدی منطقه و بستر دریا در نظر گرفته خواهد شد. برای ایجاد اقیانوسی پایدار، ژاپنی‌ها ابتکاراتی را ترویج خواهند کرد که به تحقق انتشار صفر گازهای گلخانه‌ای و حفاظت، احیا و نگهداری از محیط‌زیست دریایی کمک می‌کند.

صنایع غذایی، کشاورزی، جنگلداری و شیلات: صنعت کشاورزی ژاپن نه‌تنها با نرخ کم خودکفایی غذایی مواجه است، بلکه با مشکلات مختلفی مانند وابستگی به کشورهای خارجی برای تامین بیشتر مواد اولیه کودهای شیمیایی مواجه است که منجر به کاهش سریع و فرتوت شدن نیروی کار فعال در حوزه کشاورزی می‌شود. براساس «استراتژی سیستم‌های غذایی پایدار» که در ماه می‌2021 تدوین شد، هدف دولت ژاپن ایجاد یک سیستم غذایی است که بهبود بهره‌وری و پایداری را در صنایع غذایی، کشاورزی، جنگلداری و شیلات متعادل می‌کند. ژاپنی‌ها قرار است برای تقویت امنیت غذایی، استقرار یک سیستم تولید هوشمند را ترویج کنند که کمبود نیروی کار را در کشاورزی بومی به حساب می‌آورد و فناوری‌هایی را توسعه می‌دهند که به دور شدن از وابستگی خارج از کشور به کودهای شیمیایی و... کمک می‌کند. برای نوآوری کشاورزی و صنایع غذایی به‌عنوان مثال، ترویج استفاده و ادغام علم و فناوری پیشرفته شامل هوش مصنوعی و فناوری کوآنتومی در زمینه کشاورزی الزامی است.

خلق اکوسیستم نوآوری با سرمایه‌گذاری 10 برابری روی استارتاپ‌ها
یک اکوسیستم استارتاپی در سطح جهان برای تقویت پتانسیل جوانان با مهارت‌ها و توانایی‌های برجسته تولیدشده در دانشگاه‌ها و سایر موسسات و ایجاد مداوم نوآوری‌هایی ضروری است که منجر به صنایع جدید و تغییرات اجتماعی می‌شود. از منظر ایجاد اکوسیستم نوآوری، ایجاد استارتاپ‌ها و تحقق رشد در مقیاس بزرگ با در نظر گرفتن دانشگاه‌ها و سایر موسسات به‌عنوان منبع نوآوری با بهره‌گیری از فناوری‌های جدید حاصل از پژوهش‌های پایه با کیفیت بالا اهمیت بالایی دارد. در اختیار داشتن افراد خلاق بدون تردید به مسیر کارآفرینی کمک می‌کند. در نوامبر 2022، دولت «طرح پنج‌ساله توسعه استارتاپ‌ها» را برای حمایت از استارتاپ‌ها با هدف افزایش بیش از 10 برابری سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها به 68 میلیارد دلار تا سال مالی 2027 تدوین کرد. ژاپن به‌منظور ایجاد یک اکوسیستم نوآوری با محوریت دانشگاه‌ها و سایر موسسات به‌عنوان منبع نوآوری و ایجاد استارتاپ‌های بزرگ، به‌ویژه در زمینه فناوری عمیق و تحقق استارتاپی جهانی تلاش خواهد کرد. تقویت حمایت از تجاری‌سازی و اجرای اجتماعی استارتاپ‌ها در حوزه فناوری‌های عمیق از طریق پروژه حمایت از استارتاپ‌های فناوری عمیق، گسترش پایه کارآفرینی، تشکیل چرخه تامین مالی رشد محور اجرایی خواهد شد.

سرمایه‌گذاری دولتی R&D سکوی پرش سرمایه‌گذاری‌های دولتی و خصوصی
درحالی‌که سرمایه‌گذاری روی علم، فناوری و نوآوری در سایر کشورها به‌طور قابل‌توجهی در حال رشد است، ژاپن باید مقیاسی از سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه دولتی را تضمین کرده و از آن به‌عنوان سکوی پرشی برای گسترش سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه توسط بخش‌های دولتی و خصوصی استفاده کند. نخست‌وزیر ژاپن در ژانویه 2023، اعلام کرد که از سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه روی فناوری نیمه‌رساناها، کوآنتومی، هوش مصنوعی و فناوری‌های ارتباطی نسل آینده و نیز در حوزه بیوتکنولوژی، فضا و اقیانوس حمایت خواهد کرد. در طول دوره برنامه ششمSTI، بودجه دولت برای علم و فناوری شامل بودجه اولیه سال مالی 2023 معادل 149 میلیارد دلار بود که پیشرفت ثابتی در جهت دستیابی به اهداف سرمایه‌گذاری 204 میلیارد دلاری به‌منظور سرمایه‌گذاری دولت روی تحقیق و توسعه و سرمایه‌گذاری 815 میلیارد دلاری برای سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی روی تحقیق و توسعه به شمار می‌رود. باوجوداین، در بحبوحه رقابت شدید بین‌المللی دولت تلاش می‌کند سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه را گسترش داده و رقابت بین‌المللی روی این حوزه را در دست گیرد. در عین حال، ژاپن با بسیج همه ابزارهای سیاستی مانند سیستم مالیاتی ارتقای تحقیق و توسعه، نوآوری در پروژه‌های دولتی و خرید عمومی یافته‌های پژوهشی اقدامات لازم را برای ترغیب سرمایه‌گذاری خصوصی انجام خواهد داد. علاوه‌براین از نقطه نظر تشویق به ایجاد مالکیت فکری و تقویت رقابت‌پذیری ژاپن به‌عنوان مکانی برای نوآوری، دولت ژاپن همچنان به بررسی اقدامات مناسب از جمله اعمال مالیات برای تشویق سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه توسط بخش خصوصی برای ایجاد مالکیت فکری ادامه خواهد داد.