زهرا طیبی، خبرنگار گروه نقد روز: غیبت نمایندگان مجلس یا عدم مشارکت در رای‌گیری‌ها در صحن علنی موضوعی تکراری است که تقریبا در همه دوره‌های مجلس نیز حواشی به همراه داشته است. غیبتی که نمایندگان معمولا علت آن را رسیدگی به مشکلات و کارهای مربوط به حوزه انتخابیه خود می‌دانند اما نگاهی به مصوبات اخیر مجلس نشان می‌دهد این غیبت‌ها در جریان تصویب طرح‌ها و اقدامات مهم مجلس که یکی از شئون مهم نمایندگان در مجلس است، نیز به چشم می‌خورد.
68 نماینده در تصویب کلیات بودجه غایب بودند
رد کلیات بودجه 1403، حواشی و جنجال‌های زیادی به همراه داشت. مجلسی‌ها معتقد بودند لایحه بودجه برمبنای برنامه هفتم تدوین نشده و ارقامی که در لایحه درنظر گرفته شده واقعی نبوده است. امری که با واکنش سازمان برنامه و بودجه همراه شد و ادعاها مبنی بر ناترازی بودجه را فاقد موضوعیت دانست. انرژی و قیمت‌گذاری بنزین در بودجه 1403 موضوع دیگری بود که منجر به ایجاد کشمکش میان دولت و مجلس شد. از طرفی دولتی‌ها مجلس را محکوم می‌کردند که به دنبال افزایش قیمت بنزین است و مجلسی‌ها نیز می‌گفتند دولت در بند ب ماده46 برنامه هفتم مکلف شده بود که سیاست‌های قیمتی و غیرقیمتی مصرف انرژی را در سطح 1401 حفظ کند و این به معنی افزایش قیمت بنزین بود که مجلس این بند را حذف کرد. حواشی میان مجلس و دولت آنقدر ادامه پیدا کرد که معاون پارلمانی رئیس جمهور، گفت برخی نمایندگان به‌خاطر دلخوری‌هایی که درباره تخصیص اعتبار حوزه انتخابیه خود داشتند، در بودجه تلافی کردند. با این حال و بعد از حواشی چند روزه میان دولت و مجلس، لایحه اصلاحی روز سه‌شنبه در کمیسیون تلفیق تصویب شد و روز چهارشنبه به صحن علنی آمد و نهایتا این بار کلیات تصویب شد. نکته قابل توجه اما تعداد نمایندگان حاضر در صحن مجلس است. در روز رای‌گیری در صحن علنی مجلس نزدیک به 68 نفر از نمایندگان غایب بودند، آن هم در روزی که بعد از حواشی زیاد قرار است کلیات بودجه یک ساله کشور به رای نمایندگان گذاشته شود. سوالی که در این میان ایجاد می‌شود این است که علت غیبت این تعداد نماینده که میزان آن قابل توجه است، چه بوده و اگر حضور نمایندگان در جلسات صحن و در جریان تصویب قوانین را یکی وظایف اصلی و مهم بهارستانی‌ها بدانیم آیا می‌توان گفت این نمایندگان اقدام به ترک فعل کرده‌اند؟
اقدامات نمایشی جواب نمی‌دهد
قصه عدم مشارکت‌ها و عدم حضور نمایندگان مجلس اما تنها به جلسه تصویب کلیات بودجه محدود نمانده است. عدم حضور نمایندگان در جلسات بررسی برنامه هفتم نیز امری بود که با اعتراض هیات‌رئیسه مجلس همراه شد تا آنجا که روز اول آذر تعداد نمایندگان حاضر در جلسه صحن به کمترین میزان یعنی 191 نماینده رسید و نزدیک به 109 نماینده در جلسه صبح اول آذر غایب بودند که البته نام برخی از آنها در صحن علنی خوانده شد. قرائت نام غایبان البته امری بود که در چند جلسه صحن علنی قرائت شد و به صورت مکتوب منتشر نشد. امری که اگرچه اقدام مثبتی بود اما این گمان را ایجاد کرد که با توجه به نزدیکی به انتخابات مجلس، حاضر یا غایب بودن نمایندگان در جلسات صحن چندان مورد توجه نمایندگان قرار ندارد و بیشتر تمرکز آنها ناظر به فعالیت آنها در حوزه انتخابیه‌شان است.
نمایندگان همیشه غایب!
برای بررسی تعداد حاضران و غایبان مجلس در جریان تصویب طرح‌ها و لوایح نگاهی به میزان آرا و حاضران در جریان تصویب این مصوبات انداختیم. نکته قابل توجه در این میان این است که اگرچه تمام فعالیت‌ها و اقدامات نمایندگان محدود به حضور در صحن و جلسات علنی نبوده و آنها به اقدامات دیگری همچون سرکشی به حوزه انتخابیه و موارد دیگر نیز مشغول هستند و ممکن است نتوانند در همه جلسات صحن حضور پیدا کنند اما موضوع مهم در این رابطه این است که تصویب و بررسی برخی لوایح و مصوبات در مجلس ازجمله موضوعات مهم و حساسی به شمار می‌رود که هم در روند سیاستگذاری‌ها موثر است و هم در بیشتر اوقات افکار عمومی نیز نسبت به آن حساسیت نشان می‌دهند و مهم است که نمایندگان مجلس در این رابطه چه تصمیمی می‌گیرند. بر همین مبنا نمی‌توان غیبت‌های بیش از اندازه نمایندگان مجلس را قابل توجیه دانست؛ چراکه اینجا پای تصمیم‌گیری در مورد مسائل مهم کشوری در میان است که آرای نمایندگان می‌تواند در این حوزه تاثیرگذار باشد. برای مثال در جریان تصویب اجرای آزمایشی لایحه عفاف و حجاب به مدت سه سال، 89 نماینده مجلس غایب بودند. لایحه‌ای که صحبت‌های پیرامون مواد و قوانین درج‌شده در آن زیاد بود و حواشی نیز به همراه داشت و در این میان غیبت نزدیک به 90 نفر از نمایندگان مجلس این گمان را در میان افکار عمومی ایجاد می‌کند که درک درستی از حساسیت و اهمیت لوایح و طرح‌ها میان برخی از نمایندگان مجلس وجود ندارد. این امر به صورت پرتکرار در جریان تصویب لوایح و مصوبات مهم مجلس دیده شده است. میزان غیبت نمایندگان در جریان تصویب کلیات برنامه هفتم توسعه 62 نفر بود یا در جریان تصویب مصوبه افزایش سن بازنشستگی که تصویب آن هم با حواشی زیادی همراه شد، نزدیک به 66 نفر از نمایندگان مجلس غایب بودند. نکته دیگری که در جریان رای‌گیری‌ها وجود دارد، این است که علاوه بر میزان مخالفان و آرای ممتنعی که به طرح‌ها و لوایح اختصاص پیدا می‌کند، همیشه تعدادی از نمایندگان وجود دارند که علی‌رغم حضور در صحن علنی مشارکتی در رای‌گیری نداشته‌‌اند که براین اساس نیز می‌توان این نمایندگان را نیز غایب حساب کرد. با این حال شاید غیبت یا عدم حضور نمایندگان در جریان بررسی برخی لوایح چندان مورد انتقاد نباشد اما وقتی پای طرح‌ها و لوایح مهم وسط می‌آید این توقع وجود دارد که همه نمایندگان نسبت به آن حساسیت داشته و در جریان رای‌گیری مشارکت داشته باشند. وقتی این امر در طرح‌های مهم اتفاق می‌افتد شبهه‌ای که ایجاد می‌شود این است که این موضوعات برای نمایندگان، درجه اهمیت کمتری دارد و بیشتر تمرکز آنها بر جلب رضایت افراد حوزه انتخابیه همزمان با نزدیک شدن به انتخابات مجلس است.
بازهم از نبود شفافیت رنج می‌بریم
این سوال تکراری و همیشگی که چه نمایندگانی به کدام طرح‌ها رای موافق یا مخالف دادند، تنها با اجرای شفافیت آرا ممکن است. طرحی که نهایتا با این پاسخ و توجیه نمایندگان همراه شد که شفافیت آرای نمایندگان ممکن است تبعاتی برای نماینده داشته یا برای او محدودیت‌هایی به همراه داشته باشد. امری که باعث شد، شفافیت آرای نمایندگان به امری داوطلبانه تبدیل شود تا آرا به خواست نمایندگان و به صورت داوطلبانه شفاف شود. سامانه شفافیت آرای نمایندگان نیز در همین راستا راه‌اندازی شد که البته همچنان و در جریان تصویب برخی لوایح و مصوبات مهم مثل کلیات بودجه، خبری از شفافیت آرای نمایندگان نیست. در جریان عدم حضور برخی نمایندگان مجلس در صحن علنی نیز اگرچه هیات‌رئیسه مجلس اسامی برخی غایبان جلسه را اعلام کرد اما این امر مسبوق به سابقه نبوده و پیش از این اتفاق نیفتاده، به جز معدودی که البته این اسامی نیز در رسانه‌ها اعلام عمومی نشده است. نکته‌ای که در این میان وجود دارد این است که با فرض پذیرش این موضوع که شفافیت آرای مخالف و موافق برای نمایندگان مجلس ممکن است تبعاتی به همراه داشته باشد اما می‌توان این مطالبه را مطرح کرد که انتشار اسامی غایبانی که در جریان بررسی لوایح و طرح‌ها حضور ندارند و غایبند، نتیجه روشنی برای افکارعمومی به همراه داشته باشد و متوجه این موضوع شوند که کدام‌یک از نمایندگان مکررا در جلسات صحن حضور پیدا نمی‌کنند. امری که بارمنفی آن متوجه نمایندگانی خواهد شد که عموما نسبت به تصمیات مهم مجلس بی‌تفاوت هستند و در ادامه اظهارنظرهای آنها ناظر به این لوایح و طرح‌ها را مورد توجه قرار می‌دهد.
